تاریخ پیدایش انگیزه برپایی حکومت اسلامی در امام خمینی

ضرورت حکومت اسلامی یکی از اصول مسلم اندیشه سیاسی اسلام است که ریشه در منابع اصیل اسلامی دارد . و بر این اساس در طول تاریخ اسلام و پیـش از امام خمینی درباره حکومت اسلامی بحثهای نظری صـورت گرفته و بـرخـی از جـنبش های شیعی برای تحقق آن انجام یافته بـود, هرچند در عـمـل توفیق چندانی برای تحقق آن بدست نیامده بود . حضرت امام (ره) از همان ابتدای جوانی خویش در کتاب کشف‌الاسرار، از ایجاد حکومت اسلامی شدیدا دفاع می‌کنند. امام (ره) در سرتاسر این کتاب اثبات می نماید که اسلام نظام سیاسی مستقلی دارد و در پاسخ به اینکه اسلام دارای تئوری حکومت نیست، می‌فرمایند «شما از کجا می‌گویید دین تکلیف حکومت را تعیین نکرده است؛ اگر تعیین نکرده بود پیغمبر اسلام چطور تشکیل حکومت کرد و ...» (کشف الاسرار ص 237) امام (ره) حتی بنیادهای اساسی حکومت اسلامی را در این کتاب بر می‌شمارد: «اساس حکومت اسلامی بر قوه تقنینیه و قوه قضاییه و قوه مجریه و بودجه بیت‌المال است ...» (همان مأخد ص 237)امام (ره) برای اینکه ثابت کنند طرح حکومت اسلامی یک کلیت بی‌برنامه نیست، ادله‌ای از کتاب و نست برای سازماندهی بسیج، ارتش، دادگستری و حتی ثبت اسناد می‌آورند و در مورد بودجه دولت به تشریح نظام مالیاتی حکومت اسلامی می‌پردازند: «یکی مالیات سالیانه و همیشگی است و آن در وقتی است که کشور در آرامش است ... دویم مالیات به طور فوق‌العاده است و آن در وقت انقلاب خارجی یا داخلی است. این مالیات که در این موقع گرفته می‌‌شود میزان محدودی ندارد و مالیات غیر محدود باید نامید آن را زیرا بسته به نظر دولت اسلامی است ...» (همان مأخذ ص 255) جالب این است که ایشان حتی به چگونگی انتخاب رییس این حکومت هم می‌پردازد و تشکیل مجلس مؤسساتی از فقهای دیندار و عالم به احکام و عادل برای انتخاب رییس حکومت را پیشنهاد می‌دهد. (همان مأخذ ص 185) امـام خـمـیـنـی, در سه مـرحله آرمان حـاکمیت دیـن و حکومت اسلامی را مطرح می نماید ؛ او در مرحله نخست, با نـوشتـن کتاب کشف الاسرار و سپس ولایت فقیه و بـخـشهایی از کتابهای: البیع و المکاسب المحرمه, مبانـی استدلالی یـکـی از اسـاسـی تـریـن مباحث کلام و فقه سیاسـی شیعه; یعنی ولایت فـقـیـه در عـصر غیبت و چگـونگی ستیز و در افتادن با ولایت ستـم و قـلـمـرو اختیار ولـی فقیه در نظام سیاسـی اسلام را پیـش کشید و با ایـن عمل خود مشروعیت حکومت اسلامی را ثابت کرد. امام در این دوره و در سال 48 در نجف اشرف در درس خارج به تشریح مبانی حکومت اسلامی پرداختند. و این برای اولین بار بود که در حوزه اندیشه فقه شیعی، ولایت فقیه با گرایش حکومتی و سیاسی در این حد وسیع، دقیق و همه جانبه مورد بحث قرار می‌گرفت. بی شک طرح حکومت اسلامی در حوزه نجف تأثیر همه جانبه‌ای در حوزه اسلام داشت به طوری که پس از کمتر از 10 سال تأثیر عملی آن در کشور شیعی ایران تبلور یافت. امام (ره) هدف اصلی از طرح حکومت اسلامی را ایجاد سرچشمه یک تفکر اعلام نمودند و از «نسل‌های حاضر و نسل‌های آینده» خواستند تا «در اطراف آن بحث و فکر نمایند» و مطالعه در پیدا کردن راه وصول به آن را نیز به نسل‌ها واگذار نمودند.( حکومت اسلامی ص66) امام در صدد است تا اندیشه حکومت اسلامی را از محدوده نجف به خارج از مرزها سرایت دهد. ایشان در تمام نامه‌هایی که به دانشجویان مسلمان اروپا و آمریکا می‌نوشتند به آنها گوشزد می‌کردند که با توجه به تلاش استعمار برای مخدوش کردن حکومت اسلامی، مشکل است ما بتوانیم حکومت اسلامی و تشکیلات اساسی و سیاسی و اقتصادی و اجتماعی آن را به جوامع بشری حتی مسلمین بفهمانیم؛ پس باید کوشش نمایید تا طرز حکومت اسلامی و رفتار حکام اسلامی را با ملت‌های مسلمان به اطلاع دنیا برسانید. بر شما جوانان ارزنده اسلام که مایه امید مسلمین هستید لازم می‌باشد که ... برای پیاده کردن طرح حکومت اسلامی و بررسی مسائل آن اهتمام بیشتری به خرج دهید. (صحیفه نور ج 1 ص 152 و 161 و 186) امام در این پیام‌ها به دانشجویان خارج از کشور توصیه می‌کند تا علاوه بر مطالعه راه‌های رسیدن به حکومت اسلامی، برای بررسی مسائل آن نیز کوشش کنند به نظر می‌رسد امام (ره) اعتقاد داشته‌اند که تدوین چهارچوب حکومت اسلامی علاوه بر بررسی مبانی فقهی که قاعدتا باید در حوزه‌های علمیه می بایست تببیین می‌گردید، احتیاج به بحث‌های سیاسی و کارشناسی اجرایی هم دارد که باید توسط روشن‌فکران مذهبی و تحصیل کرده‌های علوم جدید بررسی می‌گردید. امام در راستای گسترش اندیشه حکومت اسلامی در بیانات و پیام‌هایی که برای ملت ایران می‌فرستادند نیز از حکومت اسلامی سخنی به میان می‌آوردند. در بیاناتی که به مناسبت جشن‌های 2500 ساله در تاریخ 6/3/50 ایراد نمودند با لحنی تأسف‌انگیز،‌ مشکلات موجد را ناشی از بر پا نشدن حکومت اسلامی دانستند، مصیبت سلب حکومت از حضرت امیر را اعظم مصائب و حتی بالاتر از عزای کربال دانستند و آنگاه فرمودند :«الان هم نمی‌دانند مردم که معنی اسلام چیست؟ حکومت اسلامی چیست؟» (همان مأخذ ج 1 ص 166) در تاریخ 20/6/51 در یک پیام، خطاب به ملت ایران فرمودند «شما ای ملت ایران ای مسلمانان پاک طینت ... حکام اسلام و کیفیت حکومت اسلامی را تحقیق و نصب العین خود قرار دهید.» (همان مأخذ ج 1 ص 190) در مـرحـلـه دوم که از سـال 1357 تـا آخـر حیـات ایشــان ادامه یافت, مـعـمـاری ایـن بنای سترگ و بـی مانند را در عینیت جامعه به عهده گـرفـت و امـکـان عـینـی و عملـی آن را در گستـره حیات اجتمـاعی به نـمـایـش گـذاشـت و بـه پـاسخ شبهه ها و نکته هـای پیچیـده اهتمام ورزیـد که در طـول مسیر پر پیچ و خـم انقلاب, تک تک مـردم جـامعه بـا آن رو در رو مـی شـوند. در این راستا امام در آغاز اوج‌گیری نهضت در سال 56 بدون ابهام، هدف قیام خویش را تشکیل حکومت اسلامی اعلام نمودند و در هر موقعیتی سعی در تشریح حکومت اسلامی و ویژگی‌های آن داشتند. در تاریخ 15/5/57 در پیام به مردم اصفهان طلیعه حکومت اسلامی را پیش‌بینی کردند و در پاسخ، به سخنرانی شاه فرمودند: هر کس که سخنان او را شنیده باشد خوب می‌فهمد که شاه با طرح مسأله انتخابات می‌خواهد سیر اصلی حرکت اسلامی ایران را، که سرنگونی این دودمان است، تغییر دهد و ملت را اغفال نماید ولی دیگر دیر شده و طرح حکومت اسلامی را عروق مردم ایران ریشه رویانده است»( همان مأخذ ج 2 ص 87) امام(ره) برای اولین مرتبه در تاریخ 22/7/57 در مصاحبه با روزنامه‌ فیگارو در فرانسه اعلام نمود که سیستم حکومت اسلامی آرمانی وی یک سیستم جمهوری است.» (صحیفه نور ج 1 ص 152 و 161 و 186) چون جمهوری اسلامی برای غربیان یک سیستم ناآشنا بود ، سیل سؤالات توسط خبرنگاران اروپایی و آمریکایی درباره این نظام سیاسی شروع شد. از مهم‌ترین و اصلی‌ترین سؤالات خبرنگاران در مورد ماهیت و شکل آن بود و امام در هر مصاحبه‌ای گوشه‌ای از این ابهامات را توضیح می‌ادند و در آن مصاحبه‌ها به تشکیل مجلسی منتخب از نمایندگان مردم، مشارکت مردم در تصمیم‌گیری‌ها و ... اشاره می‌کردند . آنگاه امام در چند نوبت فرمودند رژیم جمهوری اسلامی یک پیشنهاد است که به آراء عمومی رسما مراجعه خواهد شد. (آنگاه امام در چند نوبت فرمودند رژیم جمهوری اسلامی یک پیشنهاد است که به آراء عمومی رسما مراجعه خواهد شد. 16) اقلیتی تلاش می‌کردند که حکومتی با ماهیت اسلام تشکیل نگردد و رژیم پیشنهادی، از محتوای اسلام بیگانه باشد؛ به همین منظور طرح‌هایی به نام رژیم جمهوری یا رژیم دمکراتیک اسلامی و ... پیشنهاد کردند و بنای اصرار را گذاشتند. امام (ره)‌ با درایت مخصوص خود، که اهداف آنان را درک کرده بودند، در یک سخنرانی که طلاب را برای تبلیغات ترغیب می‌نمودند، فرمودند: دعوتکنند به اینکه رأی بدهند به جمهوری اسلامی این هم با همین کلمه نه یک حرف زیادتر و نه یک حرف کمتر برای اینکه الان شیاطین افتاده ا‌ند دنبال اینکه جمهوری محض همین جمهوری باشد، جمهوری دمکراتیک باشد». (همان مأخذ ج 5 ص 147) سرانجام امام به وعده‌ای که به امت خویش داده بود عمل کرد و مردم ایران با 98% در تاریخ 12/1/58 به نظام سیاسی پیشنهادی امامشان رأی مثبت دادند و امام بعد از تلاش بی‌وقفه به آرمان خویش، که همان تشکیل حکومت اسلامی بود، نایل آمد. و در مـرحـلـه سـوم, بـا نـوشتـن وصیت نـامه سیـاسـی ــ الهی, به عنـوان آخـریـن پـیـام مـانـدگار چگـونگـی ادامه راه و به پیـش بردن حکـومت اسلامی و چگـونگی نگهبانی و پاسداری از آن را روشـن کرد. منابع : 1. مـراحل شکل گیـری حکـومت اسلامـی در بیان و بنـان امام خمینـی, نشریه حوزه , مهر و آبان - آذر و دی 1378، شماره 94 و 95 . 2 . امام خمینی و تئوری نظام سیاسی , روح‌الله حسینیان , مرکز اسناد انقلاب اسلامی . 3. اندیشه های فقهی- سیاسی امام خمینی , کاظم قاضی زاده , نشر مرکز تحقیقات استراتژیک ریاست جمهوری. (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد رهبری، کد: 3/100127424) .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه