مواقف پل صراط چند تاست؟

1- وجود مواقف پس از اینکه همه بندگان - به استثناى مخلَصین و شیعیان واقعى در صحنه قیامت حاضر مى شوند، ایستگاه هایى را باید طى کنند تا به مقصد نهایى خود برسند. براساس روایات، صحنه محشر و قیامت، پنجاه موقف و ایستگاه دارد که نخستین آنها، به پاخاستن از قبر و حضور در صحنه محشر است. قرآن مى فرماید: « تَعْرُجُ الْمَلائِکَةُ وَ الرُّوحُ إِلَیْهِ فِى یَوْمٍ کانَ مِقْدارُهُ خَمْسِینَ أَلْفَ سَنَةٍ ـــ فرشتگان و روح [ در روز قیامت ] به سوى او عروج مى کنند، در روزى که مقدارش پنجاه هزار سال است» (معارج/ 4).امام صادق علیه السلام نیز با استناد به این آیه مى فرماید: «فَحَاسِبُوا أَنْفُسَکُمْ قَبْلَ أَنْ تُحَاسَبُوا عَلَیْهَا فَإِنَّ لِلْقِیَامَةِ خَمْسِینَ مَوْقِفاً کُلُّ مَوْقِفٍ مِقْدَارُهُ أَلْفُ سَنَةٍ ـــ پیش از اینکه [ در دادگاه عدل الهى ]حساب شما را محاسبه کنند، از خود [ در دنیا ]حساب بکشید؛ زیرا قیامت داراى پنجاه ایستگاه است که هر ایستگاه، هزار سال به طول مى انجامد» (کافى، ج 8، ص 143).ابن مسعود مى گوید: ما نزد امیرمؤمنان على علیه السلام نشسته بودیم که فرمود: «إن فى القیامة لخمسین موقفاً کل موقف ألف سنة فأول موقف خرج من قبره ـــ در قیامت پنجاه موقف و ایستگاه است که هر ایستگاه هزار سال به طول مى انجامد و نخستین ایستگاه هم بیرون آمدن از قبر است» (کافی، ج 7، ص 111).2- هدف مواقفهدف از وجود این ایستگاه ها، پاک شدن انسان ها و پیدا کردن آمادگى ملاقات با خداى سبحان است؛ زیرا قیامت، بازگشت هر چیز به مبدأ خود است « انا للَّه و انا الیه راجعون»( بقره/ 245 و نیز ر.ک: نجم/ 42؛ انشقاق/ 6 ؛ مائده/ 18). و تنها، کسى مى تواند به بارگاه الهى، باز یابد که با تمام وجود خود، تنها او را بخواهد و خدایى شود. این ایستگاه ها نیز براى پاک شدن انسان ها است؛ اما کسانى که از پیش، در دنیا خود را پاکیزه کرده اند، توقفى بس کوتاه دارند و به اندک زمانى به محضر حق راه مى یابند.این مطلب مضمون حدیثى از پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله است که به ایشان عرض شد: قیامت چه روز طولانى اى است. فرمود: « قسم به کسى که جان محمدصلى الله علیه وآله به دست او است، آن روز براى مؤمن کوتاه تر از نماز واجبى است که او در دنیا اقامه مى کند». (تفسیر المیزان، ج: 20 ص: 13؛ بحث روایى ذیل آیه 4 سوره مبارکه «معارج»)؛ روشن است که این گروه مومنانى هستند که به مقام مخلَصین نرسیده اند.نکته دیگر اینکه ماندن در این توقفگاه ها و طول آن، بستگى به خود فرد دارد. بر حسب بعضى از روایات، سران شرک - که هیچ امیدى به اصلاح آنها نیست و حساب آنان روشن است در این موقف ها نمى ایستند و به سوى دوزخ برده مى شوند (بحارالانوار، ج 7، ص 250 و 260). همچنین شیعیان واقعى نیز در این توقفگاه ها، درنگ ندارند و مستقیم به بهشت مى روند.3- اسامی مواقفاما در مورد اسامی مواقف قیامت مطالب زیادى در آیات و روایات نیافتیم، به نظر مى رسد این مواقف و مشکلات مربوط به کافران و مؤمنانى که به نحوى داراى مشکل هستند مى باشد و به جهت پرسش و پاسخ از اعمال انسان است و هر موقفى مربوط به بخشى از اعمال انسان است.اما در احادیثی که از معصومین رسیده اگرچه از مواقف قیامت نام برده شده، اما این گونه نیست که یک جا و مفصل بیان شده باشد، بلکه پراکنده و در احادیث متعدد به یکی یا چند مورد از مواقف اشاره شده است که بیان همه آنها در فرصت این مرکز نیست. لذا به چند مورد اشاره می کنیم:یک. یکى از مواقف قیامت « صراط» است و آن دیواری است که روى جهنم کشیده شده که یک طرف آن صحراى محشر است و یک طرف آن راه بهشت است که جهنم فاصله است بین صحراى محشر و بین بهشت باید از روى این صراط عبور کنند و به بهشت روند و آیه شریفه « وَ إِنْ مِنْکُمْ إِلَّا وارِدُها کانَ عَلى رَبِّکَ حَتْماً مَقْضِیًّا ثُمَّ نُنَجِّی الَّذِینَ اتَّقَوْا وَ نَذَرُ الظَّالِمِینَ فِیها جِثِیًّا» (مریم/ 72 و 73) به همین صراط تفسیر شده است (طیب سید عبد الحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن ، ناشر انتشارات اسلام، تهران، 1378 ش، چاپ دوم)دو. یکى از مواقف قیامت « میزان عدل» است که می فرماید « وَ نَضَعُ الْمَوازِینَ الْقِسْطَ لِیَوْمِ الْقِیامَةِ»(انبیاء/ 48)ضمنا توجه داشته باشید که احتمال دارد مراد از ذکر عدد 50 در این روایات، خود عدد نباشد، بلکه کنایه از کثرت مواقفی است که در روز قیامت انسان باید طی کند چنان که همین احتمال دربارة 50 هزار سال بودن قیامت هم بیان شده و برخی علماء گفته‌اند که مراد از آن خصوص عدد نیست، بلکه کنایه از کثرت و طولانی بودن اهوال روز قیامت بر گناهکاران است.( مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ناشر دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1374 ش، چاپ اول، ج 25، ص 17؛ ج 17، ص 117)4- مواقف در نگاه علمای دین این پنجاه موقف را بر اساس برخی روایات در خصوص مطالب وارد شده اعلام نموده و لذا دارد که شیخ صدوق در رسالة اعتقادات می فرماید: عقیده ما این است که اسم هر یک از عقباتی که در محشر هستند اسم یکی از فرایض اوامر و نواهی الهی است، که در هر عقبه دربارة آن از انسان سؤال می شود و در صورتی که کوتاهی کرده باشد در آن حبس شده و حقّ خداوند از او مطالبه می شود.( مجلسی، محمد باقر، بحارالنوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403هـ ق، ج7، ص129)شیخ مفید نیز در توضیح همین عبارت صدوق می گوید: عقبات عبارتند از اعمال واجب و سؤال از آنها و منظور از عقبات کوهها و درههای واقعی نیست بلکه اعمال به عقبه تشبیه شده اند چنان که در آیة شریفه « فلا اقتحم العقبه، و ما ادریک ما العقبه»(بلد/ 11 تا 13)، آمده است. یعنی: ولی او از آن گردنه مهم نگذشت و تو چه می‌دانی آن گردنه چیست.( مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403هـ ق، ج7، ص129) شیخ صدوق برخی از این عقبات را که بر روی صراط هستند چنین نام می برد؛ ولایت، مرصاد(بر اساس آیه، ان ربک لبالمرصاد، فجر/ 14)، رحم، امانت، صلاة و... که مورد تأیید شیخ نیز قرار می گیرد(مجلسی، محمد باقر، بحارالنوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403هـ ق، ج7، ص130).صاحب کنزالدقائق در تفسیر سورة معارج فرازی از یک حدیث را ذکر کرده که به آن اشاره می کنیم(مشهدی قمی، محمد بن محمد رضا، تفسیر کنزالدقائق و بحرالغرایب، تحقیق حسین درگاهی، تهران، مؤسسه چاپ و نشر و وزارت ارشاد، 1411هـ ق، ج13، ص432) روایتی طولانی از امیرالمؤمنین علی ـ علیه السّلام ـ در کتاب التوحید شیخ صدوق آمده است که از آن فردی در بارة‌ اختلافات ظاهری آیات قرآن از حضرت سؤال می کنند و در بخشی از آن روایت به آیات قیامت اشاره می کند آیات 38 نبأ و 23 انعام و 25 عنکبوت و 65 ص و 28 ق و 65 یس را ذکر می کند. که در یکی خبر می دهد که آنها سخن نمی گویند در دیگری با اذن سخن می گویند و صحیح می گویند و در آیه دیگر از این که آنها خود را مشرک نمی دانند خبر می دهد و در جای دیگر مُخاصمة اهل جهنم را بیان می کند. حضرت در جواب می فرمایند « هر یک از این آیات مربوط به یکی از مواطن قیامت است چرا که در یک موطن خداوند انسانها را در یک جا جمع می کند و آنها گروه گروه می شوند و با هم صحبت می کنند و برخی برای برخی استغفار می کنند و برخی دیگران را لعن می کنند. در موطنی دیگر به احوالات خود گریه می کنند، در یک موطن از آنها استنطاق می شود ولی می گویند ما مشرک نبودیم و خداوند بر دهان آنها مهر زده و از اعضاء و جوارحشان سؤال می کند، در موطن دیگر از هم می گریزند و در این موطن انبیاء شهادت می دهند و(صدوق، ابی جعفر محمد بن علی، التوحید، قم، ‌جامعه مدرسین حوزه علمیه، بیتا، ص260، 261، ح5)... . ظاهر سخن امیرالمؤمنین سلام الله علیه چنان نیست که مواطن قیامت منحصر به همین موارد باشد لذا برخی از نویسندگان تلاش کرده اند بر همین منوال، مواقف قیامت را بر اساس آیات قرآن بیان کنند، برخی نیز بر اساس روایاتی که موارد سوال در قیامت را ذکر کرده اند این مواقف را برشمرده اند. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه