این‌که می‌گویند انسان تا حدودی مختار است و می‌تواند راه خود را با عقل انتخاب کند، چگونه با این امر می‌سازد که یا باید بهشت را انتخاب کرد یا جهنم را؟ چون خیلی‌ها به دلیل ترس از عذاب عبادت می‌کنند، در حالی‌که رغبتی به آن ندارند. پس اختیار کجا است؟

1. مفاهیم اجبار و اختیار، گاهی به معنا و اصطلاح فلسفی مورد بحث قرار می‌گیرد و گاهی به معنای عرفی؛ به نظر می‌رسد در پرسش، خلطی بین این دو اصطلاح صورت گرفته ‌است. اختیار به مفهوم فلسفی لزوماً به معنای هماهنگی با طبع و میل طبیعی نیست؛ آنچه در معنای فلسفی اختیار لازم است، ترجیح دادن است، هر چند ترجیح بر اساس محاسباتِ عقلِ حساب‌‌گر و بر خلاف تمایلات شخصی باشد؛ مثلاً دانش آموزی برای قبولی در کنکور بر خلاف خواست طبیعی، گرسنگی و بی‌خوابی را تحمل می‌کند؛ در این‌جا از نظر عقلی او با اختیار خودش گرسنگی و بی‌خوابی، را انتخاب کرده، هر چند ممکن است از او سؤال شود چرا چیزی نمی‌خوری و نمی‌خوابی؟ بگوید: من هم دلم می‌خواهد، ولی چه کنم که مجبورم؟! بنابراین از نظر فلسفی، تأثیرگذاری ترس از دوزخ در انتخابهای انسان، منافاتی با اختیاری بودن آن انتخاب‌ها ندارد.[1] 2. نکته‌‌ای که باید توجه داشت؛ این است که مختار مطلق - کسی که بدون هیچ قید و شرط اختیار دارد و همه‌ی کارها را تنها بر اساس میل و خواسته خود انجام می‌دهد-، فقط ذات متعالی خداوند است، اما غیر از خداوند، همه‌ی مخلوقات - از جمله انسان – هیچ کدام از اختیار مطلق برخوردار نیستند؛ زیرا تمام مخلوقات در وجود خود وابسته هستند، در نتیجه دامنه‌ی اختیار آنها نیز محدود می‌شود؛ مثلاً از آن‌جا که آثار و نتایج اعمال در اختیار انسان نیست، قهراً هر کاری را نمی‌تواند انتخاب ‌کند، مانند این‌که نمی‌تواند از ساختمان چند طبقه بدون استفاده از ابزار حفاظتی به بیرون بپرد و هیچ ضربه‌‌ای نبیند و سالم بماند؛ شاید یکی از معانی «الامر بین الامرین» که شیعه به آن معتقد است، همین معنا باشد.[2] .

اسلام کوئست

مرجع:

ایجاد شده در 1400/12/23

لینک کوتاه