به نظر اقانظام جدید حوزه بهتر یاقدیم؟ممنون میشم اگه جواب بدین

در پاسخ راجع به تحول در حوزه علمیه و لزوم و چگونگی تغییر نظام آموزشی حوزه علمیه برای پاسخ به مقتضیات زمان و مکان باید به بیانات رهبر انقلاب به عنوان یک مجتهد و آشنا به این ساختار توجه کرد. مقام معظم رهبری همواره در مناسبت های مختلف و سفرهای پربرکتی که به قم داشته اند، در جمع طلاب، اساتید، علما و مسئولان اجرایی حوزه برای پیشبرد اهداف بلند حوزه ها، طرح ها و راهکارهای عملی ارائه فرموده اند که برخی از آن ها سرآغاز تحولات و دگرگونی های بزرگی بوده است . ایشان در پیام ارزشمندی که در پاسخ به نامه ی فضلای حوزه داشتند، بر نقش محوری حوزه های علمیه تاکید و درباره ی ضرورت نهضت علمی آزاد اندیشی، تولید علم و نظریه پردازی، احیای مجدد تمدن درخشان اسلام و ... مطالب مهم و بنیادینی را ارائه فرموده اند . تحلیل محتوای این پیام می تواند رهنمودهای ایشان را در دو محور نظارت لازم و بایسته ها و موانع و مشکلات نوآوری این حرکت علمی روشن سازد . ایشان در این پیام به برخی آفات و آسیب هایی که حوزه های علمیه را تهدید می کند، اشاره کرده اند که باید در رفع و تقلیل آن ها کوشید و هم چنین به بایسته هایی اشاره کرده اند که گسترش و تقویت آن ها می تواند زمینه ی رشد و بالندگی تمدن اسلامی را موجب گردد . با بررسی و تحلیل بیانات مقام معظم رهبری حول نظام آموزشی و پژوهشی حوزه، این نتیجه به دست می آید که اگر حوزه ی علمیه بخواهد هم چون گذشته پرچمدار تمدن اسلامی باشد و این انقلاب و نظام را (که خود محصول تلاش حوزه است) یاری رساند و جهان اسلام بلکه غیرمسلمانان را نیز تحت پوشش قرار دهد، باید نظام آموزشی و پژوهشی خود را به گونه ای طراحی کند که در عین وفاداری به اصول و ارزش ها و پایبندی به فقه سنتی و جواهری، پویایی و نشاط علمی را توسعه داده و در جریان تحولات فکری و اجتماعی جهان معاصر قرار گیرد و نیازمندی های نسل جوان و شیفته ی معنویت را شناخته و در کانون توجه خود قرار دهد . در این صورت است که شبهات شناخته و پاسخ داده می شود . فرهنگ تفقه و تولید، جایگزین ترجمه می شود و در یک کلمه جهان، شاهد درخشش مجدد تمدن اسلام و گرایش نسل نو و محقق و اندیشمند معاصر به فرهنگ اسلام ناب محمدی خواهد بود . مقام معظم رهبری در دو دهه ی گذشته، همواره به ایجاد نظم و برنامه ریزی مناسب و روز آمد، در حوزه های علمیه تاکید و راه حل های متناسب و عملی را هم ارائه فرموده اند. دیدگاه های آموزشی مقام معظم رهبری (1) 1 . نظام دهی به آموزش ... از جمله چیزهایی که حوزه احتیاج دارد، یک نظام تعلیم و تعلم است تا در آن، وقت ها هدر نرود . امروز، دیگر روزی نیست که ما اجازه بدهیم، یک روز یا یک ساعت از عمر جوانی متدین و آماده برای تلاش و مجاهدت در راه دین، هدر رود ... البته امروز، کارهایی انجام گرفته است . امتحان های نوبه ای هست، امتحان خوب است . مدارس تخصصی هست کلاس های رشته های تخصصی به وجود آمده و مقررات و ضوابطی گذاشته شده است، لیکن بایستی این ها به حد یک نظام درسی کامل، یا یک نظام کاری کامل برسد (2) . 2 . تخصصی شدن رشته های درسی در پرتو تخصصی شدن، می بایست نظام درسی حوزه را برای گرایش های مختلف برنامه ریزی کرد و مواد و موضوعات، متون درسی، تربیت استاد و امکانات آموزشی مناسب را برای هر رشته را پیش بینی نمود . ... طلبه ها باید تقسیم بشوند . عالم دین فقط آن کسی نیست که فقیه می شود و قدرت استنباط و اجتهاد پیدا می کند . برخی این قدرت را اصلا پیدا نمی کنند ... اما همین آدم می تواند یک مبلغ بسیار خوب و زبردستی باشد ... پس استعداد در حوزه های علمیه متفاوتند . این ها نظم حوزه است . ما به این نظم احتیاج داریم (3) . مجموعه ای از علوم انسانی و غیره که دارای تاثیر در استنباط و تنقیح موضوعات فقهی اند، باید مورد عنایت قرار گیرند و فقیه این دوران، با همه ابزارهای استنباط صحیح، مجهز گردد (4) . با عنایت به مطالب یاد شده و نظرات راهگشای مقام معظم رهبری، روشن می شود که حوزه نیاز دارد که در مواد درسی خود تجدید نظر کند، هم چنین ضروری است که نظام حوزه، با توسعه رشته های خود، در علوم مختلف اسلامی سرمایه گذاری کند و دانش های دخیل و مرتبط با آن را جستجو نماید و در نظام درسی خود بگنجاند . 3 . ترکیب سرعت و اتقان نظام برنامه ریزی حوزه باید به گونه ای باشد که از عمق و دقت دانش پژوه نکاهد و تحصیلات سطحی و ساده باب نشود، از سوی دیگر، طلاب را زمین گیر نکند و سالیان سال در وادی مقدمات نمانند . ترکیب سرعت و اتقان، از دقایق برنامه ریزی آموزشی است . این کار خود مستلزم اجرای برنامه های فراوانی است . مقام معظم رهبری برای رسیدن به این مهم، امور زیر را توصیه فرموده اند: الف . حذف زواید; ب . عبور سریع تر از مقدمات; ج . استفاده از ابزارهای نو . چه لزومی دارد که ما حرف ابن هشام را بخوانیم؟! مغنی درس خارج نحو است، ما می خواهیم خارج نحو بخوانیم؟ ما می خواهیم بدانیم «واو» در چه معنایی استعمال می شود (5) . ... من به برادرانی که برنامه ریز این مدرسه و مدارس این چنینی هستند، سفارش می کنم که هر چه زودتر شاگردان و متعلمان، (چه خواهران و چه برادران) رابه ذی المقدمه (معارف و فقه اسلامی) برسانند . هر چه زودتر و در کم ترین وقت ممکن از مقدمات عبور کنند، ضمن این که آموزش باید متقن و دقیق و محکم انجام بگیرد (6) . ... حوزه باید راه را بر نوآوری علمی و فنی فرزندان خود باز کند ... همین سخن درباره ی سنت های ساختاری و شیوه های تعلیم و تعلم، جاری است . بی شک در این مقوله، بسی اندوخته های ارزشمند هست که مزایای نظام حوزه ای به شمار می آید (7) . 4 . جهت گیری درسی نظام آموزشی حوزه، باید نیازهای جامعه را در نظر بگیرد و متناسب با آن، مواد، متون و مباحث آموزشی، رشته های تخصصی، تعداد دانش پژوهان هر رشته، توزیع امکانات و ... را سامان بدهد . نظام آموزشی حوزه، باید خود را به واقعیات جامعه نزدیک کند و مشکلات فقهی، اقتصادی، حقوقی، اخلاقی و ... جامعه خود و جوامع بشری را پیدا و مطابق با آن ها برنامه ریزی آموزشی بکند . ... ما معتقدیم که حوزه ی علمیه، دو کار باید بکند: اول . پایبندی به سنت های ارزشمندی که در حوزه وجود داشته است ... دوم . طراحی یک شیوه ی جدید برای درس خواندن با حفظ آن سنت ها . این شیوه ی جدیدی که می خواهیم طراحی کنیم، باید چه کاره باشد؟ اصلا تکلیفش چیست؟ تکلیفش این است که درس خواندن ما را به سمت نیازهای یک جامعه اسلامی - نه در سطح ایران، بلکه در سطح جهان - جهت بدهد ... (8) 5 . تجدیدنظر در کتاب های درسی نقد کتاب های درسی حوزه، از سالیان پیش مطرح بوده است، بزرگانی چون شهید صدر، مرحوم مظفر و ... گام های عملی بزرگی در این راه برداشته اند . درباره ی تجدیدنظر و یا جایگزینی کتاب های موجود، چند نظریه وجود دارد: الف . برخی معتقدند، این کتاب ها کارآمدی خود را نشان داده اند و بزرگان حوزه هم محصول همین نظام آموزشی و کتاب های آن است، لذا نباید دست به ترکیب این کتاب ها بزنیم . مقام معظم رهبری درباره ی این دیدگاه چنین فرموده اند: ... یکی دیگر از مشکلات حوزه ی علمیه ی قم و حوزه های علمیه ی دیگر، کتاب های درسی است . ... بعضی ها می گویند: فلان عالم بزرگ هم همین کتاب ها را خوانده است! انقلابی ترها می گویند: امام هم، همین درس ها را خواند که امام شد! آیا واقعا امام همین درس ها را خواند و امام شد؟ این طور نیست، امام، جوهر مخصوصی بود . وانگهی، در زمانی که امام راحل این کتاب ها را می خواندند تا حالا شصت یا هفتاد سال، فاصله شده است ... (9) ب . برخی دیگر از حوزویان، گمان می کنند دیگر شخصیتی یافت نمی شود که کتابی را تالیف کند تا بتوان آن را در زمره ی متون درسی حوزه قرار داد . معظم له در رد این نظریه فرموده اند: ... می گویند: ما که نمی توانیم شهید ثانی بشویم . اولا: خیلی از فقهای امروز ما از فقهای گذشته واردترند . من نمی گویم که رتبه ی علمی این ها بیش تر است، شاید اگر در زمان آن ها بودند نمی توانستند مثل آن ها باشند اما سطح معرفت بسیاری از این ها، بالاتر از فقهای گذشته ی ماست ... (10) ج . عده ای دیگر معتقدند عبارت مغلق و پیچیده ی کتاب های درسی موجود، باعث می شود طلبه عمیق و تیز فهم شود و توانایی استنباط پیدا کند . مقام معظم رهبری در رد این دیدگاه چنین فرموده اند: امروز در دنیا تمرین می کنند که مشکل ترین مطالب را، به ساده ترین زبان ها بیان و فرموله کنند . رمز می گذارند تا با گفتن یک کلمه، مخاطب ده کلمه را بفهمد، اما ما بیاییم عبارت مشکلی را برای بیان مطلبی انتخاب کنیم؟! (11) د . عده ای از مدافعان کتاب های موجود چون خود با این کتاب ها مانوس هستند و سال ها آن ها را تدریس کرده اند، گمان می کنند تغییر آن ها ممکن نیست . ... این کتاب ها که از آسمان نازل نشده است . یک روز هم کتاب های درسی دیگری بود . مگر ریاض کتاب بدی است؟ یک روز در حوزه های علمیه ریاض می خواندند ... آیا حالا هم ریاض بخوانیم؟! (12) ه . جمعی دیگر از حوزویان، تغییر کتاب های درسی را موجب سطحی شدن و ساده پسند شدن طلاب می دانند، لذا با تجدیدنظر در کتاب های درسی حوزه مخالف اند . ... آن روز، یکی از دوستان ... که من خاطرش را خیلی گرامی می دارم گفت: این طور نمی شود که در حوزه، جنس پلاستیکی درست کرد، باید مطول و بعد معالم و بعد قوانین و ... را از اول تا آخر خواند . من گفتم: نمی گویم جنس از پلاستیک درست کنید، بلکه می گویم امروز در دنیا، از جنسی که از آهن سخت تر است، صفحه ای نازک تر از کاغذ درست می کنند . (13) مقام معظم رهبری معتقدند تغییر و تدوین کتاب های درسی حوزه از وظایف مدیریت حوزه است . ... مگر می شود این همه مجموعه های انسانی با این عظمت و با این همه استعداد، در کتاب های درسی نوآوری نداشته باشد؟! چنین چیزی نمی شود . این همه کارها را چه مرکزی باید انجام دهد؟ این کارها را بایستی مدیریت حوزه بکند (14) . معظم له هم چنین معتقدند تنظیم و تدوین مجدد کتاب های درسی کاری دسته جمعی است نه فردی و برای این کار باید گروه های کارشناسی تشکیل شود . ... باید لجنه هایی از فضلای بزرگ حوزه ی علمیه بنشینند و یک دوره فقه از طهارت تا دیات، به زبان ساده بنویسند که کار شرح لمعه را بکند و کیفیت استدلال را نشان بدهد ... (15) ... البته، کارهای فردی انجام گرفته و فردی، مخلصی، مصلحی، دلسوزی، کتابی نوشته، تخلیص کرده، کتاب نویی آورده، درس جدیدی گفته و یا مطلب تازه ای آورده است، اما کار فردی به جایی نمی رسد، کار باید جمعی باشد . (16) مقام معظم رهبری معتقدند که باید در تدوین کتب درسی، اصل بر تسریع فراگیری باشد و استفاده از وقت طلاب اولویت داشته باشد، به نحوی که در حداقل زمان، حداکثر مطلب آموخته شود . ... باید کتاب های درسی تغییرکند، بنای بر تغییر هم، باید بر صرفه جویی در وقت طلبه باشد . (17) ... ما اگر زمان را کوتاه کنیم، بعد در این مدت، چیزهای دیگری هم یاد خواهد گرفت ... اگر در وقت صرفه جویی کنیم، طلبه می تواند به تعلیم زبان خارجی هم بپردازد . (18) ویژگی و شرایط نظام پژوهشی مطلوب از دیدگاه مقام معظم رهبری پژوهش و تحقیق در نظام های آموزشی دنیا رکن اساسی و مایه ی بقای آن است . شاخص رشد و یا عقب ماندگی هر مجموعه ی آموزشی و تحقیقی، به چگونگی و جایگاه پژوهش آن بر می گردد، از این رو، برای تحول و پیشرفت در حوزه، باید به نظام پژوهشی آن، عنایت ویژه بشود . نظام پژوهشی مطلوب، علاوه بر تامین نیازمندی های داخلی خود و رشد دانش پژوهان حوزه، باید معظلات فکری، دینی، اجتماعی، حکومتی و ... نظام و مردم را هم پاسخگو باشد . ... کار سوم، تحقیق و تالیف در مسائل علمی است، چه کارهایی که از بیرون به حوزه عرضه می شود و چه کارهایی که متعلق به خود حوزه است و به محققان و مؤلفانی که کتاب هایی بنویسند که حاوی تحقیقات جدید در مسائل فقهی است و شیوه های نوین استنباط را بیان می کند ... و چه کتاب های درسی . (19) به امید روزی که مسئولان و مجریان حوزه، با نصب العین قرار دادن این رهنمودها و با هدایت مراجع عظام و برنامه ریزی دقیق، طلاب کوشا و مشتاق حوزه های علمیه را به اعلا درجه ی علم و فقاهت و دیانت برسانند تا جهان از فیض وجود آن ها بهره مند شوند . چون: «منه یفیض العلم الی سایر البلاد .» (حوزه) پرسشگر گرامی در خصوص اشتغال باید گفت طلبگی نه برای خواهران و نه برادران شغل محسوب نمی‌شود و حتی روحانی که به منبر می‌رود نیز نباید به درآمد آن به دید شغل بنگرد. و برعکس گفته شما زمینه اشتغال بعد از فارغ التحصیلی برای حوزویان بیشتر از دانشگاهیان است. همانگونه که در جواب به سوال قبلی شما نیز ذکر شد بهترین راه برای طلاب عزیز، کسب درآمد از طریق فعالیتهای مرتبط با دغدغه های طلبگی میباشد به طوریکه طلبه ها بایستی با شناخت تواناییها و تمایلات خود، در یک یا چند مورد شروع به فعالیت نمایید. منبر و تبلیغ، تحقیق، مقاله نویسی در ژورنالهای سیاسی – فرهنگی و تدریس خصوصی دروس حوزوی از جمله این فعالیتهای درآمدزای مناسب برای یک طلبه میتواند باشد. و اشتغالات غیر درسی آفتی برای تربیت علمای وارسته است. در این مورد در سوال قبلی شما به طور مفصل توضیح داده شده است که امیدواریم جوابگوی شما بوده باشد. منابع: 1. سخنان مقام معظم رهبری که در این نوشتار به آن ها اشاره شده است، از کتاب حوزه و روحانیت در آیینه ی رهنمودهای مقام معظم رهبری، جلد 1 و 2 اقتباس شده است . 2 . سخنرانی در جمع طلاب حوزه ی علمیه ی مشهد، 4/6/69 . 3 . سخنرانی در جمع طلاب مدرسه در راه حق . 7/6/63 . 4 . پیام به جا معه ی مدرسین به مناسبت تشکیل شورای عالی حوزه، 24/8/71 . 5 . سخنرانی در دیدار با مدرسان و طلاب حوزه ی علمیه، 27/6/63 . 6 . پیام به جامعه ی مدرسین به مناسبت تشکیل شورای عالی حوزه، 24/8/71 . 7 . همان . 8 . سخنرانی در جمع طلاب مدرسه ی عالی شهید مطهری، 30/9/62 . 9 . سخنرانی در دیدار با مدرسان و علمای حوزه ی علمیه ی قم، 30/11/70 . 10 . همان . 11 . سخنرانی در جمع فضلا و نخبگان حوزه ی علمیه ی قم . 14/9/74 . 12 . همان . 13 . سخنرانی در دیدار با علما و مدرسان حوزه ی علمیه، 30/11/70 . 14 . همان . 15 . سخنرانی در جمع فضلا و نخبگان حوزه ی علمیه قم، 14/9/74 . 16 . سخنرانی در دیدار با علما و مدرسان حوزه ی علمیه، 30/11/70 . 17 . سخنرانی در جمع فضلا و نخبگان حوزه ی علمیه، 14/9/74 . 18 . همان . 19 . سخنرانی در جمع فضلا و نخبگان حوزه، 7/9/68 . در بحث تحول متون حوزه سه نظر وجود دارد، حفظ گرایان گروه اول هستند که متون فعلی را وحی منزل می دانند و می گویند همین کتاب ها و متن های موجود باید همچنان حفظ شود. این نظر مسلماً باطل است، چون عقل حکم می کند که متن باید متناسب با شرایط زمان و مکان جلو برود و این را بزرگانی همچون رهبر معظم انقلاب، امام خمینی(ره)، آیت الله بروجردی(ره) و آیت الله حائری(ره) به آن قائل مطرح کرده اند. ترمیم گرایان گروه دوم اند. این گروه می گویند همین متن های فعلی با دست کاری بخشی از آن قابل استفاده است، برای مثال به جای معالم، حلقات گذاشته شود که این نظر هم نوعی وصله کاری است و فایده ای برای آن تصور نمی شود. تکامل گرایان، گروه سوم اند که حرف این گروه این است که باید تحول چنان باشد که متن بعدی نسبت به متن قبلی کامل تر، به روزتر، جامع تر و پاسخگوتر باشد، مثلا اگر مطول حذف می شود چیزی جایگزین آن شود که مزایای آن را داشته باشد و بعلاوه از آن کامل تر هم باشد، پس منظور از تحول، تخریب داشته های فعلی بدون داشتن توان جایگزین بهتر نیست. که نظر رهبر معظم انقلاب نیز مورد سوم است، حوزه های علمیه در قدیم مهد علوم مختلفی چون حساب، نجوم، طب و حتی فیزیک و شیمی بوده است و نباید تحول به سمتی رود که هر روز قطعه ای از این علوم از حوزه جدا شود بلکه حوزه نیازمند تخصص های مختلف در گرایش های مختلف است. شواهد تارخی حاکی از اینست کخ قبل زمان شیخ طوسی، تفکر تحول در متون حوزه حاکم بوده است و در اصفهان نیز از سال 160 هجری قمری و قبل از غیبت صغری خواجه نظام الملک طوسی بحث تحول را مطرح کرده است. آیت الله شیخ عبدالکریم حائری(ره)، حوزه قم را در سال 1300 دوباره بنا نهاد و ایشان نیز قائل به بازنگری در متون حوزه و به کارگیری علوم طبیعی و زبان های خارجی در بین طلاب بوده است، از این رو دستور داد تا در حوزه ها، زبان های خارجی تدریس شود و ایشان نخستین شخصی است که قائل به تخصصی شدن متون حوزوی بود است. بعد از وقفه ای کوتاه و سپری شدن دوران زعامت آیت الله خوانساری و آیت الله کوه کمره ای و با رسیدن زعامت حوزه علمیه به آیت الله بروجردی، ایشان هم از طرفداران تخصصی شدن متون حوزوی بود و توانست به این بحث جامعه عمل بپوشاند. در ادامه باید معنا و مفهوم تحول در حوزه روشن شود: رهبر انفلاب در این باره می فرمایند: تحول حتمی است، منتها تحول دو طرف دارد: تحول در جهت صحیح و درست، تحول در جهت باطل و غلط. ما باید مدیریت کنیم که این تحول در جهت درست انجام بگیرد. این وظیفه ی مؤثرین در حوزه است. مدیران حوزه، فضلای حوزه، صاحبنظران حوزه باید همتشان این باشد. از تحول نباید گریخت. حالا آقایان بیان کردید در شیوه ی آموزش، در شیوه ی پژوهش، در شیوه ی پذیرش، در کتاب درسی؛ همه ی اینها تحول میخواهد. نگوئید ده سال پیش، پانزده سال پیش لازم بود، این برنامه را نوشتیم. خیلی خوب، آن برنامه مال ده سال پیش بود، ببینید شکل تکمیل یافته ی این برنامه چیست؟ تحول یعنی این؛ یعنی به روز بودن، بهنگام جلو رفتن، از حوادث عقب نماندن. البته حوزه های علمیه در برهه ی زمان معاصر به طور طبیعی کمی از زمان عقب ماندند.تقصیری هم البته متوجه کسی از این جهت نیست؛ چون پیدایش انقلاب و سرعت تحولاتی که ناشی از پیدایش این برق عظیم در جامعه بود، همه چیز را عقب نگه داشت. روشنفکری جامعه ی ما هم عقب است. دانشگاههای ما هم از آنچه که باید باشند، عقبند. حوزه ی علمیه هم عقب است؛ یعنی متناسب با تحول جامعه ی ما، این تحول عظیمی که پیدا شد در همه ی اطراف خودش و در سطوح گوناگون و تا اعماق زیادی تأثیر گذاشت، از این تحول عقبیم. حوزه یک مقداری عقب است، لیکن میتواند با سرعت لازم و با جدیت این را جبران کند. بیانات در دیدار جمعی از اساتید، فضلا، مبلّغان و پژوهشگران حوزه های علمیه کشور 08/ 09/ 1386 لذا حضرت آیت الله خامنه ای در دیدار با اعضای شورای عالی حوزه همانند گذشته بر تحول در حوزه و مدیریت این تحول تاکید کردند اما به نظر می رسد ایشان با این سخنان می خواستند علاوه بر گسترش روشن بینی در موضوع تحول، به این سئوال احتمالی پاسخ دهند که این تغییرات به معنای به هم ریختن حوزه نیست و با این سخنان از سوء برداشت های احتمالی جلوگیری کردند. به نظر از لحاظ راهبردی مشکلی وجود ندارد تنها در راهکارهای اجرایی ابهاماتی وجود دارد که لازم است برای آن تعاملات جدی انجام شود و به شکل برنامه ای در حوزه تدوین شود. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه