جوان چگونه مي‎تواند اخلاق خود را اصلاح كند؟

يكي از پرسش‎هاي مهم در زمينه‎ي اخلاق كه براي بيش‎تر جوانان مطرح است، اين است كه چگونه مي‎توان از رذايل اخلاقي فاصله گرفت و به فضايل اخلاقي نزديك شد؟ چگونه مي‎توان خود را از اخلاق رذيله دور كرد و به صفات حميده آراسته نمود؟ اصلاح اخلاق هر چند براي قشر جوان، امري دشوار مي‎نمايد، ولي با بروز و ظهور برخي حوادث تلخ و مصايب زندگي، از مهم‎ترين دغدغه‎هاي ذهني آنان است؛ چرا كه جوان، طالب كمال و سعادت خويش است و نيك مي‎داند كه با فساد اخلاقي و رفتار ناشايست، به اين مطلوب نخواهد رسيد و اگر با تبعيت و پيروي از هواي نفس، به ناهنجاري‎هاي اخلاقي دست مي‎زند، يا به خاطر جهالت و غفلت است و يا به جهت ضعف اراده؛ اما به هر حال اين پرسش در ذهن او مطرح است و در باطن و درون خود، خواهان اصلاح رفتار و اخلاق خويش است. راه حلي كه بزرگان دين در اين مقام ارائه داده‎اند، مي‎تواند عامل مؤثري براي اصلاح و بازسازي اخلاق به حساب آيد. علاّمه‎ طباطبايي(ره) مي‎فرمايند: اصلاح اخلاق و هوا‎ي نفس و تحصيل ملكات فاضله، تنها و تنها يك راه دارد، آن هم عبارت است از: تكرار عمل صالح و مداومت بر آن؛ البته عملي كه مناسب با آن خوي پسنديده است، بايد آن عمل را آن قدر تكرار كند و در موارد جزئي كه پيش مي‎آيد آن را انجام دهد تا رفته رفته اثرش در نفس روي هم قرار گيرد و در صفحه‎ي دل نقش بندد و زوال نپذيرد. اين تكرار عمل از دو طريق دست مي‎دهد. 1. لحاظ كردن فوايد دنيايي، فضايل و فوايد علوم و آرايي كه مردم آن را مي‎ستايند؛ مثلاً مي‎گويند: عفت نفس و قناعت (كنترل شهوات نفساني و اكتفا به آنچه خود دارد) دو وصف پسنديده است؛ چون فوايد خوبي دارد، آدمي را در دنيا عزت مي‎دهد و در چشم همگان، بزرگ جلوه نموده و نزد عموم محترم مي‎سازد. اين طريقه همان طريقه‎اي است كه علم اخلاق قديم، يعني اخلاق يونان بر آن اساس، بنا شده و قرآن، اخلاق را از اين طريق استعمال نكرده و زيربناي آن را مدح و ذم مردم قرار نداده و ملاك را مدح و ذم اجتماعي نمي‎داند. 2. اصلاح اخلاق بدين صورت است كه آدمي فوايد آخرتي را در نظر بگيرد و اين طريقه، روش قرآن است كه ذكرش در قرآن مكرر آمده است؛ به عنوان نمونه، مي‎توان به آيه 10 سوره‎ي زمر، آيه‎ي 22 سوره‎ي ابراهيم، آيه‎ي 257 سوره‎ي بقره و آيه‎ي 22 سوره‎ي حديد اشاره كرد.[1] از مفاد آيات مزبور چنين برمي‎آيد كه انسان نتايج و آثار اعمال و ملكات روحي خود را به صورت مجسم، فرداي قيامت خواهد ديد؛ يعني همين ملكات دروني و اعمال ظاهري، تجسم عيني و خارجي پيدا مي‎كند و او را متنعّم يا معذّب خواهد كرد؛ به عنوان مثال آيه‎ي 10 سوره‎ي زمر مي‎فرمايد: اي پيامبر، بگو اي بندگاني كه به خدا ايمان آورده‎ايد، خدا ترس و پرهيزكار باشيد. براي كساني كه در اين دنيا خوبي كنند، خوبي هست و زمين خدا بسيار پهناور است؛ همانا صابران به حد كامل و بدون حساب پاداش داده خواهند شد. و يا در آيه‎ي 22 سوره‎ي ابراهيم آمده است: و چون حكم به پايان رسد، در آن حال شيطان گويد: خدا شما را به حق و راستي وعده داد و من شما را وعده دادم؛ پس خلف وعده كردم و براي من عليه شما هيچ حجت و دليلي نبود؛ مگر اين كه شما را به باطل دعوت كردم و شما مرا اجابت كرديد، پس امروز شما ابلهان كه سخن بي‎دليل مرا پذيرفتيد مرا ملامت نكنيد؛ بلكه نفس پر طمع خود را ملامت كنيد كه امروز نه شما فريادرس من ‎توانيد بود و نه من فريادرس شما. من به شركي كه شما به اغواي من آورديد، معتقد نيستم. آري در اين روز، ستم‎كاران عالم را عذاب دردناك خواهد بود. فردي كه مي‎خواهد در مقام اصلاح آداب و رفتار خويش برآيد، توجه به آثار و نتايج اخروي مي‎تواند تأثير به سزايي در او داشته باشد؛ چون وقتي كه خداوند اخلاق زشت را مذمت مي‎كند و دارندگان چنين اخلاقي را تهديد به آتش دوزخ مي‎نمايد، قطعاً هر عاقلي عزم بر ترك و دوري آن را اختيار مي‎كند و يا وقتي كه ذات حق، اخلاق پسنديده و نيكو را مي‎ستايد، شخص بر انجام آن تحريص و تشويق مي‎شود؛ البته اين شيوه اختصاص به مكتب انسان‎ساز اسلام ندارد؛ بلكه در ساير اديان الهي و كتب آسماني از قبيل تورات و انجيل، بدان تأكيد شده است.پی نوشت:1. تفسير الميزان، ج 1، ص 369 380 . منبع: جوانان و پرسش‌هاي اخلاقي، مصطفي خليلي، ناشر: مركز مطالعات و پژوهش‌‌هاي فرهنگي حوزه‌ علميه(بهار 1381) .

راسخون

مرجع:

ایجاد شده در سه روز پیش

لینک کوتاه