ابو الصلت هروی(مشهور به خواجه اباصلت) نقل می‌کند: در جمعه آخر شعبان به خدمت حضرت رضا علیه الصلوة والسلام رسیدم، آن حضرت فرمود: ای ابو الصلت اکثر ماه شعبان گذشته و اینک جمعه آخر آن است، باید در باقیمان

ابو الصلت هروی(مشهور به خواجه اباصلت) نقل می‌کند: در جمعه آخر شعبان به خدمت حضرت رضا علیه الصلوة والسلام رسیدم، آن حضرت فرمود: ای ابو الصلت اکثر ماه شعبان گذشته و اینک جمعه آخر آن است، باید در باقیمانده این ماه کوتاهی‌های گذشته‌ات را تلافی کنی. بنابرین دعا و استغفار و تلاوت قرآن زیاد بکن. بعد نکته مهم دوم را فرمود: «و توبه کن از گناهان خود به سوی خدا تا آن که چون ماه رمضان برسد خود را برای خدا خالص گردانیده باشی» و بعد برای این که توبه درست بشود فرمود: «و مگذار گناهی که می‌کردی مگر آن که ترک کنی آن را» در ادامه درباره سبک‌بار شدن به نکته سومی اشاره فرمود: «و مگذار در گردن خود امانت و حق کسی را مگر آن که ادا کنی» آنگاه به کارهای اخلاقی پرداخت که می‌تواند قدم مهمی در تصفیه آدمی برای ماه رمضان باشد: «و مگذار در دل خود کینه کسی را مگر آن که بیرون کنی.» ما باید قبل از ماه رمضان یک تصفیه انجام بدهیم تا بتوانیم به درستی وارد ماه رمضان شویم. از جمله شخص باید خمس مالش را سر وقت بپردازد. این پرداخت خمس یک تصفیه مالی خواهد بود. اموال آدمی پاک و طاهر می‌شود. قضای نمازهای از دست رفته هم یک نوع دیگر از تصفیه است. نوجوان در اوایل تکلیف ممکن است بسیاری از مسایل وضو و غسل و نمازش را درست نداند، و به این دلیل نماز او ناقص و نادرست انجام بگیرد، و قضای آن نمازها به گردن او باشد. اگر فکر می‌کنید نماز قضا دارید، از همین الان شروع کنید، و نماز قضاهایتان را بخوانید. اگر روزی یک شبانه‌روز نماز قضا بخوانید، وظیفه‌تان را انجام داده اید. اگر از لحاظ مالی با کسی خرده‌ حسابی دارید، باید بپردازید. اگر دعوا و اختلافی پیدا کرده‌اید، اختلاف را حل کنید. این هم یک تصفیه مهم است. اگر به کسی در حضور یا پشت سرش چیزی گفته‌اید که درست نبوده، غیبت بوده یا تهمت، تمسخر یا توهین حساب می‌شده است، از او حلالیت بطلبید، و او را به هر نحو از خودتان راضی کنید! امام فرمود حق کسی در گردن نماند، نماز و زکات و خمس حق خدای متعال هستند. غیبت و تهمت و امثال آن‌ها حق مردم است. این‌ها باید همه ادا شوند. اگر انسان خودش را این گونه به درستی تصفیه و پاکسازی کند، ماه رمضانش درست می‌شود. رسول خدا(صلی الله علیه وآله) وقتی برای کسی دعا می کرد می فرمود : خدایا به وی برکت عطا کن ولی دادن مال فراوان را مطرح نمی کرد اهمیت حق الناس گاهی پرسیده می شود منظور از حق الناس چیست زیرا خیلی عام و فراگیر است. شاید بتوان حق الناس را به 3 شاخه تقسیم کرد: 1) حق طبیعی، یعنی هر کس دارای حق طبیعی است و اگر انسانی این حق را از کسی بگیرد حق وی را پایمال کرده است. حقوق طبیعی مثل: حق امنیت، حق آزادی مثلا کودکی در خانواده خود می خواهد آزادانه تنفس کند اما پدر با استعمال دخانیات مانع این حق می شود. در اصل حق تنفس که حقی طبیعی است مورد تجاوز قرار گرفته است. خداوند در قرآن بیان کرده ما شب را باعث آرامش قرار دادیم. اگر در هنگام شب با عملی مانع آرامش خاطر دیگران شویم حق طبیعی استراحت آنها را پایمال کرده ایم و حق الناس بر گردن داریم. در میان مردم تا صحبت از حق الناس می شود فورا اذهان به سمت حقوق مالی هدایت می شود. در اصل حق مالی یک بخش از حق طبیعی است، اگر کسی حقوق طبیعی دیگران را سلب کرد این بخشی ار حق الناس است. در واقع همان حقوقی که بسیاری از آنها را خداوند برای مردم قرار داده است. قسم دوم ، حقوق موضوعه است یعنی مجموعه قواعد مدنی، نظامی و سیاسی که قانون گذار وضع می کند . بسیاری از حقوق ریشه در قرآن و حدیث ندارد بلکه قوانین موجب وضع آن می شود. 2) قانون است که هنگام سبز بودن چراغ راهنما عابر پیاده وظیفه دارد بایستد ، اگر کسی این قانون را رعایت نکرد در اصل سلب حقوق کرده است. 3) حقوق دینی است، حقوقی که شرع مقدس قرار داده مثل زکات که حق فقرا است. انسانی که این حق را نمی پردازد در اصل به فقرا لطمه وارد می کند یا خمس که خداوند فرموده یک پنجم اموال خود را برای مصارفی که وجود دارد ، داده شود نمی دهد . حق الناس حق الناس کوچک و بزرگ ندارد در باب حق الناس تفاوت نمی کند حق کوچک باشد یا بزرگ، طرف انسان کودک باشد یا بزرگسال. طولانی ترین آیه قرآن در باب حق الناس است یعنی در سوره بقره آیه 282 در مورد قرض می باشد که چطور قرض داده شود تا حق کسی پایمال نگردد. در حق الناس دو نکته دارای اهمیت است: ا) حق، کوچک و بزرگ، خرد و کلان ندارد. آمده است که فردی نماز شب را ترک نمی کرد مدتی از این عمل غافل شد بسیار اندوهگین بود. شبی خواب دید، در عالم رویا به او گفتند: کسی که لذت خرمای حرام بچشد چگونه می خواهد لذت شب زنده داری را احساس کند، از خواب پرید و به فکر فرو رفت، به یاد آورد روزی هنگام خریدن خرما یکی از خرماها نارس بود. آن را کنار گذاشت و خرمای رسیده ای جایگزین کرد. به نزد خرما فروش رفت و حلالیت طلبید و مجدد توفیق نماز شب را پیدا کرد. 2) تفاوتی بین زن ، مرد، اولاد وجود ندارد. اگر حق کودکی هم سلب شود حق الناس است. اگر ذائقه سالمی نداشته باشیم لذت هیچ غذایی را نخواهیم فهمید. ذائقه آدمی که با حق الناس بازی می کند خراب می شود یعنی دیگر لذت نماز خواندن را احساس نمی کند آثار و پیامدهای حق الناس در روایات آثار عدم رسیدگی به حقوق مردم یا حبس حقوق به دو بخش تقسیم شده است: بخشی از این آثار دنیوی است و بخشی دیگر مربوط به برزخ و آخرت است. محرومیت از برکت رزق نقل شده حاکمی فردی را به عنوان محتسب که معادل امروزی آن بازرس و تعزیرات است برگزید تا به بازار رود و اجازه ندهد کسی کم فروشی کند. به اولین مغازه که گندم می فروخت رفت و گفت: پنج کیلو گندم بدهید، گندم فروش غافل از اینکه او محتسب است مقداری شن به گندم اضافه کرد. علت کارش را جویا شد پاسخ داد: چرخ زندگی نمی چرخد. نزد فرد دیگری رفت که شن را از گندم جدا می کرد سپس می فروخت . علت را پرسید گفت: مردم دعا کنند. درباره مخارج زندگی وی سوال کرد گفت: الحمدالله عالی است و نزد حاکم رفت ، وقایع را شرح داد. حاکم گفت: این شهر محتسب نمی خواهد زیرا آن کسی که در مالش حرامی راه می دهد، برکت و رزق خود را از دست می دهد و آنکه درست عمل می کند برکت در رزقش زیاد می شود. حق الناس یکی از آثار حق الناس این است که برکت از زندگی انسان سلب می شود. در قرآن دو آیه در باب افزایش رزق آمده است. یکی در مورد مومنین و دیگری در مورد کافران. در مورد مومنین می فرماید: ولو ان اهل القری آمنوا و تقوا، اگر مردم ایمان آورند و تقوا پیشه کنند لفتحنا علیکم برکات، به آنها رزق و برکت می دهیم اما در مورد کافران می فرماید: فلما نسوما ذکروا. آنانی که ما را فراموش می کنند فتحنا عیهم ابواب کل شی ما همه چیز به آنها می دهیم اما دادن برکت را بیان نمی کند. رسول خدا(صلی الله علیه وآله) وقتی برای کسی دعا می کرد می فرمود: خدایا به وی برکت عطا کن ولی دادن مال فراوان را مطرح نمی کرد. سلب لذت عبادت نکته مهم آن است که حق الناس لذت عبادت را از آنان سلب می کند. پسر مرحوم حاج شیخ عباس قمی نقل می کردند چهل سال به یاد دارم که ایشان یک ساعت قبل از اذان صبح بر می خاست و ما با صدای هق هق شبانه پدر از بستر بلند می شدیم. شبی دعوت به باغی شدیم، شام خوردیم و شب در همان باغ خوابیدیم، پدر آن شب نه برای نماز شب و نه برای نماز صبح بیدار نشد. زمانی که برخاست پنج دقیقه به طلوع آفتاب مانده بود و خلاصه نماز را خواندند ولی بسیار ناراحت بودند، وقتی به منزل بازگشتیم پدر به تحقیق پرداخت که صاحب اصلی باغ را بشناسد و متوجه شد باغ متعلق به رباخوارترین فرد در آن شهر و معروف به بانک بعد از ظهر است. کسانی که مشکل در پرداخت بدهی دارند بعد از ظهرها نزد این فرد، در این باغ می آیند و از او پول نزول می گیرند. پدر تا چهل شب موفق به خواندن نماز شب نشدند. طولانی ترین آیه قرآن در باب حق الناس است یعنی در سوره بقره آیه 282 در مورد قرض می باشد که چطور قرض داده شود تا حق کسی پایمال نگردد امام سجاد(علیه السلام) می فرمایند: خدایا شیرینی عبادتت را به من بچشان. به عبارت دیگر اگر ذائقه سالمی نداشته باشیم لذت هیچ غذایی را نخواهیم فهمید. ذائقه آدمی که با حق الناس بازی می کند خراب می شود یعنی دیگر لذت نماز خواندن را احساس نمی کند. روایت از امام صادق(علیه السلام) داریم مبنی بر اینکه اگر کسی اراده کرد دعایش زود مستجاب شود، کسب خود را باید پاکیزه کند. اسیر شدن در برزخ روایت داریم حق الناس در برزخ انسان را اسیر می کند مثلا یک سوم فشار قبر متعلق به غیبت است . عدم گذشتن از پل صراط در روایت هست که خداوند بر روی پل صراط کمینی قرار داده که هر کس حق الناس بر گردن دارد، از آنجا به بعد حق عبور ندارد. رسول اکرم(صلی الله علیه وآله) فرمودند: بیچاره ترین مردم کسی است که با اعمال خوب وارد صحرای محشر شود مثلا در نماز ، حج و ... مشکلی نداشته باشد و جز اصحاب یمین قرار گیرد اما زمانی که قصد ورود به بهشت می کند گروهی از مردم مانع می شوند . علت را جویا می شود و می شنوند که حقوق آنها را پایمال کرده است . در آن لحظه از فرشتگان کمک می طلبند و آنها می گویند: حلالیت بگیر یعنی قسمتی از اعمال خوب خود را به آنها بده تا حلالت کنند وقتی این کار را می کنند متوجه می شوند دیگر هیچ چیز ندارند و نامه را به دست چپ می دهند که از نظر پیامبر بیچاره ترین بنده ها هستند. به امید آنکه در این روزهای پایانی خود را تصفیه کرده و برای ورود به ماه رمضان آماده شویم. فرآوری : زهرا اجلال .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه