ادب به چه معناست؟بالاترین ادب درپیشگاه خدا چیست؟

در لغت برای ادب معانی متفاوتی نقل شده است برخی آن را به معنی زیرکی و کیاست در سخنوری و گروهی آن را عبارت از شناخت مرزهای خطا که نباید به آنها نزدیک شد، می دانند. (الجرجانی، علی بن محمد، التعریفات ) شگفت و عجب،؛( لغت نامه دهخدا )دانش، معرفت، روش پسندیده. (فرهنگ عمید ) ادب دراصطلاح باید دانست که به لحاظ اصطلاحی ادب در طی قرون به دو معنای عمده ادبیات (علوم ادبی) و ادب دینی (اخلاقیات) به کار رفته است( دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ناظر موسوی بجنوردی )ولی مقصود از آن در این بحث ادب دینی می‌باشد؛ «حفظ حدّ و اندازه هر چیزی و تجاوز ننمودن از آن را ادب گویند »( شیخ طبرسی، الاداب الدینیة للخزانة المعینیة ، ص199 ) تعاریف مشابه دیگری نیز وجود دارد. از جمله خواجه عبدالله انصاری پیرامون ادب اینگونه بیان می‌دارند : « ادب آن است که بنده در اثر شناختن ضرر و زیان تعدی (از حدود الهی)، حدّ میان غلوّ و جفا را حفظ کند» (شرح منازل السائرین، صص151-152 ) و نیز در کتاب ارشاد القلوب دیلمی، می‌خوانیم: «حقیقت ادب، جمع شدن صفت‌های نیک و دور کردن صفات زشت است...» (ارشاد القلوب الی الصواب ،ج1،، ص383 ) بهترین کلام درمعنای ادب، همان است که مرحوم علامه طباطبایی (ره) در تفسیر «المیزان» آورده اند: « ادب همان هیات زیبا و پسندیده ای است که طبع و سلیقه چنین سزاوار می داند که هر عمل مشروعی چه دینی باشد، مانند دعا و چه مشروع عقل باشد، مانند دیدار دوستان، برطبق آن هیات واقع شود. به عبارت دیگر، ادب عبارت است از: ظرافت عمل»...( ترجمه تفسیر المیزان ذیل ایه116تا120سوره مائده ) ادب و تفاوت آن با اخلاق در تعریف‌های ارائه شده از ادب، گروهی ادب را اخلاق دانسته و آن را حسن اخلاق تعریف کرده‌اند. اما با تأمّل در این واژه در می‌یابیم که ادب با اخلاق تفاوت دارد. در این رابطه شیخ طبرسی به 6 تفاوت میان اخلاق و ادب اشاره کرده و می‌فرمایند : 1 ـ اخلاق از مسائل مربوط به روح انسانی بحث می‌کند ولی آداب مربوط به افعال بدن است . 2 ـ مسائل اخلاقی همیشه و در طول زمان ثابت بوده و تغییر در آنها راه ندارد ولی آداب در زمان‌های مختلف متغیر و متفاوتند . 3 ـ مسائل اخلاقی از نظر مکان نیز ثبات داشته و در هر شهری و هر کشوری یکسان می‌باشند اما آداب در شهرها و کشورهای مختلف تغییر نموده و آداب هر منطقه مخصوص همان مکان است ... 4 ـ اخلاق علت است و آداب معلول و ثمره آن است . 5 ـ در روایات اسلامی به آداب بیشتر از اخلاق اهتمام داده شده است . 6 ـ مسائل اخلاقی قابل استدلال عقلی می‌باشند ولی برای آداب استدلالی عقلی وجود نداشته و تابع ذوق و سلیقه مردم می‌باشند.»(تفسیر المیزان ،ج6،ص201 ) ادب از منظر قرآن در رابطه با اهمیت ادب در قرآن می‌توان به سوره حجرات، آیه 4 رجوع کرد که در این آیه رعایت ادب و نگاهداشتن حرمت افراد در روابط اجتماعی، نشانه خردمندی دانسته شده است. (فرهنگ قرآن، ج2، ص499 ) « ( ولی)کسانی که تو را از پشت حجره‌ها بلند صدا می‌زنند، بیشترشان نمی‌فهمند » (حجرات:4 ) ادب از منظر روایات علی(ع) می‌فرمایند : « بخشش و تفضل هیچ پدری به فرزندش بهتر از عطیه ادب و تربیت پسندیده نیست»( الحدیث ـ روایات تربیتی ـ، 3 جلد ج 1،ص49 ) امام علی(ع ): « ادب نیکوترین حسبی است و زیادتی دارد بر سایر حسب‌ها » (وسایل الشیعه، موسسه آل بیت ، ج6 ص22 ) از امام حسین (علیه السلام) سوال شد : ادب چیست ؟ امام فرمود : «ادب آن است که از خانه خود که بیرون می روی ، با هیچ کس برخورد نکنی جز آنکه او را برتر و بهتر از خود ببینی.» ( موسوعة کلمات الامام الحسین (ع)، صفحه 750 ،حدیث 90 ) امام علی (ع) : «نیکوترین ادب آن است که تو را از گناهان باز دارد. »( یعنی در مقابل خدا مودب باشی ) (تصنیف غررالحکم ؛صفحه 247 ،حدیث 5079 ) مولا علی (ع) : «برترین ادب این است که انسان در حد و مرز خود به ایستد و از اندازه خویش تجاوز نکند.»( تصنیف غررالحکم ،صفحه 247 ،حدیث 5078 ) امام حسن عسگری (ع) :« در ادب خودت همین کافی است که از آنچه از دیگران نمی پسندی اجتناب کنی.»( الانوار البهیه ) امام علی (ع) : «بهترین ادب آن است که از خودت شروع کنی.» ( ابتدا خودت را ادب کنی ) (غررالحکم ) امام علی (ع) : «با ارزش ترین ادب حفظ جوانمردی است.» ( غررالحکم ) اقسام ادب ادب بر دو قسم است: ادب با خدای عزّوجلّ و ادب با بنده‌های او.( آداب اسلامی، ج2، ص )12 علامه طباطبایی(ره) درباره وجود این دو قسم از گونه‌های ادب در سیره انبیاء چنین می‌فرمایند: ادب اعم است از ادب نسبت به خدا و ادب نسبت به مردم.» (تفسیر المیزان، همان، ج 6، ص 374 ) همچنین ایشان ادب نسبت به خداوند و ادب در برابر مردم را ادب فردی و اجتماعی دانسته‌اند . ادب فردی رعایت آداب عبودیت و بندگی در پیشگاه احدیت است و ادب اجتماعی رعایت آداب معاشرت با مردم می‌باشد . آثار ادب هر کس با ادب همراه باشد سرانجام مؤدب به آداب الهی می‌شود و این ادب، نیکو یاوری برای او می‌گردد.( دائرة المعارف جامع اسلامی، ج2، ص44 ) امام هادی(ع) می‌فرمایند : « ادب یک بار گران است. هر که این بار را به دوش کشید سرانجام بدان دست یافت » پس ادب، نیکو یاوری است که انسان را در تمام مراحل زندگی هدایت می‌کند و رعایت آداب به زندگی او ظرافتی می‌بخشد که حدود الهی در آن محفوظ می‌ماند . « اولئِکَ یُجزَوْنَ الغُرْْفَه بِمَا صَبَروا و یَلقَّونَ فیها تَحِیَّه و سلاماً ـ خالدین فیها حَسُنَتْ مُسْتَقَراً و مُقاماً »(فرقان : 75-76 .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه