شرایط قبولی اعمال چیست ؟

در خصوص ارتباط قبولی نماز و سایر عبادات باید گفت نماز یک عبادتی است که صحیح بودن و قبول شدنش به مجموعه ای باورها و رفتارهای مسلمان پیوند می خورد از سویی قبولی عمل به معنی رشد عبادت کننده و توان تقرب زایی اش به خدا می باشد. از سوی دیگر در خصوص ارتباط قبولی نماز و سایر عبادات باید گفت از مجموع اموزه های دینی استفاده می شود که نماز جایگاه بس رفیع در میان عبادات دارد تا جاییکه به عنوان ستون برای خیمه دین معرفی شده است و معیار قبولى سایر اعمال با نماز است و ترک نماز کفر عملى نسبت به دستور و امر خداست. البته آیات و روایات متعددى دلالت بر نقش کلیدى نماز دارند از جمله اینکه پیامبر(ص) فرمودند: «اول ماسئلت یوم القیامه الصلاه ان قبلت قبل ما سواها و ان ردت رد ماسواها . در قیامت اول چیزى که مورد پرسش قرار مى گیرد نماز مى باشد. اگر قبول شد دیگر اعمال نیز مقبول است و اگر رد شد بقیه نیز مردود مى باشد» (نهج الفصاحههمچنین می توان گفت: تقوا شرط کلی قبولی اعمال است، در قرآن کریم آمده است: انما یتقبل الله من المتقین (27مائده) تنها خداوند از متقین می پذیرد. نماز که از واجب ترین واجبات دینی است، شرط اصلی تحقق تقوا نیز هست، بنابراین در صورت ترک نماز، روح تقوا در انسان می میرد و باعث می شود اعمال دیگر انسان نیز شرط قبولی و تاثیر را نداشته باشد. هیچ عبادتی جای نماز را پر نمی کند و در قیامت اولین چیزی که از انسان می پرسند نماز است که اگر قبول شود سایر اعمال او هم قبول خواهد شد و اگر پذیرفته نشود، سایر اعمال او بیهوده می گردد. درباره اینکه شرط قبولی سایر اعمال انسان، قبولی نماز است، اخبار و روایتهای زیادی رسیده است از جمله امیرمؤمنان در نامه 27 نهج البلاغه می فرمایند: «... و اعلم ان کل شی من عملک تبع لصلاتک» و بدان که محور قبولی تمام کارهای تو نماز است» چون نماز از ارکان اسلام و دارای آثار تربیتی بسیاری است. انسان اگر در هر زمینه زندگی قصور و کوتاهی داشته باشد، اهتمام به نماز آنرا جبران می کند. حتی نماز بعنوان یک عامل «گناه زدا» بر شمرده شده است چنانکه امیر مؤمنان می فرماید: «و انها لتحت الذنوب حت الورق و تطلقها اطلاق الربق؛ نماز گناهان را مثل برگ درختان می ریزد و گردن انسان را از ریسمان گناه آزاد می کند. آنگاه در ادامه تشبیهی جالب از پیامبر اکرم(ص) نقل می فرماید که: «رسول خدا (ص) نماز را به چشمه آب گرم تشبیه فرموده که بر در خانه مردی باشد و شبانه روزی پنج مرتبه از آن شستشو کند، پس (معلوم است) دیگر بر چنین کسی چرک باقی نخواهد ماند» (نهج البلاغه، خ 199) هدف این روایات یادآوری اهمیت و ارزش و تأثیر عمیق نماز در روح و جان آدمی و ایجاد توفیق برای انجام کارهای خیر دیگر است نه کم ارزش جلوه دادن کارهای خیر دیگر، مانند خانه ای که اگر سقف نداشته باشد هر چقدر درونش نیز زیبا باشد باران آن را خراب می کند هر چند چیزهای درون آن ارزنده باشد. پس نماز که از ارکان اسلام است، تا زمانی که با دقت و سر وقت خوانده شود؛ کوتاهی در سایر کارهای انسانرا جبران می کند ولی اگر نماز ضایع شود (مثلاً شخص مسائل نماز را نداند یا گاهی آنرا ترک کند یا بطور عادت آنرا در آخر وقت بجا آورد) هیچ عمل دیگری نمی تواند نماز را جبران بکند. بهتر است که ما این دستورالعمل خداوند را سرمشق خود قرار دهیم. «واستعینوا بالصبر و الصلاه و انها لکبیره الا علی الخاشعین» از صبر و نماز در برخورد با مشکلات نیرو بگیرید؛ همانا نماز سنگین است مگر برای خاشعان (سوره بقره، آیه 45) خلاصه این که از روایات فهمیده می شود که اگر نماز کسی قبول شود کارهای نیک دیگرش قبول می شود و اگر قبول نشود کارهای دیگر او قبول نمی گردد و توضیح این نکته ضروری است که این مسأله موجب نمی شود که اگر کسی نماز مقبول نداشت یا اصلا نماز نخواند دست از سایر تکالیف خود بردارد زیرا روایت می فرماید اعمال دیگر او قبول نمی شود نه این که صحیح نمی باشد. پس ممکن است اعمال دیگر انسان صحیح باشد گرچه مقبول نباشد یعنی در روز قیامت او را به جهت نپرداختن خمس و انجام ندادن حج و امر به معروف یا روزه مجازات نمی کنند زیرا این اعمال را به شکل صحیح انجام داده و تکلیف او ساقط گشته گرچه به خاطر کوتاهی در نماز مزد یک عمل مورد قبول را به او نمی دهند.خدمت به خلق هم کار خوب ولازمی است ولی معنایش جایگزین شدن به جای نماز نیست ،خیلی از کارها خوب ومفیدند ،لکن هر کدام در جای خود،هیچ عملی جای عمل دیگر را پر نمی کند مخصوصاً نماز را که نشانه وپرچم اسلام است. در رابطه با بخش دوم سوال که نشانه قبولی نماز چیست و چکار کنیم که نمازمان قبول شود ابتدا به عوامل قبولی عبادات از جمله نماز می پردازیم و سپس به نشانه های قبولی ان و در نهایت به راهکارهایی برای دست یابی به قبولی نماز اشاره می شود. آیات وروایات، براى عبادت شیوه ها وشرایطى را بیان نموده است: براى عبادت سه نوع شرط است؛ الف: شرط صحّت، نظیر طهارت وقبله. ب: شرط قبولى ، نظیر تقوا. ج: شرط کمال، نظیر این که عبادت باید آگاهانه، خاشعانه، مخفیانه وعاشقانه باشد که اینها همه شرط کمال است. اسباب پذیرش و قبولى نماز: نماز ، غیر از شرایط صحّت ، شرایط «قبول » و « کمال » هم دارد در آیات و روایات ، شرایطى براى قبولى اعمال و عباداتى مثل نماز بیان شده از جمله شرط اعتقادى ، شرط سیاسى ، شرط اخلاقى ، شرط اقتصادى ، شرط اجتماعى ، شرط بهداشتى و . . . که نمونه هایى از آنها از این قرار است یک - شرط اعتقادى : ایمان به خدا نداشتن ایمان ، مایه تباهى اعمال است : « وَ مَنْ یکْفُرْ بِالْإِیمانِ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ کسى که انکار کند آنچه را باید به آن ایمان بیاورد ، اعمال او تباه مى گردد دو - شرط سیاسى : ولایت ولایت و رهبرى صحیح و آسمانى ، همه بندگان خدا و بندگى ها و نماز و حجّ و جهاد و . . . را در مسیر الهى قرار مى دهد وبه آنها جهت شایسته بخشد در حدیث از امام باقر ( علیه السلام ) است : « کُلُّ مَنْ دَانَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ بِعِبَادَهٍ یجْهِدُ فِیهَا نَفْسَهُ وَ لَا إِمَامَ لَهُ مِنَ اللَّهِ فَسَعْیهُ غَیرُ مَقْبُول هر کسى که به خدا ایمان دارد و عبادت هاى طاقت فرسا هم انجام مى دهد ولى امام لایقى از طرف خدا ندارد ، تلاشش بى فایده است در حدیث دیگر امام زین العابدین علیه السلام ) در پاسخ کسى که پرسید چه چیزى سبب قبولى نماز است ؟ فرمودند وَلَایتُنَا وَ الْبَرَاءَهُ مِنْ أَعْدَائِنَا ولایت ما اهل بیت ، و برائت از دشمنان ما بنابراین شرط قبولى نماز ، ولایت است . ولى همراهش باید تقوا هم باشد . امام باقر ( علیه السلام ) مى فرماید : « وَ مَا تُنَالُ وَلَایتُنَا إِلَّا بِالْعَمَلِ وَ الْوَرَعِ در خط رهبرى ما نیست ، مگر آنانکه اهل عمل و تقوا باشد سه - شرط اخلاقى الف ) تقوا داستان فرزندان آدم در قرآن آمده است . هر دو قربانى کردند . قربانى یکى پذیرفته شد و دیگرى نه . خدا مى فرماید : « إِنَّما یتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقِین خدا تنها از اهل تقوا مى پذیرد رسول خدا ( صلى الله علیه وآله ) نیز در روایتى فرموده اند : «لَوْ صَلَّیتُمْ حَتَّى تَکُونُوا کَالْأَوْتَارِ وَ صُمْتُمْ حَتَّى تَکُونُوا کَالْحَنَایا لَمْ یقْبَلِ اللَّهُ مِنْکُمْ إِلَّا بِوَرَعٍ اگر آن قدر نماز بخوانید تا همچون زه کمان شوید ، و آن قدر روزه بگیرید تا همچون کمان خم شوید ، خدا از شما قبول نمى کند ، مگر این که انسان با ورع باشید ب ) حضور قلب در نماز امام باقر ( علیه السلام ) : « عَلَیکَ بِالْإِقْبَالِ عَلَى صَلَاتِکَ فَإِنَّمَا یحْسَبُ لَکَ مِنْهَا مَا أَقْبَلْتَ عَلَیه در نماز توجه به خدا داشته باش ، زیرا از نماز آن مقدار قبول مى شود که تو به آن توجه دارى چهار - شرط اقتصادى الف ) اداى حق مردم رسیدگى به نیازمندان و اداى حقوق محرومان به درجه اى از اهمیت است که گاهى قبولى عبادت بستگى به آن دارد . پرداختن زکات ، یا داشتن درآمد مشروع ، از این نمونه هاست امام رضا ( علیه السلام ) مى فرماید : « فَمَنْ صَلَّى وَ لَمْ یزَکِّ لَمْ تُقْبَلْ مِنْهُ صَلَاتُه هر کس نماز بخواند ولى زکات ( و مالیات اسلامى ) نپردازد ، نمازش قبول نمى شود . ب ) کسب مال حلال ومباح: على ( علیه السلام ) خطاب به کمیل فرمود : « یا کُمَیلُ انْظُرْ فِى مَا تُصَلِّى وَ عَلَى مَا تُصَلِّى إِنْ لَمْ یکُنْ مِنْ وَجْهِهِ وَ حِلِّهِ فَلَا قَبُولَ اى کمیل ! نگاه کن ببین که در چه چیز نماز مى گزارى و برروى چه چیز به نمازایستادى . اگر آن چیزى را که براى نمازت استفاده مى کنى ، حلال و مباح نباشد ، نمازت قبول نیست. پنج - شرط اجتماعى : خیرخواهى نسبت به دیگران امام صادق ( علیه السلام ) فرموده اند : « قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى إِنَّمَا أَقْبَلُ الصَّلَاهَ لِمَنْ تَوَاضَعَ لِعَظَمَتِى وَ یکُفُّ نَفْسَهُ عَنِ الشَّهَوَاتِ مِنْ أَجْلِى وَ یقْطَعُ نَهَارَهُ بِذِکْرِى وَ لَا یتَعَاظَمُ عَلَى خَلْقِى وَ یطْعِمُ الْجَائِعَ وَ یکْسُو الْعَارِى وَ یرْحَمُ الْمُصَابَ وَ یؤْوِى الْغَرِیب خداوند متعال فرمود : نماز کسى را مى پذیرم که : در مقابل عظمت من خاضع باشد از خواسته هاى نفسانى به خاطر من خود را دور کند روزش را با یاد من به پایان برد بر بندگانم بزرگى نفروشد به گرسنه غذا دهد برهنه را بپوشاند به مصیبت دیده مهربانى کند غریب را پناه دهد . شرط خانوادگى : خوشرفتارى آئین مقدس و متعالى اسلام ، میان عبادت و سیاست و اخلاق و اجتماع ، پیوندى منسجم ایجاد کرده است . در امور خانوادگى هم رعایت احترام و حقوق متقابل زن و شوهر را چنان مهم دانسته که بى توجهى به آن گاهى باعث قبول نشدن نماز مى گردد . و قطع پیوندهاى زمینى ، به قطع پیوند آسمانى مى انجامد. نشانه قبولی نماز در این زمینه پیامبر اسلام ( صلى الله علیه وآله ) فرموده است: « من کان له امره توذیه لم یقبل الله صلاتها و لاحسنهً من عملها . . . و على الرّجل مثل ذلک هر کس زن بد رفتار واذیت کننده اى داشته باشد ، خداوند نماز و کارهاى نیک آن زن را نمى پذیرد . ( مرد نیز همچنین است نه تنها بد رفتارى زن با شوهر یا برعکس ، این اثر را دارد ،حتى نگاه خشم آگین به پدر و مادر هم مانع قبول عبادت است امام صادق ( علیه السلام ) فرمود : « من نظر الى أبویه نظرماقتٍ و هما ظالمان له لم یقبل الله له صلاهً نماز فرزندانى که با خشم به پدر و مادر خود نگاه مى کنند قبول نمى شود . گر چه والدین ، نسبت به آنان کوتاهى و ظلمى کرده باشند از کجا مى توانیم تشخیص دهیم که نمازمان قبول شده؟ بهترین سخن، سخن خداست. خداوند متعال درباره قبولى نماز، معیارى را در قرآن بیان کرده است که با کمى دقت قابل فهم است. در آیه 45 سوره عنکبوت مى فرماید إِنَّ الصَّلاةَ تَنْهى عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَر عنکبوت )29(، آیه 45 ( و نماز را برپا دار، که نماز(انسان را) از زشتیها و گناه بازمى دارد نشانه قبولى نماز، این است که انسان از گناه دورى کند؛ زیرا نماز باعث شود که انسان به یاد خداوند باشد و این، باعث خوفِ از نافرمانى مى شود امام صادق(علیه السلام) با تاکید بر این شاخص در روایتى فرموده است:«فَمَنْ أَحَبَّ أَنْ یعْلَمَ مَا أَدْرَکَ مِنْ نَفْعِ َتِهِ فَلْینْظُرْ فَإِنْ کَانَتْ َتُهُ حَجَزَتْهُ عَنِ الْفَوَاحِشِ وَ الْمُنْکَرِ فَإِنَّمَا أَدْرَکَ مِنْ نَفْعِهَا بِقَدْرِ مَا احْتَجَز (وسائل الشیعة ،ج 5، ص 476،) 2- باب تأکد استحباب الخشوع فى الصلاة هر کس دوست دارد بداند نمازش قبول شده یا نه، ببیند که آیا نمازش او را از گناه و زشتى باز مى دارد یا نه؟ پس به هر اندازه که نمازش او را از گناه باز بدارد به همان مقدار نمازش قبول واقع شده است. براى تفصیل بیشتر مراجعه نمایید.به کتاب پرتوى از اسرار نماز وتفسیر نماز . محسن قرائتی. حضور قلب در نماز، علی اصغر عزیزی تهرانی . صلاه الخاشعین، شهید دستغیب شیرازی .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه