لطفا در مورد ساخت سیاسی و نوع دین مردم ترکیه توضیح دهید. اسلام به چه نحوی در آنجا ساری و جاری است؟

نظام سیاسى ترکیه پارلمانتاریستى و لائیک است که به اختصار جهت آشنایى مطالبى بیان مى شود : الف . ساختار سیاسى : . 1 قوه مجریه : طبق قانون اساسى ، قوه مجریه توسط رئیس جمهور و شوراى وزیران اداره مى گردد و رئیس جمهور ، رئیس قوه مجریه است که از طرف مجلس براى یک دوره 7 ساله انتخاب مى گردد . رئیس جمهور به عنوان رئیس دولت ، نماینده جمهورى و اتهاد ملت ترکیه وظایفى چون تعیین نخست وزیر ، تعیین اعضاى سطوح بالا قوه قضائیه ، تعیین رئیس بانک مرکزى و تعیین سرپرست رادیو و تلویزیون را به عهده دارد . وى مجاز به انحلال مجلس ، اعمال کنترل شدید بر اتحادیه کارگرى و تجارتى مطبوعات و احزاب سیاسى و اعلام حالت فوق العاده مى باشد . در حال حاضر هیأت اجرایى مرکب است از : رئیس جمهور شوراى امنیت ملى هیأت دولت شوراى وزیران شوراى وزیران متشکل از نخست وزیر و وزیران مسئول مى باشد . نخست وزیر توسط رئیس جمهور انتخاب مى گردد و نخست وزیر نیز تمامى اعضاى کابینه خود را با تأیید رئیس جمهور تعیین مى کند . نخست وزیر باید نماینده پارلمان باشد . اساسى ترین وظیفه شوراى وزیران اجراى وظیفه در قبال مسائل داخلى و سیاست خارجى در برابر ملت است . شوراى وزیران در موقع بحرانى و حساس به ریاست رئیس جمهور تشکیل جلسه مى دهد . . 2 قوه مقننه بر اساس قانون جدید ترکیه ، در این کشور تنها یک مجلس قانون گذارى به نام مجلس ملى مرکب از 450 نماینده که براى یک دوره 5 ساله انتخاب مى شوند ، وجود دارد و قدرت قانون گذارى طبق قانون بر عهده مجلس ملى مى باشد و نمایندگان با انجام انتخابات از سوى مردم برگزیده مى شوند . از جمله وظایف مهم این قوه علاوه بر قانون گذارى عبارتند از : تصویب قوانین ، اصلاح و لغو آنها با رأى دو سوم اعضاء ، کنترل اعمال شوراى وزیران ، اختیار دادن به شوراى وزیران ، اختیار دادن به شوراى وزیران در خصوص معاهدات با قدرت قانونى ، بحث و تصویب بودجه و تصویب پول جارى ، اعلان جنگ ، تصویب معاهدات بین المللى . 3 . قوه قضائیه در ترکیه سیستم قضایى به وسیله دادگاه هاى مستقل اداره مى شود و قضاوت در ظاهر در صدور احکام آزادانه عمل مى کنند ، آنها بر اساس اصول قانون اساسى ، رویه هاى قضایى و تجربیات فردى قضاوت مى نمایند . طبق قانون هیچ ارگان ، سازمان ، مرکز قدرت و یا مقام مسئولى حق دخالت ، اعمال نظر و توصیه به دادگاه را جهت تغییر رأى صادره را نداشته و قواى مقننه و سازمان هاى تابعه آنها مى بایست از رأى صادره دادگاه ها پیروى کنند و حق تغییر رأى دادگاه را نیز ندارند . ب . مذهب در ترکیه حیات دینى در ترکیه ، در سطح تئوریک ، اتحاد در منابع اساسى اسلام بوده اما درعمل چهره‌اى کثرت‌گرا دارد . در گذشته جامعه از ساختارى یکصدا برخوردار بود و ارزشهاى دینى نیز عناصر اساسى آن را تشکیل مى‌دادند . اما امروزه به دلائل مختلف ، زندگى دینى از تنوع رنگ بیشترى برخوردار است . به طورى که امروز در اقصى نقاط ترکیه مى‌توان نمونه‌هاى متنوعى از دیندارى را مشاهده کرد از انسانهایى که در تمام امورات زندگى کاملاً وابسته به قوانین دینى و اعتقادى هستند گرفته تا گروههایى که خلاء دینى خود را در گرایش به طریقت‌ها و جماعات پرمى‌کنند ، دیندارانى که به دلیل ضعفهاى اعتقادى حتى وظایف و واجبات دینى را به جا نمى‌آورند ، افرادى که در ایام خاصى همچون شبهاى قندیل ، مولود و رمضان به ارزشهاى معنوى توجه دارند ، کسانى که زندگى دینى را براساس مصالح روز تنظیم مى‌کنند ، کسانى که درخصوص دین کاملاً بى‌تفاوت هستند . افرادى که زندگى دینى را نه به معناى تسلیم در برابر خواسته‌هاى خداوند بلکه عاملى براى گذران زندگى دنیوى مى‌دانند و با ظاهرسازى سعى در حل امورات دنیوى خود دارند و مسلمانانى از این قبیل را مى‌توان مشاهده کرد . جلوه‌هاى زندگى دینى در ترکیه را مى‌توان در سطح وسیع‌ترى نیز تقسیم‌بندى کرد . به گونه‌اى که ، زندگى دینى انسانهاى روستایى و انسانهاى شهرى که سطح درآمد آنها پایین و یا متوسط مى‌باشد را مى‌توان به عنوان دیندارى سنتى تقسیم‌بندى کرد . بى‌تفاوتى نسبت به موضوعات خداشناسى ، تقلید و وابستگى به امور مذهبى از ویژگیهاى دیندارى سنتى است . در این نوع از دیندارى که عناصر قالبى و فرهنگ فولکلوریک در آن ریشه دوانده و حاکمیت دارد ، در کنار فرامین قرآن و سنت ، نقطه‌نظرات علماى اسلامى ، عناصر تصوّفى و سرانجام آثارى از فرهنگ قدیمى مردم و بخشى نیز ارزشهاى برگرفته از فرهنگ‌هاى ملل همسایه که گاهى رنگ و بوى دینى اسلامى به خود گرفته است ( مانند : زیارت قبر اوروچ بابا و نذر کردن یک شیشه سرکه در آن ) ، در عمل خود را نشان مى‌دهند . در کنار این ، نوع دیگرى از زندگى دینى نیز وجود دارد که درآن ، عناصرى که از سوى علماى دینى اهل تسنّن خرافه ویا اعتقادات باطل توصیف مى‌گردد جایگاهى ندارد . این نوع اخیر را مى‌توان در زمره دیندارى کتابى و مبتنى بر فرهنگ و آگاهى دینى تقسیم‌بندى کرد . نوع دیگرى ازدیندارى در ترکیه وجود دارد که در آن دین به عنوان رابطه‌اى معنوى بین بنده و خدا تلقى شده و آموزه‌هاى اسلامى را متعلق به امور اخروى دانسته و آنان را در امور دنیوى دخیل نمى‌دانند و معتقدند که امور دنیوى باید براساس عقل و منطق و علم پیش برود و به عبارت دقیق‌تر دیندارى لائیسیزم است . نوع دیگرى از دیندارى نیز وجود دارد که حد وسط دیندارى سنتى و دیندارى لائیک مى‌باشد . از سوى دیگر درخصوص پویایى زندگى دینى در نوار غربى و جنوبى ترکیه در مقایسه با مناطق شمالى ، شرقى و جنوب شرقى آناطولى ضعیف‌تر مى‌باشد . ضمن اینکه از جهت ارج نهادن به ارزشهاى دینى و مفاهیم اعتقادى در هر نقطه کشور مشترکاتى در این خصوص وجود دارد . مثلاً ، براساس نتایج یک تحقیقات که در ازمیر انجام شده مردم شهر درمورد روزه بیش از سایر فرائض دینى حساسیت نشان مى‌دهند . حج و ذکات به دلیل شرایط خاصى که براى به جا آوردن آنها وجود دارد ، کمتر از سایر فرائض به جا آورده مى‌شود . درخصوص نمازهاى یومیه ، سستى به چشم مى‌خورد و گاه و بیگاه به جا آورده مى‌شود اما نماز جمعه به طور منظم و مرتب به جا آورده مى‌شود . نتایج مشابهى نیز در شهرهایى که معمولاً انسانهاى محافظه‌کار در آنها ساکن هستند مانند قونیه ، ارزروم ، و ریزه مشاهده مى‌شود . به عنوان مثال : میزان روزه‌داران در شهرهاى قونیه و ریزه بسیار بالاست ولى على‌رغم اهمیت بالاى ذکات و حج که ارتباط مستقیم با وضعیت اقتصادى مردم دارد ، کمتر به جا آورده مى‌شود . بعلاوه اینکه نمازهاى پنجگانه بدون وقفه و به طور منظم و مرتب به جا آورده مى‌شود ، و شرکت در نماز جمعه از اهمیت بسیار بالایى برخوردار است . با وجود مشاهده تغییرات اساسى در عناصر سنتى ترکیه همزمان با روند نوین‌گرایى ، دین‌دارى و اعتقادات دینى به ویژه در مسائل خانوادگى و روابط خانوادگى هنوز اثرات خود را حفظ کرده است . به طورى که حتى در منطقه ازمیر و اطراف آن که گرایش به مسائل دنیوى از نسبت بالایى برخوردار است ، اکثریت بالاى مردم انجام ازدواج شرعى را اگرچه به صورت متمم ضرورى مى‌دانند . همچنین اعتقاد به فراگیرى آموزشهاى دینى در میان مردم این منطقه دلیل مشخصى بر این مُهمّ است اما نمى‌توان گفت که دیندارى در مسائلى مانند حکومت ، سیاست ، اقتصاد و تجارت به همان اندازه اهمیت دارد . با وجود اینکه عموماً اعتقاد بر این است که صرف تلاش بیشتر نمى‌تواند منجر به ثروتمند شدن گردد بلکه لطف خداوند نیز باید شامل حال فرد باشد ، ولى رفتارى که ناشى از دیندارى باشد در مسائل اقتصادى به چشم نمى‌خورد . به همین جهت فرضیه « دیندار بودن در مسائل تجارى نشانه درستى است » ، طرفدار چندانى در جامعه ترکیه ندارد . خلاصه اینکه اگرچه آرزو مى‌شود که دیندارى در مسائل تجارى مؤثر واقع شود ولى مشاهده مى‌شود که در عمل همه چیز به سمت مادیات پیش مى‌رود . به گونه‌اى که ، به دلیل تغییر سریع شرایط اقتصادى و ضرورت همگام شدن با آن براى نجات از نابودى ، مى‌بینیم که حتى انسانهاى دیندار هنگام قرض دادن ، ارزشهایى مانند : دلار ، طلا و امثال آن را ترجیح مى‌دهند . باتوجه به اینکه دین به عنوان یک عنصر تعیین‌کننده در اخلاق اقتصادى دیده نمى‌شود ، از یک طرف موجب حاکمیت بخشیدن به رفتارهاى مبتنى بر فقه و فتوا شده و از سوى دیگر تحولى است که از نزدیک با برنامه لائیسیزم که زائیده روند نوین‌گرایى است ارتباط دارد . زیرا در دوره اول جمهوریت که حکومت مبتنى بر دین ( اسلام ) کنار گذاشته شد ، هدف این بود که مظاهر دینى حداقل آن گونه که در بین مردم وجود داشت از اماکن عمومى برچیده شود . شکى نیست که براى تحقق این امر اقداماتى از نوع مدرن و با رویکرد سکولار به عمل آمد که هدف آن تحت تأثیر قرار دادن طرز زندگى مردم بود . لذا مى‌بینیم که همزمان با این برداشت که « لائیسیزم روندى است براى ایزوله کردن دین و قوانین دینى در سایر بخشهاى جامعه » ، سعى فراوانى براى کنار گذاشتن اسلام از بخشهاى اقتصادى ، آموزشى و سیاسى به عمل آمده تا دین محدود به وجدان افراد گردیده و به عنوان یک تجربه معنوى باقى بماند . در همین راستا سعى شده تا ارزشهاى لائیک و پوزیتیویستى به جاى ارزشهاى دینى در جامعه و اماکن عمومى حاکم گردد تا بدین وسیله خلاء ایجاد شده پر شود . اما این سیاست که متعلق به بنیانگذاران جمهوریت مى‌باشد در از بین بردن ارزشهاى فرهنگى و دینى که از ریشه‌هاى عمیق تاریخى در میان مردم برخوردار است ، چندان موفق نبوده است . وقتى طبقه خاص اجازه تغییرات طبیعى سمبل‌ها و ارزشهاى سنتى در زندگى اجتماعى را ندادند ، یک عکس‌العمل بر ضد عناصر سکولار در شعور اجتماعى به وجود آمد . به عبارت دیگر ، جامعه نتوانست به راحتى عناصر و ارزشهاى سکولار را بپذیرد و این وضعیت موجب فرسایش ارزشهاى اخلاقى گردید . به طورى که اگر جامعه امروز ترکیه را با یک جامعه متوسط اروپایى مقایسه کنیم ، مشاهده خواهیم کرد که جامعه ترکیه با یک خلاء وسیع اخلاقى به ویژه در مسائل اقتصادى و تجارى روبه‌روست که باعث نگرانى است . وجهه رسمى و اساسى زندگى دینى اسلامى خدمات دینى در ترکیه توسط سازمان امور دیانت سازماندهى مى‌شود . مجموعه کلید اسرار نیز به سفارش سازمان امور دیانت در ترکیه است اما باید پذیرفت که ، دراین سازماندهى رسمى به بُعد علمى و درونى دین توجه مى‌شود تا بُعد معنوى و اخلاقى آن . بدون شک این وضعیت ، نتیجه وظیفه و مأموریتى است که به عهده سازمان دیانت گذاشته شده است . زیرا پایین آوردن ارزش اعتقادات اسلامى و محدود کردن آن به وجدان افراد ، یکى از نتایج غم انگیز جریان غربگرایى ترکیه بوده و به ابزارى براى رفع احتیاجات تبدیل شده است . در این روند ، سازمان دیانت به عنوان تشکّلى که مکلّف به حفظ موجودیت اسلام سُنّى که نقش مهمى در بقاى ساختار یکپارچه دارد ، از ابتداى تأسیس به صدور فتوا در راستاى منافع اراده سیاسى پرداخته و به واسطه ائمه جماعات و مؤذن ها سعى کرده مساجد را فعال نگه دارد ، احتیاجات زائران بیت‌الله الحرام را فراهم سازد ، با ایجاد کلاسهاى حفظ و قرائت قرآن کریم فرزندان مردم را تحت آموزشهاى صحیح قرار دهد ، پاسخگویى به سؤالات مردم در زمینه مسائل فقهى به ویژه : فطریه ، نذر ، قربانى ، ذکات و چگونگى به جا آوردن نمازهاى قضا توسط مؤسسات فتوا و وظایفى از این قبیل را انجام مى‌دهد . تمرکز فعالیتهاى دیانت در این امور باعث گردیده که مردم از معناى واقعى اسلام و اخلاق و اهداف درونى و معنوى آن که در ذات طبیعى دین اسلام وجود دارد ، غافل مانده و تنها به مسائل محدودى چون نماز بپردازند و پیرامون شعار « نماز در دنیا و رستگارى در آخرت » تمرکز کنند . تحولات مثبتى وجود دارد که نشان مى‌دهد ، مسئولین سازمان دیانت متوجه این وضعیت منفى در سالهاى اخیر شده‌اند و بر ادامه نواقص موجود که ریشه در گذشته دارد ، اذعان دارند . درخصوص نواقص مذکور مى‌توان کیفیت اداى نماز در مساجد را مثال آورد . ( به نقل از سازمان فرهنگ و ارتباطات و رایزن فرهنگى ایران در ترکیه ) .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه