امام شافعی چه کسی است؟

ابوعبدالله محمدبن ادریس بن عباس شافع، مؤسس و پیشوای مذهب شافعی وسومین امام از ائمه اهل سنت و معروف به امام شافعی نسب او به هاشم بنعبدالمطلب که برادرزاده هاشم بن عبد مناف است، می رسد و منسوب به جدششافع بن سائب است که رسول خدا و زمان او را درک کرده است. او در یکی ازشهرهای فلسطین «غزه یا عقلان» و یا به قولی در یمن سال 150 هـ ق به دنیا آمد و همان روز ابوحنیفه مؤسس مذهب حنفی از دنیا رفت. پدرش را در کودکی از دست داد و با مادرش که او را به مکه برده بود، زندگی می کرد. زندگی سخت و فقیرانه ای داشتند. فقه و حدیث را در مکه آموخت و ظاهرا مدتی هم در یمن در طلب شعر و لغت و نحو و اینها بود، تا اینکه به پیشنهاد مصعب بن عبدالله بن زبیر که حدیث و فقه را یاد بگیرد، به مدینه رفت و از 20 سالگی نزد مالک بن انس، پیشوای مالکی ها به تعلیم پرداخت. شافعی خودش می گوید: من در مکتب خانه بودم، از معلم قرآن، آیات را یاد گرفتم و از حفظ کردم و هر حرفی که میزد، در خاطرم نشست. روزی به من گفت: برای من حلال نیست که از تو چیزی بگیرم. این شد که از مکتب بیرون آمدم، تکه های سفال و پاره های پوست و برگهای پهن نخل را جمع می کردم و در آنها حدیث می نوشتم. بالاخره به مکه رفتم و در بین قبیله هذیل که بسیار فصیح بودند، مدت 17 سال ماندم. هرجا که آنها کوچ می کردند من هم کوچ می کردم، زمانی که به بر مکه برگشتم، شعر و ادب و اخبار و ایام عرب را بسیار یاد گرفته بودم تا اینکه مردی از زبیریان روزی به من گفت: برای من سخت است که تو با این هوشیاری و فصاحت، فقه را نیاموزی. تو را نزد مالک می برم. این شد که من کتاب «الموطأ» مالک را که از قبل داشتم، در مدت 9 روز از بر کردم و بعد به مدینه نزد مالک بن انس رفته و در مجلس درس او زانو زدم. او تا موقع فوت مالک بن انس در مدینه ماند و بعد به یمن رفت و آنجا مشغول کارهای خودش شد، والی یمن در آن زمان، مردی ظالم در دستگاه هارون الرشید خلیفه عباسی بود، از این رو شافعی را که می ترسید با علویان شورش کند، دستگیر کرد و به نزد هارون الرشید فرستاد ولی هارون الرشید او را بخشید. محمدبن ادریس، مدتی به مصر و بعد سال 195 هـ ق به بغداد رفت و آنجا تدریس می کرد. بعد از 2 سال اقامت دوباره به مکه آمد، مجددا به بغداد برگشت و مدت بسیار کم آنجا بود که دیگر در سال 200 هـ ق در آخر ماه رجب در فطاط مصر وفات کرد. سن او، 54 سال و قبر او در مصر در مقبره بنی عبدالحکم، نزدیک قبور شهدا و زیارتگاه اهل تسنن است. از شاگردان مشهور او احمدبن حنبل رئیس مذهب حنبلی اهل تسنن است. آثار:اهل تسنن آثار بسیاری را از او ذکر کرده اند ولی چند نمونه آن عبارتست از:1- الام2- المسند الشافعی3- السنن4- کتاب الطهاره5- کتاب استقبال القبله6- کتاب ایجاب الجمعه7- صلوة العیدین8- صلوة الکسوف9- المناسک الکبیر10- کتاب الرساله الجدیده11- کتاب اختلاف الحدیث12- کتاب الشهادات13- کتاب الضحایا14- کتاب کثری الارض و .... چون مراکز عمده تدریس او در بغداد و قاهره بود، مذهب شافعی بوسیله شاگردان و پیروانش نیز از این دو مکان، به تدریج در ممالک اسلامی بالخصوص در شام و خراسان و ماوراء النهر منتشر کردند. البته در قرون 5و6، بین شافعیه و حنابله در بغداد و بین شافعیه و حنفیه در اصفهان، درگیری های سختی شد و در زمان یاقوت، شافعیه بعد از مبارزه با شیعه و حنفیه بر ری، غالب شدند. مذهب شافعی، تلفیقی از دو طریقه اهل قیاس و حدیث است که برای قیاس، اصولی تمهید کرده اند. امروزه مذهب شافعی در مصر سفلی، آفریقای شرقی و جنوبی، عربستان غربی و جنوبی، اندونزی و قسمتهایی از فلسطین و قسمت هایی از آسیای مرکزی خصوصا کردستان رایج است. از مشهورترین علمای شافعی می توان «نسائی، ابوالحسن اشعری، ابواسحاق شیرازی، امام الحرمین، ابوحامد غزالی و امام رافعی» را نام برد. نگاهی گذرا به مذهب فقهی شافعیفقه اسلامی مظهری از توجه امت اسلامی به شریعت الهی می باشد که در این میان فرق و مذاهب گوناگون اسلامی هرکدام به نوبه خود به استنباط و استخراج ا حکام شریعت از قرآن وحدیث پرداخته اند ودر این میان فقه شافعی نیز از اهمیت به سزایی برخوردار است که این مقال خواستار آشنایی خوانندگان با این مکتب فقهی میباشد.1- زندگی آثار امام شافعی؛ ایشان بهناصرالحدیث و مجددالقرن الثالث معروف بود. نامش محمد و فرزند ادریس ابن عباس بن عثمان ابن شافع می باشد و کنیه اش ابوعبدالله است، در سال 150 هجری بعد از وفات ابو حنیفه در شهر غزه متولد شد. امام شافعی در مکه حدیث و فقه را از مسلمی زنجی فراگرفت. در سن 20 سالگی در محضر امام مالک ابن انس در مدینه علم آموزی کرد با محمد ابن حسن شیبانی و عبدالله ابن عباس مراوداتی داشته.در تاریخ 200 هجری به مصر می رود و تا پایان زندگی در آنجا می ماند تا اینکه در اواخر ماه رجب سال 204 وفات یافت و در قاهره به خاک سپرده شد.کتابهای امام شافعیروایت شده است که 113 کتاب در فقه و تفسیر و اصول و ادبیات و... نوشته است. کتابهایی مانندالرساله در علم اصول، الحجه،الوصایا الکبیره، اختلاف اهل العراق،ابطال الاستحسان،جامع المزنی الکبیر و الصغیر از او به یادگار مانده است.کتاب الام مهمترین کتاب فقهی او به شمار می رود.چند دیدگاه برجسته شافعی و شافعیان درباره رهبری دینیالف) رهبر دینی باید از دو ویژگی بر خوردار باشد اول اینکه باید قرشی باشد، دوم اینکه مردم نسبت به او باید نظر موافق داشته باشند.رهبری بدون بیعت مگر در زمان ضرورت نامشروع است به همین دلیل شافعی خلافت حضرت علی را بر حق دانسته ورویارویان با اورا همچون معاویه اهل بغی دانسته است.ب) حدیث فقط بر سخن رسول الله صدق می کند.ج) علاقه زیاد به صحابه در مکتب شافعی به چشم می خورد.د) توسل و تبرک به اولیای الهی جایگاه قابل قبولی دارد.ه)پایبندی به نماز جمعه و جماعات و دو عید برجسته مسلملنان از دیگر ویژگیهای مذهب شافعی است.2- فقه شافعی؛ این فقه نمونه ای قابل مطالعه در تاریخ فقه اسلامی است. زیرا بین فقه اهل رای و فقه اهل نقل و حدیث ارتباط برقرار می کند امام شافعی در فقهش ابتدا از قرآن برای حکم و تشریع مدد گرفت و سنت نبوی را هم مفسر و مبین قرآن می دانست. شافعی به حدیث بسیار اهمیت می داد و برای راوی حدیث تمام شرایط را از قبیل راستی، درستی، دیانت، حافظه و ...را در نظر می گرفت بعد از قرآن و حدیث به اجماع مسلمین در مسائل فقهی توجه داشت و برای اجماع هم شرایطی داشت.او علم کلام را دوست نداشت و آنرا بدعت می دانست ، امام شافعی برای علم اصول قواعدی را وضع کرد چنانکه فخر رازی نسبت امام شافعی را به علم اصول مانند نسبت ارسطو به علم منطق می داند.3- مذهب قدیم ومذهب جدید شافعی؛ شافعی در حجاز و در عراق از همان دوران بلوغ تا 50سالگی مذهبی را داشته که پس از ورودش به مصر آن مذهب عنوان قدیمی پیدا کرده و امام شافعی از تمام مسائل آن تبری جسته است و کتابرسائل شافعی اصول و اساس مکتب جدید را بیان می کند و کتاب چهار هزار صفحه ایالام مشتمل بر مسائل این مذهب جدید است.به اتفاق نظر فقها کتاب حجه مشتمل بر مذهب قدیم شافعی بوده است.4- اصول فقه یا قوانین اجتهاد؛ امام شافعی استنباط احکام فرعی را در کتاب، سنت، اجماع و آثار اصحاب و قیاس منحصر نمود و در رد استحسان به معنی مصلحت اندیشی و صوابدید عقلهای عامه ، دلائل قوی و محکمی را اقامه کرد.وی عرف و مصالح مرسله را نیز باطل نشان داد.تمایزات اصولی مکتب امام شافعی از دیگر مکاتب1- مکتب شافعی در واقع تعادلی است بین سه مکتب مختلف که عبارتند از مکتب قرآن در مکه، مکتب حدیث در مدینه و مکتب اهل رای در عراق.2- احکام دینی را دور از عادت اقوام و از سطح مصلحت اندیشی و صوابدید عقل های عامه و چیزی به نام مصالح مرسله می دانست.3- قانونمندی اجتهاد و بنانهادن قواعد اصول فقه از ابتکارات امام شافعی بود و دانشمندان فقیه قبل از ایشان، اگر هم توجهی به قواعد اصولی داشته اند به اقتضای ذوق شان بوده نه از راه توجه به قواعد اصولی.منابع و مآخذ1- فقه تطبیقی مذاهب پنج گانه جعفری، حنفی، شافعی، مالکی، حنبلی محمد حواد مغنیه2- تجزیه و تحلیل زندگانی امام شافعی عبدالله احمدیان3- چهار امام اهل سنت و جماعت محمد رئوف توکلی4- خبرگزاری آفتاب5-  رحماء .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه