چه دلائل ديني وجود دارد كه جهان موجود بهترين جهان ممكن است و اين نظام، نظام احسن است؟

اكثر قريب به اتفاق متفكّران اسلامي و برخي از فيلسوفان غربي، قايل به تحقق «نظام احسن» و بهترين جهان ممكن هستند، به اين معني كه تمامي جهان‌هايي كه خداوند خلق كرده و نيز جهان مادّي موجود، بهترين جهان ممكن است. به بيان ديگر جهاني كه ما مي‌بينيم و مشتمل بر خيرات و شرور است، از بهترين محصولات كارخانة آفرينش الهي است كه از آن بهتر و نيكوتر كمّاً و كيفاً قابل تصوّر نبود.دليل طرفداران اين ديدگاه به طور خلاصه عبارت است از اين كه چون خداوندي حكيم و عالم و قادر و خيرخواه مطلق است. هيچ داعي و انگيزه‌اي براي به وجود آوردن شرور ندارد و هر آنچه از منبع غير متناهي افاضه مي‌شود، همه خير و نيكوست، امّا آنچه از شرور و ناملايمات، در آيينة جهان مشاهده مي‌كنيم، همگي معلول و تبعات حركات و تضادّ عالم مادّي محسوب مي‌شود، كه خواه و ناخواه منافع بعضي را به مخاطره مي‌اندازد و موجبات زيان و ضرر عدّة ديگر را فراهم مي‌كند. امّا براي تحصيل منافع بي‌شمار اين عالم، از اين شرور، گريزي نيست، چرا كه گردش امور عالم بنابر مشيّت الهي و بر وفق «اصل عليّت» مي‌چرخد كه مطابق آن، تمام آثار و معلول‌ها، مستند به ذات و طبيعت اشياء و علل فاعلي آنهاست، و صدور آثار از فاعل‌هاي خود مطابق اصل «ضرورت علّي و معلولي» اجتناب ناپذير است. در مثال آتش،حرارت و سوزاندن آن، مستند به طبيعت آن است و تصوّر آتش بدون سوزاندن، مانند تصوّر چهار بدون زوجيّت، محال است.[1]يكي ديگر از استدلال‌ها بر اين‌كه ساختار كنوني جهان بهترين ساختاري است كه امكان وجود داشته است اين است كه اگر نظام و ساختاري بهتر از نظام كنوني جهان ممكن باشد ولي يافت نشده باشد بايد به يكي از سه دليل باشد:الف: خداوند از آن نظام و ساختار بهتر، آگاه نباشد، ب: خداوند، با فرض علم به آن نظام و ساختار توانايي و قدرت آفرينش آن را نداشته باشد. ج: با فرض علم و قدرت خداوند مانعي همچون «امساك فيض» و «بخل» در بين باشد. توجّه دقيق در باب صفات خداوند روشن مي‌كند كه هر سه دليل مفروض، باطل و نادرست است، زيرا علم، قدرت و فيّاضيت خداوند، نامتناهي است.از بطلان سه دليل مفروض بايد نتيجه گرفت كه فرض مقدّماتي، يعني«نظام و ساختاري بهتر از نظام و ساختار كنوني جهان ممكن است ولي يافت نشده است» نيز باطل است.[2] پس اين نظام عالم، بهترين نظام است.اما قرآن كريم نيز كه بهترين و محكم‌ترين و مستندترين منبع ديني ماست نيز از اين جهان به عنوان بهترين جهان ممكن ياد مي‌كند. قرآن كريم دربارة نظام هستي چنين مي‌گويد كه: تمام اشياء را خداوند آفريد و چيزي نيست كه از قلمرو آفرينش خداوند خارج باشد، و نيز مي‌گويد: هر چه را كه آفريد با تمام ابزارهاي لازم و سودمند تكاملي او را مجهّز كرد. و همچنين هر چه را كه آفريد بعد از تجهيز و تكميل نظام داخلي، آن را به هدف معيّن هدايت كرد. سپس دربارة مجموع جريان آفرينش و تجهيز نظام داخلي و هدايت نظام غايي چنين مي‌گويد: خداوند هر چه را آفريد، زيبا و نيكو آفريد، يعني هيچ نقص و عيبي در جهان هستي نخواهد بود و نظامي بهتر از نظام موجود ممكن نمي‌باشد. پس نظام موجود بهترين جهان ممكن خواهد بود و اين مطلب عصارة آياتي است كه ذيلاً نقل مي‌شود:1. آيه‌اي كه تمام پديده‌هاي جهان را مخلوق خدا مي‌داند: الله خالق كلّ شيء؛[3] و خلق كُلّ شيءٍ فقدّرهُ تقديراً.[4]2. آيه‌اي كه ضمن ولايت بر نظام فاعلي اشياء تمام آنها را مجهّز به نظام داخلي دانسته و براي هر يك از آنها نظام غايي قايل است. ربُّنَا الّذي أعطي كلّ شي خلقَهُ ثمَّ هدي.[5]3. آيه‌اي كه آفرينش تمام مخلوق‌ها را زيبا و نيكو مي‌داند و دلالت دارد بر اينكه هر چه را كه خداوند آفريد نيكو آفريد. الّذي أحْسنَ كُلّ شيء خَلَقهُ.[6]نتيجه: از نظر قرآن كريم تمام اشياء و جهان را خدا آفريد و هر چه را كه خدا آفريد نيكو و زيبا آفريد.[7] پس تمام اشياء جهان آفرينش به زيباترين وجه ممكن آفريده شده‌اند و هيچ نقص و عيبي را بدان راه نيست. و همچنين لسان قرآن كريم آن است كه خداوند احسن الخالقين است.[8]در نتيجه هيچ نقص و عيبي در آن راه ندارد... و همچنين لسان قرآن كريم آن است كه تمام موجودات جهان امكان از تمام حيثيت‌هاي متصوّر، خواه ذاتي، خواه عرضي و خواه مادّي و خواه مجرّد و ... آيات پروردگار مي‌باشند. و هيچ موجودي نيست كه از حيثيّتي آيه ي الهي نباشد و جريان نشانه و آيت بودن موجودات از نظر قرآن كريم استثناء پذير نيست و چون خداوند احسن الخالقين است بنابراين آيت و نشانة احسن الخالقين يقيناً احسن المخلوقات خواهد بود؛ و مخلوقي زيباتر از نظام موجود فرض صحيح نخواهد داشت.[9]پس از بحث‌هاي گذشته چه بر پاية عقل و برهان و چه بر مبناي آيه و قرآن مجموعة نظام هستي را مي‌توان بهترين جهان ممكن دانست كه در عالم وجود تحقق پيدا كرده است.معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:1. ده مقاله پيرامون مبدأ و معاد، آيت الله جوادي آملي، انتشارات الزّهرا.2. پرسش‌هاي ابدي منصور حجّت، انجمن معارف اسلامي ايران. .

سامانه پاسخگویی به سوالات و شبهات

مرجع:

ایجاد شده در 1400/12/28

لینک کوتاه