«سلام» به چه معناست؟

در پاسخ به این پرسش به نکات ذیل توجه نمایید: 1- سلام متداول که از آداب مورد تاکید اسلامی است به معنای درخواست سلامتی و عافیت است و به این معنا است که فردی که مورد سلام من واقع شده از ناحیه من در سلامت و امنیت است و من با او دشمنی و خصومتی ندارم. در واقع سلام کننده به نشانه وجود پیوند آشتی و امنیت فراگیر میان خود و او، واژه دلنشین سلام و درود را سر می دهد . از این سلام در برخی آیات به تحیت تعبیر شده است : وَ إِذا حُیِّیتُمْ بِتَحِیَّةٍ فَحَیُّوا بِأَحْسَنَ مِنْها أَوْ رُدُّوها) (نساء – 86) ؛ تحیت در لغت از ماده حیات و به معنى دعا براى حیات دیگرى کردن است خواه این دعا به صورت سلام علیک (خداوند تو را به سلامت دارد) و یا حیاک اللَّه (خداوند تو را زنده بدارد) و یا مانند آن، باشد ولى معمولا از این کلمه هر نوع اظهار محبتى را که افراد بوسیله سخن، با یکدیگر مى کنند شامل مى شود که روشنترین مصداق آن همان موضوع سلام کردن است. 2- سلام در قرآن به لفط تحیت نیز آمده است : وَ إِذا حُیِّیتُمْ بِتَحِیَّةٍ فَحَیُّوا بِأَحْسَنَ مِنْها أَوْ رُدُّوها إِنَّ اللَّهَ کانَ عَلى کُلِّ شَیْ ءٍ حَسِیباً (نساء- 86) و هنگامى که کسى به شما تحیت گوید پاسخ آن را به طور بهتر دهید یا (لا اقل) به همان گونه پاسخ گوئید، خداوند حساب همه چیز را دارد. این آیه مى گوید: هنگامى که کسى به شما تحیت گوید پاسخ آن را به طرز بهتر بدهید و یا لا اقل به طور مساوى پاسخ گوئید. (وَ إِذا حُیِّیتُمْ بِتَحِیَّةٍ فَحَیُّوا بِأَحْسَنَ مِنْها أَوْ رُدُّوها) تحیت در لغت از ماده حیات و به معنى دعا براى حیات دیگرى کردن است خواه این دعا به صورت سلام علیک (خداوند تو را به سلامت دارد) و یا حیاک اللَّه (خداوند تو را زنده بدارد) و یا مانند آن، باشد ولى معمولا از این کلمه هر نوع اظهار محبتى را که افراد بوسیله سخن، با یکدیگر مى کنند شامل مى شود که روشنترین مصداق آن همان موضوع سلام کردن است. ولى از پاره اى از روایات، همچنین تفاسیر، استفاده مى شود که اظهار محبتهاى عملى نیز در مفهوم تحیت داخل است، در تفسیر على بن ابراهیم از امام باقر و امام صادق ع چنین نقل شده که: المراد بالتحیة فى الایه السلام و غیره من البر : منظور از تحیت در آیه، سلام و هر گونه نیکى کردن است و نیز در روایتى در کتاب مناقب چنین مى خوانیم کنیزى یک شاخه گل خدمت امام حسن ع هدیه کرد، امام در مقابل آن وى را آزاد ساخت، و هنگامى که از علت این کار سؤال کردند، فرمود: خداوند این ادب را به ما آموخته آنجا که مى فرماید: وَ إِذا حُیِّیتُمْ بِتَحِیَّةٍ فَحَیُّوا بِأَحْسَنَ مِنْها و سپس اضافه فرمود: تحیت بهتر، همان آزاد کردن او است! و به این ترتیب آیه یک حکم کلى درباره پاسخ گویى به هر نوع اظهار محبتى اعم از لفظى و عملى مى باشد. 3- اینک بع توضیحی در باره سلام و اهمیت و جایگاه آن در اسلام توجه نمایید : سلام تحیت بزرگ اسلامى است . تا آنجا که مى دانیم تمام اقوام جهان هنگامى که به هم مى رسند براى اظهار محبت به یکدیگر نوعى تحیت دارند که گاهى جنبه لفظى دارد و گاهى به صورت عملى است که رمز تحیت مى باشد، در اسلام نیز سلام یکى از روشنترین تحیتها است، و آیه فوق همانطور که اشاره شد گرچه معنى وسیعى دارد اما یک مصداق روشن آن سلام کردن است، بنا بر این طبق این آیه همه مسلمانان موظفند که سلام را به طور عالیتر و یا لا اقل مساوى جواب گویند. از آیات قرآن نیز استفاده مى شود که سلام یک نوع تحیت است. در سوره نور آیه 61 مى خوانیم: فَإِذا دَخَلْتُمْ بُیُوتاً فَسَلِّمُوا عَلى أَنْفُسِکُمْ تَحِیَّةً مِنْ عِنْدِ اللَّهِ مُبارَکَةً طَیِّبَةً: هنگامى که وارد خانه اى شدید بر یکدیگر تحیت الهى بفرستید تحیتى پر برکت و پاکیزه. در این آیه سلام به عنوان تحیت الهى که هم مبارک است و هم پاکیزه معرفى شده است و ضمنا مى توان از آن استفاده کرد که معنى سلام علیکم در اصل سلام اللَّه علیکم است، یعنى درود پروردگار بر تو باد، یا خداوند تو را به سلامت دارد، و در امن و امان باشى به همین جهت سلام کردن یک نوع اعلام دوستى و صلح و ترک مخاصمه و جنگ محسوب مى شود. از پاره اى از آیات قرآن نیز استفاده مى شود که تحیت اهل بهشت نیز سلام است. أُوْلئِکَ یُجْزَوْنَ الْغُرْفَةَ بِما صَبَرُوا وَ یُلَقَّوْنَ فِیها تَحِیَّةً وَ سَلاماً. اهل بهشت در برابر استقامتشان از غرفه هاى بهشتى بهره مند مى شوند و تحیت و سلام به آنها نثار مى شود (فرقان- 75) و در آیه 23 سوره ابراهیم و آیه 10 سوره یونس درباره بهشتیان نیز مى خوانیم تَحِیَّتُهُمْ فِیها سَلامٌ: تحیت آنها در بهشت سلام است. و نیز از آیات قرآن استفاده مى شود که تحیت به معنى سلام (یا چیزى معادل آن) در اقوام پیشین بوده است چنان که در سوره ذاریات آیه 25 در داستان ابراهیم مى گوید هنگامى که فرشتگان مامور مجازات قوم لوط به صورت ناشناس بر او وارد شدند به او سلام کردند و او هم پاسخ آنها را به سلام داد: إِذْ دَخَلُوا عَلَیْهِ فَقالُوا سَلاماً قالَ سَلامٌ قَوْمٌ مُنْکَرُونَ. از اشعار عرب جاهلى نیز استفاده مى شود که تحیت به وسیله سلام در آن ایام بوده است «1». هر گاه بى طرفانه این تحیت اسلامى را که محتوى توجه به خدا و دعا براى سلامت طرف و اعلام صلح و امنیت است با تحیتهاى دیگرى که در میان اقوام مختلف معمول است مقایسه کنیم ارزش آن براى ما روشنتر مى گردد. در روایات اسلامى تاکید زیادى روى سلام شده تا آنجا که از پیغمبر اکرم ص نقل شده: من بدء بالکلام قبل السلام فلا تجیبوه : کسى که پیش از سلام آغاز به سخن کند پاسخ او را نگوئید «2». و نیز از امام صادق ع نقل شده که خداوند مى فرماید: البخیل من یبخل بالسلام : بخیل کسى است که حتى از سلام کردن بخل ورزد «1». و در حدیث دیگرى از امام باقر ع مى خوانیم: ان اللَّه عز و جل یحب افشاء السلام : خداوند افشاء سلام را دوست دارد «2» منظور از افشاى سلام، سلام کردن به افراد مختلف است. در احادیث، آداب فراوانى درباره سلام وارد شده از جمله اینکه: سلام تنها مخصوص کسانى نیست که انسان با آنها آشنایى خاصى دارد، چنان که در حدیثى داریم که از پیامبر اکرم ص سؤال شد اى العمل خیر؟: کدام عمل بهتر است؟ فرمود: تطعم الطعام و تقرء السلام على من عرفت و من لم تعرف : اطعام طعام کن و سلام به کسانى که مى شناسى و نمى شناسى بنما «3» و نیز در احادیث وارد شده که سواره بر پیاده، و آنها که مرکب گرانقیمتترى دارند به کسانى که مرکب ارزانتر دارند، سلام کنند، و گویا این دستور یک نوع مبارزه با تکبر ناشى از ثروت و موقعیتهاى خاص مادى است، و این درست نقطه مقابل چیزى است که امروز دیده مى شود که تحیت و سلام را وظیفه افراد پائینتر مى دانند و شکلى از استعمار و استعباد و بت پرستى به آن مى دهند، و لذا در حالات پیامبر ص مى خوانیم که او به همه حتى به کودکان سلام مى کرد. البته این سخن منافات با دستورى که در بعضى از روایات وارد شده که افراد کوچکتر از نظر سن بر بزرگتر سلام کنند ندارد، زیرا این یک نوع ادب و تواضع انسانى است و ارتباطى با مسئله اختلاف طبقاتى و تفاوت در ثروت و موقعیت هاى مادى ندارد. در پاره اى از روایات دستور داده شده است که به افراد رباخوار، فاسق، منحرف و مانند آنها سلام نکنید و این خود یک نوع مبارزه با فساد است، مگر اینکه سلام کردن به آنها وسیله اى باشد براى آشنایى و دعوت به ترک منکر. ضمنا باید توجه داشت که منظور از تحیت به احسن آن است که سلام را با عبارات دیگرى مانند و رحمة اللَّه و مانند و رحمة اللَّه و برکاته تعقیب کنند. در تفسیر در المنثور مى خوانیم شخصى به پیغمبر اکرم ص عرض کرد السلام علیک پیامبر ص فرمود: السلام علیک و رحمة اللَّه، دیگرى عرض کرد السلام علیک و رحمة اللَّه پیامبر ص فرمود و علیک السلام و رحمة اللَّه و برکاته نفر دیگرى گفت: السلام علیک و رحمة اللَّه و برکاته پیامبر ص فرمود: و علیک و هنگامى که سؤال کرد که چرا جواب مرا کوتاه بیان کردید فرمود: قرآن مى گوید: تحیت را به طرز نیکوترى پاسخ گوئید اما تو چیزى باقى نگذاشتى! در حقیقت پیامبر ص در مورد نفر اول و دوم تحیت به نحو احسن گفت اما در مورد شخص سوم به مساوى زیرا جمله علیک مفهومش این است که تمام آنچه گفتى بر تو نیز باشد . تفسیر نمونه، ج 4، ص: 43 2- گاهی سلام به معنای اعلام جدایی است مانند سلامی که در قالوا سلاما در آیه 63 فرقان آوده است : َ عِبادُ الرَّحْمنِ الَّذِینَ یَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْناً وَ إِذا خاطَبَهُمُ الْجاهِلُونَ قالُوا سَلاماً آمده است که سلام وداع و ترک کردن و جدا شدن است و با سلام تحیت و درود متفاوت است . این سلامى است که نشانه بى اعتنایى توأم با بزرگوارى است، نه ناشى از ضعف، سلامى است که دلیل عدم مقابله به مثل در برابر جاهلان و سبک مغزان است، سلام وداع گفتن با سخنان بى رویه آنها است، نه سلام تحیت که نشانه محبت و پیوند دوستى است وبه طور خلاصه سلامى است که نشانه حلم و بردبارى و بزرگوارى است . . یعنی یکى از پدیده هاى با عظمت روحى بندگان خاص خدا یعنی تحمل و حوصله است که بدون آن هیچ انسانى راه دشوار و پر فراز و نشیب عبودیت و بندگى خدا را طى نخواهد کرد مخصوصا در جوامعى که افراد فاسد و مفسد و جاهل و نادان در آن فراوان است . تفسیر نمونه، ج 15، ص: َ150 .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه