با چه روش و راهکارهایی می توانم حضور قلب در نماز را تقویت کنم؟

راهکارهای حضور قلب در نماز پرسشگر گرامی، « هنگام نماز » و « هنگام ارتباط با خدا » ، لحظات شیرین و معنوى زندگى ماست، اما این لحظات از دیگر ساحت هاى زندگى ما جدا نیست؛ بنابراین پریشانى در برنامه روزانه و نگرانى نسبت به آینده در کاهش نشاط روحى و به دنبال آن کاستن معنویت نماز مؤثر است. حضور قلب به معنای توجه کامل به ذات بی نهایت الهی و مبدا شعور هستی است، این کار باعث ارزش یافتن نماز و تاثیر و لذت فراوان معنوی نیز خواهد شد.موارد زیر حتما شما را در حضور قلب بیشتر یاری خواهد کرد:1. شناخت خدا و درک عظمت و حضور اومعرفت خود را نسبت به ذات هستی بی نهایت و درک عظمت و شعورمندی هستی، افزایش دهید و بدانید که خدای متعال نسبت به جهان خلقی و احوال بندگان اطلاع و اشراف کامل دارد و حمد و بندگی ما را می بیند و می شنود و تنها یاری دهنده است.همچنین توجه به عظمت و هیبت پروردگار و فقر و فاقه خود در این راستا موثر است. روشن است اگر آدمى بداند با چه بزرگى روبه رو است و خود در مقابل او هیچ بلکه عین احتیاج و فقر و فاقه است، با تمام وجود و ذهن و اندیشه، خاضع خواهد گردید.2. تقویت محبت خداکسی که عاشق خدای متعال و پرستش او است، در نماز بیشتر از هر زمان و موقعیت دیگری حضور قلب دارد، شناخت هر چه بیشتر و حقیقی تر خدای متعال و رابطه با او از طریق دعا، مناجات و اظهار محبت به او، در بیشتر شدن حضور قلب تأثیر والایی دارد.کسی که عاشق تحصیل دانش است، تمرکز بیشتری در درس و مطالعه دارد تا کسی که علاقه چندانی به آن ندارد. کسی که عاشق کسی شده است شاید تمام فکر و ذکرش یاد او شود و دائم به فکر او باشد.همین طور در مورد نماز و عبادت کسی که عاشق خدای متعال و پرستش او است، در نماز بیشتر از هر زمان و موقعیت دیگری، حضور قلب دارد؛ زیرا نماز دقیقا هنگامی است که اجازه یافته با معشوق خویش سخن بگوید و راز و نیاز عاشقانه داشته باشد و در این حالت آنقدر در جذبه حق است که امکان ندارد حواسش از محبوب به چیز دیگری که بدان چندان علاقه ای ندارد، پرت شود؛ از آن رو بهترین و بالاترین درجه حضور قلب مخصوص عارفان حقیقی و عاشقان خدا است و سایرین نیز هر یک به نسبت معرفت و عشق و علاقه که به خداوند دارند، از حضور قلب برخوردار می شوند.لذا می توان گفت: حضور قلب کامل نتیجه انس به خداوند و عشق به او است و برای رسیدن به این منظور باید انسان انسش را به خداوند از طریق عبادت های گوناگون زیاد نماید و انسش به دنیا کم شود. به همه کارهاى روزانه خود رنگ خدایى بدهید و پیش خود بگویید: خدایا من در طول روز آن چه تو دوست دارى انجام مى دهم. تو هم قلب مرا از محبت خود پر گردان و نگرانى آینده را از دل من بر گردان. چنین رازگویى و نیازخواهى صادقانه با خدا دریچه اى از نور و عرفان به سوى انسان مى گشاید و تداوم این عهد و پیمان، مشکلات را یکى پس از دیگرى برطرف مى سازد. 3. توجه به ارزش والای نمازشناخت نماز به عنوان رکن دین و راه ارتباط با ذات هستی و درخواست از او از طریق مطالعه کتب فراوانی که درباره نماز نگاشته شده و اطلاع نسبت به ارزش والای نماز و آثار آن در زندگی و همچنین تاثیر آن در کمال و سعادت انسان، قلب را برای توجه بیشتر به خدا آماده می نماید. به طور مثال از روایات استفاده می شود که نماز پاک کننده انسان از گناهان است. امام صادق علیه السلام فرمودند: هر که دو رکعت نماز بخواند و بداند در آن ها چه می گوید، نمازش که تمام شد گناهی میان او و خداوند باقی نمی ماند. (کلینی، کافی، ج 3، ص 266، ح 12 (4. فراگیری معنای قرائت و اذکارفراگیری معانی عمیق اذکار نماز و الفاظی که با آنها با خدا صحبت می کنید، تاثیر مهمی در ایجاد حضور قلب دارد و در مقابل، اگر کسی نداند چه می گوید و از خدا چه می خواهد، حضور قلب برایش بسیار دشوار است. 5. آگاهی به فلسفه نمازعلاوه بر توجه به معانی، توجه به فلسفه نماز و اعمال و اذکار آن نیز زمینه ساز حضور قلب خواهد بود. به عنوان مثال: در سخنی از امیرالمؤمنین علیه السلام آمده که: سجده اول یعنی من از خاک هستم. سر برداشتن از سجده اول یعنی من از خاک برآمده ام. سجده دوم یعنی من به خاک باز می گردم و سر برداشتن از آن یعنی دوباره برای قیامت سر از خاک بر می دارم. اگر مدتی نماز را با توجه به اسرار و فلسفه آن بخوانید هم نگاهتان به دنیا و سختی های آن تغییر خواهد کرد و هم از جهت روحی رشد خاصی خواهید نمود.6. طمانینه و دقت در مفاهیمدر مرحله بعد حواس خود را کاملا روی معانی متمرکز کنید و با دقت و آرامش نماز بخوانید. نماز را با طمأنینه خواندن و دقت در مفاهیم و معانى آن برای کسب حضور قلب، بسیار موثر است. 7. فراقت زمانیگزینش وقت مناسب و فراقت داشتن در زمان، عامل مهمی در حضور قلب است. کسی که عجله دارد و یا کسی منتظر اوست و به لحاظ وقت و زمان تحت فشار است، کمتر قادر خواهد بود که فکر و ذهن خود را کنترل نماید و حضور قلب داشته باشد. 8. فراقت مکانیدورى ازجاهاى شلوغ و پر سر و صدا و پرهیز از هر آن چه موجب انحراف توجه از خداوند شود عامل دیگری برای داشتن حضور قلب در نماز است، پس محیط اطراف خود را به گونه ای تغییر دهید که شما را در این مهم ( یاد خدا) یاری رساند. تا حد امکان در مسجد و با جماعت نماز خواندن و دعا کردن (به ویژه در جماعاتى که بعد معنوى بیشترى دارد) در رسیدن به این مهم نافع است. 9. فراقت قلبیاز همه مهمتر فراقت قلب از اشتغال به اغراض و افکار دنیوی است؛ زیرا انس به دنیای مذموم با حضور قلب نمی سازد؛ پس باید انسان انسش به دنیا کم کند و وقتی به نماز می ایستد، ذهن و دلش به سمت دنیا نرود؛ با مشغله فکری و کاری، امکان حضور قلب کامل بسیار کم و ضعیف خواهد بود.وقتی از مرحوم استاد الهی قمشه‌ای(رضوان الله علیه) سؤال کردند ما چه کنیم در نماز دارای حضور قلب باشیم فرمود: بیرون نماز را مواظب باشید چرا که اگر کسی در بیرون نماز مواظب چشم و گوشش بود در حال نماز راحت است و اگر در بیرون نماز مواظب چشم و گوشش نبود و هر چه را خواست ببیند، دید و هر چه را خواست بشنود، شنید، وقتی انسان شروع به نماز کرد تکبیرة الاحرام گفت دست و بالش بسته شده و همه این گزنده‌ها حمله می‌کنند تا آنجا که یک وقت انسان متوجه می‌شود که سرگرم گفتن «السلام علیکم» هست ولی نمی‌داند چه گفت‌و‌گو کرد و در این سجود چه گفت، بنابراین عمده در بیرون نماز است و اگر کسی بیرون نماز را مواظب بود در نماز راحت‌تر است.یکى از شاگردان علامه طباطبایى (ره) از نداشتن خشوع در نماز و عدم حضور قلب رنج مى برد. به خدمت علامه (ره) رسید و راهکارى خواست. ایشان نخست از پاسخ خوددارى کردند، پس از چند بار اصرار، ایشان فرمودند: شما نمى توانى! شاگرد گفت: آقا شما بفرمایید حداقل اگر کسى پرسید به او بگویم. علامه (ره) فرمودند: فکر در نماز دنباله افکار شبانه روز است. کسى که صبح تا ظهر به یاد خدا نبوده، نمى تواند هنگام نماز یاد خدا را استمرار دهد. تخلیه دل از حب دنیا و امور دنیوى عامل اصلی حضور قلب است.10. توجه و تمرکزبرای حضور قلب در نماز لازم است انسان فکر خود را روی وجود واحد بی نهایت هستی که مبدا ظهور و خلق اشیاء است، متمرکز نماید و با باطن عالم سخن بگوید و از توجه به مخلوقات منصرف گردد. الله اکبر و بالا آوردن دستها ابتدای نماز برای همین است که انسان از ظاهر عالم و اشیاء عروج کند به باطن هستی و با خداوند ارتباط برقرار کند. از دنیا عبور کند و به الله وصل شود. الله اکبر به تعبیر امروزی نوعی کانکشن معنوی است.یکى از اولیاى خدا توصیه نموده اند که مدتى قبل از شروع نماز حداقل 15 دقیقه به حسابرسی و تخلیه درون بپردازید و به صورت ارادی عوامل پریشانی خاطر را تعدیل بخشید. با گفتن ذکر های مستحبی و دعاهای افتتاح نماز و استغفار خود را براى نماز مهیا سازید.11. دقت در انجام مقدمات نمازوضوى با شادابی و معنویت و انجام مستحباتى چون اذان، اقامه و...، نماز گذار را برای خواندن نماز آماده می نماید. در کتاب هاى حدیث آمده است: شخصى از پیامبر(ص) درخواست کرد که راهى به او بنمایاند تا حضور قلب بیشترى در نماز پیدا کند، حضرت او را به شاداب گرفتن وضو فرمان دادند.خوب است از هنگام وضو گرفتن توجه داشته باشیم که برای چه کاری و حضور نزد چه بزرگی مهیا می شویم. چند لحظه قبل از نماز نیز فکر کنیم که می خواهیم چه کاری انجام دهیم و در مقابل چه معبود و محبوبی ایستاده ایم.سپس اذان و اقامه را با توجه بگویید و خود را از هر فکری غیر از توجه به ذات الهی و ارتباط به او تخلیه نمایید.12. رعایت آداب نمازرعایت آداب نماز مانند به مهر نگریستن و در رکوع به پایین پا و در تشهّد به دامن خود نظر نمودن. استفاده از انگشتر عقیق. پوشیدن لباس پاکیزه .شانه کردن موها. مسواک کردن قبل از نماز. خود را براى نماز خوشبو نمودن و مانند آن به داشتن حضور قلب کامل یاری رسان است. 13. انجام نوافلبه جا آوردن نوافل نمازهای یومیه مانند نافله صبح و نافله مغرب، باعث آرامش نماز گذار حین خواندن نماز واجب می شود و در زمینه حضور قلب اثرگذار است. از بزرگان نقل شده که نوافل برای تکمیل نواقص نمازهای واجب است.14. تمرین و تکرارحضور قلب کامل خاص اهل وصول به توحید و فناء فی الله است، ولی شما با تمرین زیاد کم کم موفق می شوید تا نماز را با حضور قلب بیشتر بخوانید. پرنده لجام گسیخته خیال، چکاوکى است که هر آن بر شاخسارى مى نشیند. از این رو همیشه افکار انسان به این طرف وآن طرف متوجه است و قرار و آرامى ندارد؛ اما اگر آدمى با دقت و هوشیارى در کنترل آن بکوشد، پس از چند صباحى رام و مطیع شده و به هر سو که اراده شود متوجه مى گردد، پس اگر در ایام متوالى چنین کند، کم کم ذهنش عادت خواهد کرد.تمرین زیاد برای فارغ شدن ذهن از توجه به ظهورات خلقی و امور روزه زندگی و تمرکز ذهن روی هستی بی نهایت و توجه کامل قلبی به ذات خداوند، زمینه ساز حضور قلب خواهد بود. باید با نفس، مانند کودکی نوآموز مدارا کرد و به تدریج و با آهستگی آن را مهار و رام نمود و از مقدار بسیار کم شروع کرد و به تدریج بر میزان تمرکز و توجه و حضور قلب افزود.هنگامی که نمازگذار الله اکبر می گوید باید بتواند دنیا را فراموش کند و ذهن خود را بر ذات بی نهایت الهی متمرکز نماید و از توجه به امور خلقی تخلیه شود و با قلب خود با ذات هستی هم صحبت گردد و اتصال پیدا نماید و همواره مراقب باشد که توجهش منقطع نشود.. پس حضور قلب حوصله می خواهد و باید به تدریج مستقر شود؛ کسی که در ابتدای راه کمال و خودسازی قرار دارد، نباید از خود انتظار حضور قلب کامل داشته باشد و باید آن را به تدریج تمرین کند و بدست آورد. 15. درک لذت نمازدر صورت موفقیت در حضور قلب، لذت نماز را در هر مرحله درک خواهید کرد و کم کم به نهایت لذت می رسید و غرق در بهجت و سرور خواهید شد و احساس فناء و مستی معنوی خواهید داشت. البته باید بدانید که طی این مراحل نیاز به زمان و دانش و تلاش فراوان دارد و ناگهانی بدست نمی آید. نابرده رنج گنج میسر نمی شود.16. رفع موانع حضور قلبرفع موانع حضور قلب نیز لازم است. موانعی مانند پرخوری، چشم چرانی، وسواس داشتن در قرائت نماز، وسوسه شیطان، توجه به لذت های دنیوی و گناه، باعث کم شدن توجه و حضور قلب در نماز خواهند بود. در پایان گفتنی است: حضور قلب شرط کمال نماز است و نمی توان به بهانه نداشتن حضور قلب نماز را ترک کرد و گفت فایده ای ندارد؛ زیرا همین نماز دست و پاشکسته ای که می خوانیم فواید و آثار فراوانی دارد و ما را از گناه و انحراف کلی از خدای متعال محافظت می کند. حضور قلب نیز دارای مراتب است و کسی می تواند آن را تحصیل کند که اهل نماز و عبادت باشد.مطالعه کتاب های زیر توصیه می شود:1- آداب الصلوه یا پرواز در ملکوت امام خمینى2- سر الصلاه، امام خمینی(ره)3- پرتوی از اسرار نماز، تألیف محسن قرائتی4- نماز، آقای قرائتی5- نماز، آقای عباس عزیزی6- حضور قلب در نماز، على اصغر عزیزى تهرانى7- حضور قلب در نماز، محمد بدیعى.8- اسرار الصلوة، مرحوم میرزا جواد آقا تبریزی .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه