چه دعا و اذكاري مي تواند انسان را در راه رسيدن به مقامات عرفاني و قرب حق كمك كند؟ و متضمن فقر و نياز انسان به خدا باشد؟

رسيدن به مقامات عارفان بلند مرتبت، كار صعب الوصولي است و نياز به مقدمات و شرايطي دارد که اهم آن، نظارت استاد عارف واصل، بر اعمال و رياضت هاي شرعي طالب ره عرفان است. اين مطلبي است كه عارفان، از جمله امام خميني(قدس) به آن تصريح كرده اند. چنانچه كسي طالب اين مقام است و خويش را مستعد، براي اين سفر طولاني و بلند مي يابد، لازم است در گام اول، دنبال استاد مهذب و عارف برود. اما در اين حد كه بعد معنوي انسان تقويت شود و انسان به مقام قرب الهي نزديك شود، در گام اول، اجتناب از محرمات الهي و انجام واجبات است. خداوند آنچه را از بندگان عادي خود خواسته، همين اندازه است و بس، و چنانچه كسي بخواهد از اين مقام گامي فراتر نهد، طاعت حق به ترك مكروهات و انجام مستحبات در حد مقدور است. بدون ترديد دعا و مناجات با خداي متعال در اين مقام، از اسباب و وسايط وصول انسان به قرب الهي است؛ البته در صورتي كه گام اول (انجام واجبات و ترك محرمات) كامل باشد و در اين راستا، دعاها و راز و نيازهايي كه از پيشوايان معصوم ـ عليهم السّلام ـ به ما رسيده است، همگي براي قطع تعلّقات مادّي و تعالي روح انسان و در نتيجه فوز به كمالات معنوي و رسيدن به قرب حقّ تعالي است؛ تا جايي كه اين ادعيه، ثبات و آرامش روحي و اطمينان را به ارمغان آورده و غبارها و ظلمات را شسته و انسان با اتصال به سرچشمه فيض و معرفت و نور، در درياي رحمت الهي شناور مي گردد. آري، تمامي دعاها، باعث كمال انسان مي‎شود؛ منتهي گاهي تكامل او به واسطة آگاهي از نقص روحي خويش است كه با خواندن دعا، اين معرفت حاصل مي‎گردد و انسان در اين حال، خود را شديداً نيازمند جبران اين نقيصه مي‎بيند و گاهي تكامل روحي، با قرار و آرامش روح و احساس لذّت معنوي از خواندن دعا و بريده شدن از عالم مادّه حاصل مي شود. در هر صورت، همين اُنس موقّت با خداي متعال و اشتغال به ذكر حق، سبب آرامش روح و پيشرفت انسان مي‎شود. البته دعاها و اذكار، داراي مراتبي هستند كه هر انساني، نسبت به احوال و وضع روحي خويش، گاهي به دعاي خاصّي محتاج‎تر و مأنوس‎تر مي‎گردد و دل انسان با معاني آن دعاي مخصوص، زودتر گره ميخورد و شايد به همين خاطر، «مناجات خمس عشره» ـ در مفاتيح الجنان با توجه به مضامين و محتواي هر يک، نام مخصوصي برآنها گذاشته شده است؛ مثلاً در «مناجات التّائبين»، مضمون‎ها و عبارات، هماهنگ با روحيّة انسان تائب است و شخص توبه كننده از خطاها و معاصي و لغزش‎هاي معنوي، با اين فقرات نوراني، نفس مكّدر خويش را جلا مي‎دهد و كدورت و تاريكي را از دلش پاك مي‎سازد و در حال ندامت از عملكرد بد خود، مشتاق بازگشت به حقّ، و زدودن دل از زنگار گناه و محتاج عَفو و غفران حق است. غير از «مناجات خمس عشره»، دعاهاي زياد ديگری با مضامين عالی، مانند دعاي «جوشن كبير» و «جوشن صغير» و يا دعاي توسل و به خصوص دعاي كميل و ديگر ادعية وارده كه هر كدام مشتمل بر مضامين عاليه هستند و در اوقات مختلف، قابل خواندن و استفاده مي‎باشند، وجود دارند. نكته اي كه بايد رعايت شود اين است كه به هنگام خواندن دعا، توجه لازم به خداوند و دقت در محتواي آن و آمادگي روحي انسان، نقش بسزايي در بهره‎گيري از فرصت دعا خواني و لذت معنوي دارد و مخصوصاً ترك گناه و مراقبت از نفس، ‌زمينة بهتري براي اُنس با خدا ايجاد مي‎كند، طوري كه مداومت بر اين امر، دل و روح را تشنة ارتباط با خالق هستي و خداي مهربان مي‎سازد. و امّا در رابطه با دعاهايي که مشتمل بر فقر انسان و بي‎نيازي و يگانگي خداي متعال مي‎باشد؛ در اكثر دعاها و ذكرها اين معاني گنجانده شده‎اند و الفاظ، در برگيرندة اين مضامين هستند. مثلا در «دعاي كميل» از آغاز جملات و فقرات آن، حكايت از فقر انسان و بي‎نيازي و غناي پروردگار متعال مي‎كند. مثلاً: در جملة اول مي‎خوانيم: «اللّهم إنّي اسئلك برحمتك الّتي وسعت كلّ شيء». يعني «خدايا همانا من سائل رحمت تو هستم، همان رحمتي كه همة اشيا را زير چتر خود دارد»، از جمله مطالبي كه از اين جمله استفاده مي‎كنيم، رحمت واسعة خداوندي است كه همة موجودات ـ انسان و غير آن ـ نيازمند رحمت اويند و انسان نيز بايد رحمت او را بطلبد؛ چرا كه هميشه در حال فقر و احتياج، به ترحّم وعفو و بخشش خداوند مي‎باشد. و در جملة دوم از اين دعاي شريف، سؤال از قوّه و نيروي غالب پروردگار مي‎كند كه هر چيزي مغلوب و مقهور قوّة قهّاريّت اوست، يعني همه چيز در تحت سيطرة او قرار دارند و هيچ جنبنده‎اي را قدرت تحرك در مقابل او نيست؛ مگر چيزي را كه او خودش اراده كند و همة نيروها و قدرتها از او نشأت مي‎گيرد و به او محتاجند. بنابراين اگر اندك تأملي در دعاها بكنيم، معارف بلندي را خواهيم فهميد كه واقعاً به فقر و ناداري خود و بي‎نيازي و غني بودن خداوند پي خواهيم برد و بلافاصله مي‎توانيم نتيجه بگيريم كه خداوندي كه داراي اين صفاتي مي‎باشد كه همه موجودات، محتاج اويند و رحمت واسعة او همگان را در برگرفته و قدرتي دارد كه تمامي صاحبان قدرت، مغلوب و مقهور او هستند، و در مقابل او زانو مي‎زنند و خاضع هستند، پس خدای داراي اين صفات، بايد يكتا باشد و متّصف به يگانگي گردد؛ چرا كه در غير اين صورت، اين همان خدايي نمي‎شود كه قدرتش مافوق قدرت‎ها است و قاهريّت و غالبيّت از او منتفي مي‎گردد؛ پس بايد خداي واحد و يگانه باشد، تا قاهريّت و غالبيّت نيز داشته باشد و همه ما سواي او مغلوب و مقهور او گردند و او فقط فرمان دهد و مطيع واقع شود. البته در همة دعاها، توجه لازم است و نياز به مطالعة معارف اسلامي و خواندن معاني صفات پروردگار است كه انسان بتواند تا حدودي ـ به اندازة ظرفيت خودش ـ اين معاني را درك كند. و نيز اگر انسان قلب و دل خود را مراقبت نمايد و دقت لازم در رفتار و گفتار شبانه روزي خويش داشته باشد كه برخلاف رضاي حق قدمي برندارد، آن وقت، خداوند منّان چشمه‎هاي حقيقت را به رويش باز مي‎كند و او را از زلال گوارا سيراب مي‎سازد و طبق فرمايش بزرگان، حقايق عالم را مي‎فهمد و معارف بلند اسلامي را درك مي‎كند و با باز شدن چشم بصيرت و ديد باطني‎اش، واقعيّات را مي‎بيند و عوالم هستي، برايش مشهود مي‎گردند. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه