جامعه منتظر ظهور منجی (بررس شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی تحقق ظهور...) مرجع : کمیته علمی همایش بین المللی دکترین مهدویت سپاس خداوندی را که با هدایت، بر بندگان خود منت نهاده و از زمان خلقت انسان تاکنون زمین را خالی از حجت نگذاشته و امید به آمدن آخرین حجتش را در دلهای منتظران قرار داد، این امید و انتظار عشق را بر می انگیزد و عاشق، بی تردید به عشق خویش عمل می کند. امام رضا (ع) می فرماید: «ما اَحسَنَ الصَّبرَ وَ انتظار الفَرَج» بحار الانوار، ج۱۲،ص ۳۷۹ هدف:

جامعه منتظر ظهور منجی (بررس شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی تحقق ظهور...) مرجع : کمیته علمی همایش بین المللی دکترین مهدویت سپاس خداوندی را که با هدایت، بر بندگان خود منت نهاده و از زمان خلقت انسان تاکنون زمین را خالی از حجت نگذاشته و امید به آمدن آخرین حجتش را در دلهای منتظران قرار داد، این امید و انتظار عشق را بر می انگیزد و عاشق، بی تردید به عشق خویش عمل می کند. امام رضا (ع) می فرماید: «ما اَحسَنَ الصَّبرَ وَ انتظار الفَرَج» بحار الانوار، ج12،ص 379 هدف: در این مقاله تلاش گردیده تا جامعه منتظر ظهور منجی به تصویر کشیده شود و مدینه فاضله و جامعه آرمانی تبیین گردد و برخی ویژگی های جامعه منتظر ازجمله: رشد و تربیت انسانی، عدالت اجتماعی، سامان یابی زندگی، بالندگی علمی و اخلاقی، امنیت اجتماعی و مساوات و برابری و... مورد بحث و بررسی قرار گیرد. روش:این پژوهش با بررسی متون معتبر انجام می شود و تلاش می گردد که به منابع اصلی رجوع گردد و از نوع توصیفی، کتابخانه ای است تا بتواند الگوی مطلوبی از جامعه منتظر را ارائه نماید که با مراجعه به آیات و روایات و مطالعه بیش از 85 منبع معتبر و چند سایت اینترنتی سامان خواهد یافت. از آنجا که اندیشه مهدویت پاسخگوی کامل و جامع به خواسته و نیاز دیرین انسانها در اصلاح وضعیت نابسامان زندگی بشری است، مهدویت نه فقط برای فردای مبهم بشریت روشنی و زیبایی عرضه می کند که امروز بشریت نیز در گرو فهم و معرفت این موضوع است و شناختن امام و راه، اهداف و جایگاه امام، از وظایف اصلی جامعه منتظر محسوب می شود، زیرا معرفت و شناخت از مسائل اساسی حیات بشری است و مقدمه حرکت آدمی به سوی کمال است. انتظار، اصلی قرآنی و مقدس است و امید و آرزوی تحقق این نوید جهانی، در زبان روایات اسلامی «انتظار فرج» خوانده شده و خود یک نوع عبادت، بلکه افضل عبادات شمرده شده است. سیمای جامعه منتظر در آیات و روایات فراوانی مورد بررسی قرار گرفته از جمله: جامعۀ منتظر، در هیچ شرایطی، امید خویش را از دست نداده و تسلیم یأس و نومیدی نمی گردد، اما انتظار و امید به آینده ای روشن، تعهد آور و تحرک بخش، سازنده و نگهدارنده است، به گونه ای که می تواند تحولی اساسی در شرایط سیاسی و اجتماعی و فرهنگی جامعه حاصل نماید. زیرا اندیشه پیروزی نهایی نیروی حق و صلح و عدالت بر نیروی باطل و ستیز و ظلم، استقرار کامل و همه جانبه ارزشهای انسانی، تشکیل مدینه فاضله و اجراء این ایده ارزشمند انسانی، به وسیله شخصیتی مقدس و عالیقدر که در روایات متواتر اسلامی از او به «مهدی» تعبیر شده، انتظار را معنا و ارزش می بخشد، ملتها را بیدار نموده و جامعه منتظر را به تلاش و تکاپو وا می دارد، در نتیجه جامعۀ منتظِر خود را با اهداف منتظَر هماهنگ می کند و در دو جبهه فردی و اجتماعی به مجاهده وادار می شود، زیرا جامعه منتظر مصلح خود باید صالح باشد . در بینش تاریخی اسلام، پیروزی حق بر باطل سنت حتمی و اجتناب ناپذیر الهی است و آینده تاریخ کاملاً قطعی و روشن است، آیاتیکه بشارت بر ظهور منجی می باشد و جامعه منتظر را به تلاش و تکاپو وا می دارد از جمله آیه شریفه: «وَ لَقَد کَتَبنا فی الزَّبور مِن بَعدِ الذِّکر اَنَّ الاَرضَ یَرثُها عبادِیَ الصالحون» انبیاء/105 «...اَنَّ الاَرضَ یُورثُها مَن یَشاءُ مِن عِبادهِ وَ العاقِبهُ لِلمُتَّقینَ» اعراف/128 عقیده انتظار موعود در غرب نیز جهت دهنده و امیدوار کننده است، آلوین تافلر آمریکایی، بعد از آنکه فهرست مشکلات جامعه غربی را لیست می نماید و چهره یأس آوری از نظام کنونی غرب را ترسیم می نماید، در پایان امید را از دست نداد و می گوید: «نیاز شدید به وجود مرد سوارِ بر اسب سفیدِ ضرب المثلها، آینده را دگرگون خواهد ساخت» به سوی تمدن جدید، ص96 نتیجه اینکه: در بحث انتظار و جامعه منتظر نشان داده شده که جهان امروز برای یک زندگی سعادتمندانه، راهی جز تسلیم در مقابل مکتب انبیاء و ائمه (ع) ندارد، دوره سعادت بشری، عصری است که دوره عدل کامل و حاکمیت عقل است و علم اسیر و برده نیست، لذا انتظار ظهور چنین مُصلحی، نه تنها خوشبختی نسبت به پایان کار جهان، بلکه نویدی است بر بلوغ فکر و اندیشه بشریت و تضمین آینده ای روشن فرا روی جامعه منتظر. مقدمه ضرورت ظهور خورشید ولایت را آنگاه احساس خواهیم کرد که از شرایط و اوضاع نابسامان پیش از ظهور آگاه شویم و شرایط سخت روانی آن دوران را درک کنیم و در پی شناسایی جامعۀ منتظر ظهور برآییم، زیرا هنگامیکه خورشید جهان افروز در پهنۀ آسمان می درخشد، کمتر بدان توجه داریم، ولی آنگاه که در پس ابرها قرار گیرد و برای مدتی نور و گرما را از موجودات دریغ ورزد، به ارزش آن آگاه می گردیم. در هنگامه ای که انسانها تنها ظهور مُصلحی الهی ومعجزه ای خدایی را انتظار می کشند، در آن هنگام که نومیدی همه را فرا گرفته و همۀ مدعیان نجات بشریت،خائن و دروغگو از کار در می آیند و انسانها تنها ظهور مصُلحی الهی و معجزه ای خدایی را انتظار می کشند ، لطف و رحمت الهی ، مهدی موعود را ، پس از سالها غیبت و انتظار، برای نجات انسانیت ظاهر می کند و سروش آسمانی در همۀ جهان به گوش می رسد که : « ای اهل عالم ! دوران فرمانروایی ستمگران به سر آمد و حکومت عدل الهی فرا رسید و مهدی ظهور کرد .» این ندای آسمانی، روح را در پیکرۀ مرده انسانها می دمد و مژده رهایی را به محرومان و ستمدیدگان می هد. آری، با درک این زمینه هاست که می توان، به ضرورت ظهور مصلحِ الهی پی برد و اهمیت و ارزش حکومت عدالت گستر مهدی (عج) را درک کرد. فصل اول معنا و مفهوم انتظار انتظار: درنگ در امور، نگهبانی، چشم به راه بودن و نوعی امید داشتن به آینده[i] انتظار: به معنی چشم به راه بودن ، چشمداشت، توقع چیزی را داشتن و نوعی امید به آینده بستن[ii] انتظار : چشم داشتن، چشم به راه بودن، چشم داشت، چشم داشتگی، نگرانی، [iii] انتظار : چشم د اشت، توقع، چشم براهی، بردباری کردن[iv] انتظار از نگاه مذهب امید به آینده ای نوید بخش و سعادت آفرین است که در آن تحت لوای رهبری قائدی عظیم ، جهان از تمام مفاسد و بدبختی ها رهایی یافته و راه خیر و صلاح و آسایش و امنیت را در پیش می گیرد.[v] منتظر: کسی را گویند که از وضع موجود ناراحت است و برای ایجاد وضع بهتر تلاش می کند، بی شک چنین انتظاری سازنده و امید بخش است و می تواند از بزرگترین عبادات به شمار آید. زیرا انتظار دو گونه است ، انتظار سازنده و تعهد آور و تحرک بخش و انتظاری که ویران گر، بازدارنده و فلج کننده است، چون نوعی اباحی گری است .[vi] انتظار عمل و اقدام پویایی است، یعنی آمادگی و حرکت، پس منتظر خود آماده می شود و زمینه سازی می کند.[vii] انتظار به این معنی است که گروهی منتظر باشند که نجات بخش خواهد آمد. [viii] آمادگی و زمینه سازی آمادگی عبارتست از عمل به وظایف دینی و تقوا، برخی از علماء آمادگی برای ظهور امام زمان (عج) را شامل موراد زیر شمرده اند : بی اعتنایی به علایق دنیوی، تسلط بر هواهای نفسانی، التزام عملی به دین، پذیرش مسئولیتهای دینی، خود سازی و اصلاح خویش، ایجاد جامعۀ صالح، امر به معروف و نهی از منکر، ترک غفلت ، عشق به امام عصر،ایثار و فداکاری،استواری ایمانی، یکپارچگی منتظران.[ix] برنامۀ زمینه سازی : برنامه زمینه سازی، وظیفه ای گسترده ، بزرگ و پیچیده است که در رویارویی با ستمگران و طاغوتهای ستمگر و سردمداران کفر باید آماده نمود، که دارای دو جنبه است. 1- رشد ایمانی جهادی و آگاهی سیاسی که دقیقاً همان چیزی است که جبهۀ مقابل فاقد آنست. 2- ایجاد تشکیلات سیاسی، نظامی، اقتصادی و اطلاعاتی که بدون وجود نظام سیاسی و دولت در جهان محقق نخواهد شد. تحقق این مأموریتها باید به دست جمیع انسانهای منتظر پی ریزی شود تا زمینه ظهورآن منجی فراهم و قطعاً تا چنین مقدماتی فراهم نشود، ظهور تحقق نخواهد یافت.[x] عوامل مهم زمینه سازی ظهور از آنجا که انقلاب مهدوی جهانی، فراگیر و عمیق می باشد و مکمل انقلاب پیامبر (ص) است، عواملی که نقش مهمی در زمینه سازی حکومت آن حضرت دارند عبارتند از : 1- ایمان و توکل به خدا : روحیۀ قوی و اطمینان قلب و اعتماد به نفس از عوامل سازنده و پیش برنده و زمینه ساز ظهور است ، چنین روحیه و آرامش و استواری قلب که در سایۀ دعا و عبادات و مناجات حاصل می شود از عوامل مهم محسوب می شود.[xi] 2- جاذبۀ قرآن و حقانیت اسلام : حقایق نورانی و استوار و منطق قرآنی و اسلام، یکی از عوامل مهم زمینه سازی است، 3- علم و اندیشه و به کار انداختن آن: بدون شک بسیاری از گره ها بدست علم گشوده و کارها آسانتر و بسیاری از راهها نزدیکتر خواهد شد. 4- استقامت ، پایداری و شجاعت: در صدر اسلام پایداری مسلمانان در برابر تندبادهای حوادث از عوامل پیروزی بود، در انقلاب حضرت مهدی(عج) نیز پایداری و استقامت، بهترین زمینه سازی معنوی برای ظهور خواهد بود.xii 5- زهد و رعایت اخلاق و حقوق : رعایت اخلاق نیک نسبت به یکدیگر در برخوردها و در تمام ابعاد زندگی، رعایت حقوق جانی و مالی و ... عالیترین نقش را در جذب دیگران و نفوذ در دلها دارد 6- تعاون و همکاری: برادری اسلامی و رسیدگی به دردهای اجتماعی و تأسیس واحدهای وسیع در این زمینه در نوع خود برای پیوند هر چه بیشتر زمینه سازان مؤثر خواهد بود. 7- شیوۀ برخورد با مخالفان : قرآن مجید در این زمینه فرموده : مردم را به راه پروردگارت با حکمت و پندهای نیکو و جدال و بحث و انتقاد دعوت کن[xiii] سیرۀ معصومین نیز براساس علم و منطق با مسلمانان وغیر مسلمانان بود که نقش مؤثری در توسعۀ اسلام داشت. 8- توجه به مستضعفان : اسلام به مستضعفان توجه خاصی نموده و پیامبر(ص) نیز به مستضعفین توجه خاصی داشت و عملا همچون مستضعفان می زیست و بیشتر با آنها محشور بود افرادی همچون بلال، عمار، یاسر ، سلمان و .. از این گروهند. توجه به مستضعفین و برآوردن نیازهای آنان، برقراری عدالت اجتماعی زمینه ساز حکومت آن حضرت خواهد بود. 9- اتحاد و انسجام مسلمانان : اتحاد نقش اعجاب آمیزی در پیشبرد اهداف دارد و تفرقه و اختلاف جهت تحقق اهداف و آرمانها بسیار زیانبخش خواهد بود. 10- رهبر شایسته : ولایت در اسلام از جایگاه ویژه ای برخوردار است. برنامه های زمینه سازان باید تحت نظارت رهبری شایسته قرار گیرد، تا با تکیه بر رهنمودهای ولایت در مسیر حق قرار گرفته و مقدمه ظهور مصلح را فراهم نمایند. 11- لزوم برنامه ریزی : برای رسیدن به این مسأله عمیق و جهانی باید برنامه ریزی دقیق، حساب شده و همه جانبه نمود تا وصول به همۀ اهداف عالی انسانی محقق گردد.xiv 12- خودسازی و پاک سازی : امام صادق(ع) می فرمایند : کسی که دوست دارد تا از یاران قائم عجل الله تعالی فرجه الشریف باشد، باید در انتظار ظهور باشد و حتماً باید کارهایش براساس تقوا و پاکی و اخلاق نیک باشد و چنین کسی منتظر امام(عج) است و در این راه بکوشید و آماده باشید، گوارا باد بر شما، ای جوانمردان که رحمت خدا باشماست.[xv] باید توجه داشت که اعمال ما را در هر هفته به خدمت امام زمان (عج) می برند و آن حضرت آنها را می بیند.[xvi] نشانه های زمینه سازان ظهور 1- گروههای محکم و استوار : نیرومندی ، استواری ، قدرتمند بودن از نشانه های منتظران منجی است، بر طبق آیات قرآنی بندگان نیرومند، در برابر طاغوتها و ظالمان دلهایی چون دو پاره آهن دارند که در برابر آنها نرمی نمی شناسد و نیرومندی و اقتدار از ویژگی آنان است.[xvii] 2- گروه مبارز : مبارزه با نظام ناعادلانه جهانی و معادلات و موازنه های قدرت از ویژگیهای زمینه سازان است که نظام ظلم و ستم را خسته نمو ده و مقدمه ظهور را فراهم می نمایند. 3- بازتاب های جهانی : در روایات به تصریح بیان شده است که بازتابهای جهانی در مقابل زمینه سازان ، بازتابی اعتراض آمیز و عصبانی خواهد داشت، زیرا این نسل تمامی معادلات جهانی را به هم می زند، راحتی و آرامش را از نظام سلطه خواهند گرفت، امام صادق می فرماید : گروهی هستند که خدای تعالی قبل از ظهور قائم(عج) بر می انگیزد، آنان هیچ ستم شده ای به خاندان محمد(ص) را رها نمی کنند، جز آنکه او را به قتل می رسانند.[xviii] فصل دوم ویژگیهای جامعۀ منتظر ظهور منجی جامعۀ مطلوب ، از آرزوهای دیرین بشر است ، جامعه ای سرشار از عدالت ، آرامش، صفا و صمیمت که کرامت انسان در آن تأمین شود و همۀ اعضایش در مسیر رشد مادی و معنوی به دور از خطا و لغزش گام بر میدارند. اندیشۀ جامعۀ آرمانی همواره ذهن متفکران و مصلحان را به خود مشغول داشته، هر یک به فراخور آگاهی و سلیقۀ خویش ویژگی های برای آن بر شمرده اند. [xix] رهنمودهای قرآن کریم در بیان ویژگی های جامعۀ آرمانی اسلام، اهدافی همچون عدالت ، مودت و همدلی، آرامش و امنیت، احسان و نیکی به هم نوع و خدا محوری را نمایان می سازد. 1- آرامش و امنیت یکی از نیازهای فطری انسان برخورداری از امنیت و آرامش است. برخورداری از آرامش و امنیت الفبای جامعه جهانی و آرمانی است که خداوند به آن وعده داده است و می فرماید:خداوند به آنان که از میان شما ایمان آورده و عمل صالح انجام دهند. وعده داده است که آنان را در زمین خلافت ( و جانشینی خود) دهد، همان گونه که کسانی را که پیش از آنان بودند به خلافت زمین رسانید و دین آنان را که برایشان پسندیده است بر همۀ ادیان چیره بگرداند و حتماً به دنبال خوف و هراسشان، ایمنی بیاورد. [xx] اسلام امنیت را در گستره ای فراتر از آسودگی خاطر از هجوم دشمنان خارجی و داخلی مورد توجه قرار می دهد و بر لزوم تحقق آن در حریم خصوصی زندگی مردم نیز تأکید می کند. از این رو، مواردی همچون سوء ظن، تجسس، غیبت، تهمت، قذف و .. را که حریم زندگی خصوصی مردم را با خطر رو به رور می سازد حرام کرده است، تا آن حد که برای رعایت حریم آرام و خصوصی مردم چنین آموزش می دهد. : « ای اهل ایمان! به خانه هایی به غیر از خانه های خودتان وارد نشوید تا آن گاه که راه انسی پیدا کنید و به ( هنگام ورود) به آن خانه ها بر اهلش سلام کنید( چون اجازه یافتید وارد شوید) که این برای شما بهتر است شاید یادآور شوید . پس اگر در خانه کسی را نیافتید، پس وارد آن خانه نشوید مگر آنگاه که به شما اجازه داده شود و اگر به شما گفته شد برگردید، پس بازگردید که این برای شما پاک تر و بهتر است و خداوند به هر آنچه انجام می دهید بسیار داناست. [xxi]» 2- عدالت محوری عدالت از شاخصه هایی است که در مباحث گوناگون همچون سیاست، اقتصاد، اجتماع و حقوق مطرح می شود. عدالت از یک سو به عنوان فلسفۀ تشکیل حکومت دینی مورد توجه قرار می گیرد و از سوی دیگر شاخصۀ توزیع بهره برداری مردم از نعمت ها و امکانات، و مبنای قانون گذاری و شاخص ارتباط و تعامل مردم با یکدیگر می باشد. از دیدگاه اسلام نظام تکوین بر پایۀ قسط و عدل استوار بوده و نظام تشریع نیز عادلانه است. یکی از اهداف بعثت پیامبران(ص) و فرو فرستادن کتاب های آسمانی، برقراری ارتباط اجتماعی عادلانه است: « همانا ما پیامبران خود را با معجزات روشنگر فرستادیم و با آنان کتاب ( شریعت) و میزان ( ترازوی عدل) نازل کردیم تا مردم به راستی و عدالت گرایند.» [xxii] سفارش و رهنمود قرآن کریم به مردم نیز رعایت عدالت در روابط اجتماعی است: « ای اهل ایمان بر پای دارنده و استوار کنندۀ عدالت باشید. » [xxiii] در جامعۀ آرمانی و جهانی اسلام روابط اجتماعی بر پایه عدل استوار است. 3- نیکی و احسان به یکدیگر در تفکر اسلامی، همه مردم بندگان خدایند و برترین آنها کسی است که بیش از همه به دیگران احسان کند. پیامبر اکرم (ص) می فرماید : مردم ، نان خور خدایند پس محبوب ترین مردم نزد خدای عزیز و بلند مرتبه کسی است که به نان خوران خدا سود رساند. »[xxiv] بنابراین برای رسیدن به جامعه مطلوب و آرمانی افزون بر عدالت، احسان نیز لازم است عدالت حقوق مردم را تأمین می کند و ریشه های تعدّی و خصومت را از بین می برد و احسان دل های آنان را به هم نزدیک می سازد. قرآن کریم در کنار سفارش به عدالت به احسان و نیکی به هم نوع نیز توصیه نموده است: در راه خدا انفاق کنید و خود را با دستان خود به هلاکت نیفکنید و نیکی کنید که خدا نیکوکاران را دوست می دارد.[xxv] احسان، نوعی مسئولیت در برابر همنوع می باشد و پیامبر(ص) آنرا شرط مسلمانی می داند: هرکس صدای مردی را بشنود که از مسلمانان درخواست کمک کرده و پاسخش را ندهد مسلمان نیست.[xxvi] با آنکه دامنه احسان و نیکی گسترده است و همۀ گروههای مردم را در بر می گیرد ولی احسان به نیکوکاران، پدر و مادر، خویشاوندان ، معلم و مربی دلسوز بیشتر مردم تأکید قرار گرفته است. نکتۀ جالب توجه اینکه در قرآن کریم احسان به پدر و مادر در مرتبه ای نزدیک به عبادت خالصانه خدا قرار داده شده است. « وخداوند واجب حتمی کرده است که جز او را نپرستید و به پدر و مادر خود احسان کنید. [xxvii] » و از این جالب تر اینکه نیکی به پدر و مادر به زمان حیات آنها اختصاص ندارد و براساس سفارش های اهل بیت علیهم السلام فرد باید به پدر و مادر خود که آنها را از دست داده نیز احسان کند.[xxviii] چنین بینشی که خویشاوندان حقیقی را ارج نهیم و به آنان احسان کنیم، موجب فراوانی روزی، طولانی شدن عمر، دفع بلا، جلوگیری از مرگ ناگهانی، تصفیه و رشد اعمال انسان، جلوگیری از گناه و آسان شدن حساب در قیامت می شود که در سخنان پیشوایان معصوم (ع) به آنها اشاره شده است.»[xxix] نکته مهم و کلیدی در احسان آن است که قرآن کریم احسان و نیکی به نیکوکاران را در قالب چنین قاعده ای قرار می دهد: « آیا جزای نیکی جز نیکی ( چیز دیگری ) است؟ [xxx]» 4- همدلی و مودت از دیگر ویژگی های جامعۀ شایسته ایمانی، مودّت، برادری ورحمت است و بر همین اساس قرآن همۀ مؤمنان را با هم بردار می داند : « بی تردید مؤمنان برادر یکدیگرند».[xxxi] پیامبر گرامی اسلام (ص)می فرماید:«مؤمنان در آفرینش و رحمت و عطوفتشان به مانند یک پیکرند که چون یکی زجر و ناراحتی پیدا کند، دیگران نیز همچون او در زجر و ناراحتی باشند. »[xxxii] محبت و الفت زمینۀ اتحاد و همدلی را فراهم می کند. نعمت همدلی و الفت میان قلب ها، برترین نعمت و بهترین پشتیبان جوامع است، نعمتی که با نعمات دیگر قابل مقایسه و معاوضه نیست و با هیچ سرمایۀ مادی نمی توان آنرا به دست آورد: « و خداوند میان دل های مؤمنان را الفت داد که اگر همۀ آنچه را که در زمین است در این راه خرج می کردی نمی توانستی میان دل های آنان را الفت دهی، لیکن خدا میان آنها را الفت داد. به راستی او عزیز و شکست ناپذیرو فرزانه است.»[xxxiii] و امام صادق (علیه السلام ) در این باره می فرماید : « آن گاه که دو مؤمن با هم ملاقات کردند، تنها از میان این دو آن کس که برادر ایمانی اش را شدیدتر دوست می دارد ارزشمند تر است.»[xxxiv] 5- خدا محوری آنچه گذشت، اهداف متوسط جامعۀ مطلوب اسلامی است که می توان آنرا مقدمۀ اهداف والاتر به شمار آورد. هدف نهایی، عبادت پیراستۀ از شرک است که خداوند آن را در عبارتی به صورت انحصار چنین بیان داشته است: « جن و انس را جز برای عبادت کردن خودم، نیافریدم[xxxv]. » به عبارت دیگر، اهدافی همچون مودت، عدالت، احسان و امنیت مقدمۀ خدا محوری و عبادت خالصانۀ خداست وگرنه جامعۀ برخوردار از نعمت های مادی و تهی از شکر و ذکر خدا نامطلوب و سزاوار عذاب الهی است: « و خداوند مثل شهری را نمونه آورد که در آن امنیت اطمینان بخش حکم فرما بود و از هر جانب روزی فراوان به آنها می رسید تا آ نکه اهل آن شعر نعمت خدا را کفر ورزیدند و خدا هم به دلیل کاری که انجام می دادند لباس گرسنگی و بیمناکی را به آنها پوشانید.»[xxxvi] جامعۀ منتظر در روایات امام صادق(ع) در بیانی نورانی ضمن فراخوانی شیعیان به انتظار، یاران حضرت قائم (عج) را منتظران راستین و آراسته به اعمال نیک براساس پرهیزکاری و محاسن اخلاق دانسته و می فرماید: هر کس شاد می شود که از اصحاب و یاوران قائم باشد، باید که در انتظار به سر برد و از روی تقوا او پرهیزگاری و محاسن اخلاق عمل نماید در حالیکه منتظر است. [xxxvii] جامعۀ منتظر، متعهد و مسئول است که برای تحقق اهداف اسلام و عملی شدن برنامه های دین بدون هیچ یأس، ضعف و سستی و نومیدی شب و روز کوشش نماید.[xxxviii] آن کس که منتظر امر ماست همانند کسی است که در راه خدا در خون خویش غوطه ور باشد.[xxxix] انتظار شیعه انتظاری است محرک و توان بخش، زیرا منتظر پرهیزکارانه عمل می کند و رفتار شایسته و نیکو پیش می گیرد.[xl] امام صادق(ع) فرموده: اگر یک روز امامی از ما در روی زمین نباشد، زمین اهل خود را در کام خود فرو برد.[xli] از روایات استفاده می شود که تمام مدت غیبت دورۀ امتحان و آزمایش است که البته نوع آن آزمایشها در زمان و مکانهای مختلف متفاوت است، امّا در التزام به احکام دینی باید ثابت قدم بود.[xlii] با دقت در سخنان معصومین(ع) به این نتیجه می رسیم که آنان، نسبت به ایران و مردم آن توجه خاصی داشتند و در موقعیتهای مختلف از نقش آنان در یاری رساندن به دین و زمینه سازی برای ظهور مهدی(عج) سخن گفته اند. رسول خدا (ص) فرمود: مردمی از مشرق زمین قیام می کنند و زمینه را برای قیام حضرت مهدی(عج) فراهم می سازند.[xliii] امام باقر (ع) می فرماید:یاران حضرت قائم (ع) سیصد و سیزده نفر و از فرزندان عجم هستند.[xliv] حضرت علی (ع) می فرماید : خوشا به حال طالقان! زیرا خداوند در آنجا گنجهایی دارد که نه از طلاست و نه از نقره، بلکه در آنجا مردانی با ایمان هستند که خدا را به حق شناخته اند و آنان یاوران مهدی آل محمد(ص) در آخر الزمان خواهند بود.[xlv] با بررسی مجموعه روایات که پیرامون جامعه زمینه ساز ظهور می باشد، به این نتیجه می رسیم که در کشور ایران، پیش از ظهور امام زمان (عج) نظامی الهی و مدافع ائمه معصومین (ع)بر پا می گردد که مورد نظر حضرت صاحب (ع) است و در قیام آن حضرت نقش عمده ای دارند.[xlvi] فصل سوم اصول اساسی جهت تحقق جامعۀ منتظر برای آماده سازی جامعه جهت تحقق امر ظهور باید به اصول و مبانی اساسی چنگ بزنیم از جمله : 1- تقویت بنیان خانواده از آنجا که خانواده می تواند نقطۀ آغازین هر صلاح یا فساد باشد و اجتماع از ترکیب خانواده ها پدید می آید، به همین دلیل اسلام نیز بیش ترین توجه خود را به خانواده معطوف داشته است. پیامبر اکرم (ص) در این باره می فرماید : « در اسلام هیچ بنایی نزد خدا محبوب تر از تشکیل خانواده نیست.»[xlvii] طبیعی است هنگامی که خانواده براساس مودت و تفاهم متقابل شکل گیرد و پدر و مادر با تفاهم و تعاون و آگاهی، فضایی آرام و مطلوب برای رشد فرزندان پدید آورند، حرکت عمومی جامعه به سوی صلاح و سعادت خواهد بود. بدین سبب اسلام برای پدر و مادر به عنوان دو رکن سرنوشت ساز خانواده، مقامی والا و ارزشمند در نظر گرفته ، آنان را دارای مسئولیتی حساس و ویژه می داند. 2-تحکیم روابط اجتماعی خداوند برای تحقق این اصل مهم اجتماعی شرایط ویژه ای وضع کرده است که برخی از آنها عبارتند از : الف) سلام کردن ودست دادن در آغاز ملاقات : حضرت محمد(ص) می فرماید : « آن گاه که همدیگر را ملاقات می کنید. پیش از هر گونه کلامی اول به همدیگر سلام کنید و مصافحه نمایید.» ب) رفق و مدارا : رسول اکرم(ص)می فرماید : « مدارا کردن با مردمی نیمی از ایمان است و ملایم و نرم بودن با آنان نیمی از خوشی در زندگی. »[xlviii] ج) گشاده رویی: از سخنان پیامبر گرامی اسلام (ص) است که فرمود:« با گشاده رویی با بردارت روبه رو شو.» [xlix] د) فروتنی : پیامبر اسلام(ص) فرمودند : خداوند به داوود وحی کرد : « به راستی نزدیکترین مردم به خدا متواضعان هستند همانطور که دورترین مردم از خدا متکبرانند. »[l] هـ ) احترام به دیگران به ویژه سالخوردگان: رسول خدا(ص) در این باره می فرمایند: « گرامی داشتن مسلمان پیر و سالخورده، بزرگ شمردن خداست. » [li] و) زیارت و دید و بازدید برادر مؤمن فقط به خاطر خدا 3- نیایش فردی و جمعی جامعه بریده از نیایش و پرستش همچون ذره ای پرتاب شده در جهان بی انتهاست: که در محاصرۀ موج های بنیان کن پوچی و آشفتگی قرار می گیردو افرادش سرانجامی جز خواری و سرنگونی در دوزخ ندارند خداوند متعال می فرماید: « به راستی کسانی که از عبادت و پرستش من متکبرانه استنکاف می ورزند با خواری و پستی به جهنم وارد خواهند شد. »[lii] 4- نظارت و احیاء خوبیها امر به معروف و نهی از منکر دو اصل مهمی است که اجرای قوانین فردی و اجتماعی و سلامتی جامعه را ضمانت می کند. در دیدگاه اسلام هر فرد همان گونه که مسئول اعمال خویش است، در برابر سلامت جامعه نیز مسئول شناخته می شود. قرآن د رتوصیف جامعه ایمانی می فرماید: « زنان و مردان مؤمن، برخی از آنان ولی و سرپرست برخی هستند، به معروف و نیکی وا می دارند و از زشتی باز می دارند»[liii]. پیامد طبیعی نظارت و مسؤولیت همگانیِ آن است که چنین جامعه بهترین جامعه ها باشد. قرآن کریم جامعۀ برخوردار از دو اصل مقدس امر به معروف و نهی از منکر را چنین وصف می کند: « شما بهترین امتی هستید که برای مردم نمایان شدید، چرا که به نیکی وا می دارید و از زشتی باز می دارید.[liv]» 5- عدالت اقتصادی زیباترین نمایۀ جامعه جهانی اسلام، حالتی است که در آن هر فرد یا خانواده خودکفا بوده، از توان تأمین کریمانۀ نیازهای ضروری خویش برخوردار باشد. اعتدال اقتصادی از ضروریات دین و عبادت های مهم به حساب می آید و نه تنها موجب پاکی و وارستگی فرد می شود بلکه داروی بسیار مؤثر در پاک سازی جامعه و دفع آفاتی چون فقر و بیکاری است بدین سبب قرآن کریم تأمین نیاز تهی دستان و ناتوانان را یکی از مصارف زکات و خمس می داند: « منحصراً صدقه ها(خمس، زکات و ...)برای نیازمندان، مسکینان و ... است که از جانب خدا( بر شما) واجب گشته است. [lv]» 6- مقابله با عوامل فساد جامعه از دیگر راهکارهای اسلام برای سلامت جامعه و اعتماد متقابل مردم به یکدیگر در جهت تحقق جامعه جهانی اسلام ، تحریم اعمالی است که پاکی و سلامتی جامعه را به خطر می افکند. اسلام از یک سو با تحریم ا عمالی همچون دروغ، غیبت، تهمت، قمار، سرقت و مقرر کردن کیفر برای برخی از آنها حد و مرزی برای رفتارهای اجتماعی قرارداده و از سوی دیگر، افشای گناهانی را که سبب دریده شدن پردۀ عفت عمومی می شود جرم دانسته است: « به راستی کسانی که دوست دارند که فاحشه و بدکاری در کسانی که ایمان آورده اند شایع گردد، برای چنین کسانی در دنیا و آخرت عذابی دردناک مهیاست »[lvi]. البته تحریم عوامل فساد وامر به اجتناب از آنها بدان معنا نیست که فرد گوشه گری را اختیار کند و از جامعه دور شود. پیامبر(ص) می فرماید : « هر کس از جماعت مسلمانان جدا شود، قید اسلام را از گردن خود برداشته است. » [lvii] 7- تعلیم و تربیت اسلام، تعلیم وتزکیه را در صدر برنامه های خود قرار داده است، به گونه ای که از همان آغاز نزول وحی، آنرا از وظایف اصلی و حتمی پیامبر(ص) به حساب آورد:« او خدایی است که در میان مردم امی و بی سواد پیامبری بزرگوار از همان مردم برانگیخت تا بر آنان آیات خدا را تلاوت کند، او مردم را پاک و تزکیه می کند و کتاب( شریعت) و حکمت الهی را به آنان یاد می دهد، هر چند پیش از این در جهالت و گمراهی آشکار بودند.» [lviii] از نظر قرآن، جایگاه دانش و دانشمندان بسیار والا و ارزشمند است. «خداوندا آنان را که از میان شما ایمان آورده و کسانی که دانش را دریافت کردند درجاتی بالا می برد. »[lix] بنابراین آموزش و پرورش در سرنوشت جامعه نقش اساسی دارد، زیرا بدون افراد صالح و سالم، جامعه صالح و شایسته پدید نمی آید و مردم در صورتی راه صلاح را می پیمایند که علاوه بر داشتن زمینۀ فردی درست در درون خود زمینه هایی خوشایند و جذاب را در جامعه ببینند. پس افزون بر طرح و برنامه ساختن افراد شایسته از راه کارهای ضروری رسیدن به جامعه مطلوب جهانی اسلام است. بر این اساس است که آموزش و دانش اندوزی مقدمه پرورش و خودسازی است و رستگاری در سایۀ خودسازی به دست می آید: بی تردید آن کس که به تزکیه و پاکی نفس خود پرداخت ، رستگارگشت.lx 8- تعاون و همکاری گروهی برای تحقق جامعه مطلوب و جهانی اسلام، تعاون و همکاری گروهی به عنوان یکی از اصول و راه کارهای مهم مطرح می شود، خداوند متعال در قرآن می فرماید: « بر نیکی و پرهیزکاری یکدیگر را یاری کنید و با همدیگر همکاری کنید.[lxi]» پیامبر گرامی اسلام (ص) با بیان گوناگون، مسلمانان را به تعاون و یاری رسانیدن به یکدیگر تشوق و ترغیب کرده است از جمله : « خداوند، تا زمانی که بنده در کمک و یاری هم نوعش کوشاست، بنده اش را یاری می کند. » [lxii] فصل چهارم زمینه های اجتماعی و فرهنگی تحقق ظهور 1- عشق و دلدادگی انسان که برای رسیدن سعادت و خوشبختی به هر دری زده و هر راهی را پیش رو گرفته، ولی هر چه بیشتر تلاش کرده، بسته بودن درها و بن بست بودن راه ها برایش یقینی تر گشته است، اشتیاق به برپایی حکومت منجی موعود علیه السلام در وجودش شعله ورتر می شود. تداوم این حالت، روح آدمی را به مرحله ای جدید می رساند که آن عطش و شیفتگی است. اگر در جامعه بشری این عطش پدید آید، مرحله ای مهم از زمینه اجتماعی ظهور فراهم شده است شاید بتوان سبب تکرار جمله: « یملأ الأرض قسطاً و عدلاً کما ملئت ظلماً و جوراً » را در همین نکته دانست زیرا بشر از روزی که پا به عرصه زمین گذاشته و در پرتو زندگی اجتماعی خود، برای پیشبرد اهداف انسانی خویش سر به فرمان حاکمان و زمامداران نهاده است، امیدوار بوده که این حاکمان زورمند جلو تعدیات را بگیرند و جامعه ای صالح و به دور از هرگونه ظلم و ستم پیدا و پنهان بسازند، اما نه تنها به این خواستۀ برخاسته از عمق جان خویش نرسیده، بلکه روز به روز شاهد گسترش ظلم و ستم های گوناگون بوده است از این رو، هرگاه که با پدیدۀ ناروایی روبرو شود، از اعماق وجود آرزوی درک روزگاری را می کند که با روی کار آمدن مردی الهی، روح عدالت در کالبد جامعه بشری دمیده شود. این همان زمینه مساعد و بستر مناسب برای پذیرش حکومت جهانی حضرت مهدی موعود(عج) است که باید در وجود تمامی جامعه بشری رسوخ کند. 2- امید به آینده سبز در دوران پیش از ظهور که یأس، سایۀ خویش را بر وجود بشریت می گستراند، خصیصه آینده نگری انسان، حس امید را ناخودآگاه، از دل انسانیت های مدفون می رویاند و آدمی را به « روزی دیگر» بشارت می دهد. بی گمان، نسلی که دچار یأس ها و سرخوردگی ها است، در پی دیدن روزی خواهد بود که تمامی استعدادهای نهفته اش شکوفا شود، و همۀ انسان ها در پهنۀ زمین به جایگاه حقیقی شان برسند ره آورد بررسی های نشان می دهد که تمام تلاش امامان هدایت علیه السلام، در این جهت مصروف می شده که در زمانی که یأس از دنیا و حاکمان آن بر شیعیان سیطره پیدا می کرده، مراقب باشند تا نه تنها این ناامیدی به ناحیۀ رحمت الهی سرایت نکند، بلکه چراغ امید به کارسازی و فرج و گشایش امور از جانب پرورگار متعال را در دل پیروانشان فروزان تر کنند. در روایتی از امام هشتم (ع) چنین رسیده : « چه نیکو است صبر و انتظار گشایش امور را کشیدن ... پس بر شما است که صبر پیشه کنید؛ به درستی که فرج آن گاه می آید که ناامیدی فراگیر گشته باشد. » در فضای مالامال از یأس و نوامیدی و سرخوردگی انسان آشنای با آینده سبز و پر نشاط از مجرای بشارت ها و پیش بینی های قطعی و تخلف ناپذیر انبیاء و اولیای الهی آدمی را در پی رسیدن به منجی و مصلحی حقیقی می دارد. 3- اضطرار از بررسی روایات می توان چنین به دست آورد که اضطرار تبلور فراهم آوردن همه آمادگی ها و زمینه ها است. انسان مضطر، دنیا را با تمام وسعتش ، تنگ احساس می کند و زرق و برق فریبندۀ ظاهری قدرت های شیطانی او را غافل نمی کند. انسان های منتظر، باید به مرحله ای برسند که به تحقیق یقین کنند برای نجات از گرداب مهالک، هیچ پناهی جز حکومت مهدی آل محمد (ع) نیست، این مطلبی است که با تعبیرهای گوناگونی در روایات مورد تأیید قرار گرفته است، در روایتی ابوسعید خدری از وجود مقدس پیامبر گرامی( ص) اسلام چنین نقل می کند: « امت حضرت مهدی (ع) به سوی او پناه می برند، همانطورکه زنبور ( از ترس دیگران) به ملکه خویش پناه می برد. » بنابراین رسیدن جامعه به مرحله ای که درآن،همه مردم یک دل و یک صدا، خواهان حکومت حضرت مهدی(عج) باشند و با تمام وجود، اضطرار خویش را به حضرت اش فریاد زنند و آمادۀ یاری و جانبازی در رکاب او برای رسیدن به اهداف والای وی باشند. ظهور را نزدیک خواهد نمود.[lxiii] امروزه جامعۀ بشری از ظلم و جور پر شده و در آخر الزمان، ظلم نهادینه شده، نه وابسته به ستمگر که با هلاکت او ریشۀ ظلمش نیز کنده شود، چنانکه با تغییر دولتها و آمد و شد سردمداران و دست بدست گشتن قدرت بین احزاب مختلف، تغییری در خط سیر جهان صورت نمی گیرد. حاصل این ظلم فراگیر ، اضطرار مردم می باشد ، یعنی شرایطی که از همۀ راههای عادی برای رهایی و خلاصی از بن بست، قطع امید شده است و بر اثر ستم مستکبران، دین و آیین حق چنان در غربت افتاده که کمتر کسی توفیق شناخت و پیروی از آن را دارد. امام صادق(ع) در این زمینه می فرماید: و می بینی که مؤمن خوار و زبون و اندوهگین است، بدعتها ظاهر شده ، عمل نامشروع رواج یافته است، مردم بدنبال باطل راه افتاده و به سخن زور و گواهی باطل گرویده اند. حرام را می بینی که حلال شده و حلال را می بینی که حرام گشته است. دین را می بینی که با رأی، تأویل می شود و قرآن و تعالیم عالیۀ آن تعطیل شده است. در تاریکی شب به حریم محرّمات الهی تجاوز می کنند و از خدا شرم نمی کنند. مؤمن گناه را می بیند و جز با قلبش قدرت انکار ندارد. ثروت کلانی را می بینی که در راه حرام و جلب خشم حضرت پروردگار صرف می شود. زمامداران را می بینی که اهل کفر را به خود نزدیک ساخته و اهل خیر را از خود دور می سازند. داوران را می بینی که برای داوری رشوه می گیرند و هر کس بیشتر دهد، او برنده می شود و او حقّ معرّفی می شود. و می بینی که حدود الهی تعطیل شده و به هواها عمل می شود.[lxiv] دینداری نیز کهنه پرستی جلوه می کند و دین داران در همه جا مورد سرزنش و تحقیر قرار می گیرند، چنانچه امام صادق(ع) می فرماید : و می بینی که پیروان ادیان تحقیر می شوند و کسی هم که دین داران را دوست بدارد، مورد تحقیر قرار می گیرد. [lxv] امام علی(ع) در این باره می فرماید : هنگامیکه دیگران هوای نفس را بر هدایت مقدّم بدارنداو ( مهدی«عج») امیال نفسانی را به هدایت بر می گرداند و هنگامیکه دیگران قرآن را با رأی خود تفسیر کنند، او آراء و افکار را به قرآن بازگرداند، او به مردم نشان می دهد که چه نیکو می توان به عدالت رفتار نمود، او تعالیم فراموش شدۀ قرآن و سنّت را زنده می سازد.[lxvi] وظایف منتظران در زمان غیبت امام زمان (عج) با توجه به احادیث خاندان وحی، در عصر غیبت وظایف و تکالیفی برای شیعه مشخص و معین نموده اند که بخشی از آنها بدین ترتیب است: 1- معرفت و شناخت آن حضرت یکی از وظایف شیعه نسبت به امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف شناخت صفات و ویژگی های آن جناب و علایم حتمی ظهور او می باشد.[lxvii] معرفت و شناخت اولین و مهمترین وظیفه جامعه منتظر است. امام باقر (ع) می فرماید : ... هر کس بمیرد، در حالیکه امامش را شناخته، مانند کسی است که در خیمۀ قائم (عج) با آن حضرت باشد.[lxviii] 2- پرهیز از گناه آراستگی به اخلاق نیکو دوری از زشتی ها و امور ناپسند وظیفه مهم منتظر است. امام صادق(ع) می فرماید : هر کس دوست دارد از یاران قائم (عج) باشد، باید که چشم به راه باشد و در این حال به پرهیزکاری و اخلاق نیکو رفتار نماید.[lxix] 3- انتظار فرج و ظهور آن حضرت که اهمیت آن بر هیچ مسلمان حقیقی پوشیده نیست. 4- محزون بودن از فراق آن حضرت 5- دعا کردن برای آن حضرت که وظیفه هر شیعه واقعی است. امام عسکری (ع) دعابرای تعجیل فَرَج را شرط رهایی از فتنه های دوران غیبت دانسته و فرموده است: « به خدا سوگند، او غبیتی خواهد داشت که از آن ، تنها کسانی که از هلاکت رهایی می یابند که خداوند آنها را بر قول بر امامتش ثابت قدم بدارد و در دعا برای تعجیل فَرَجش ، موفق کرده باشد.[lxx]» 6- صدقه دادن به نیابت از آن حضرت این امر نشانه مودت و دوستی آن جناب و پذیرش ولایت اوست. 7- قیام هنگام شنیدن نام آن حضرت شایسته است که یک شیعه واقعی هر گاه نام مبارک آن حضرت، خصوصاً « قائم » برده می شود، برخیزد و به احترام آن امام، تمام قد بایستد. چنان که سیره بعضی از امامان معصوم ( ع) ما چنین بوده است . روزی در مجلس امام صادق(ع) نام مبارک حضرت قائم (عج) برده شد و حضرت به منظور بزرگداشت و احترام نام حضرت مهدی (عج) از جای برخاست و ایستاده.[lxxi] 8- دعا برای حفظ ایمان چون در عصر غیبت خطرات بسیار و امواج خطرناکی خانه دل انسان را تهدید می کند، لازم است که ضمن تلاش جدی برای تخلق به اخلاق الهی، دست به دعا بلند کرد و از خداوند استمداد نمود. 9- سعی در اصلاح جامعه، و امر به معروف و نهی از منکر از جمله وظایف شیعیان و شیفتگان حضرت حجت الله اصلاح جامعه خود است. 10- تزکیه و خودسازی پاک سازی درون از صفات پلید، و زیور دادن آن بوسیله اخلاق پسندیده، از جمله وظایفی است که در هر زمان واجب است، ولی یاد کردن آن به طور خصوص، در زمان غیبت حضرت ولی عصر عجّل الله تعالی فرجه الشریف، از این جهت است که درک فضیلت صحبت او و قرار گرفتن در شمار اصحاب آن جناب، بستگی به آن دارد.[lxxii] پاداش انتظار آرزوی نهایی جامعۀ منتظِر ، حاکمیت دین خدا ومذهب اهل بیت (ع) و استقرار حکومت صالحان و مستضعان و کوتاه شدن دست ظالمان و ستمگران و برقراری نظام قسط و عدل بر سراسر جهان و گسترش رفاه و آسایش در جای جای زمین است.[lxxiii] امام صادق(ع) در این باره فرمود: او همچون کسی است که با حضرت قائم (عج) در خیمۀ او بوده باشد ، سپس لحظه ای درنگ کرد و فرمود: او مانند کسی است که با پیامبر اکرم (ص) ( در جنگهایش ) همراه بوده است.[lxxiv] و در جای دیگر فرمود: خوشا به حال کسانی که در غیبت او شکیبا و در محبّت او پا بر جا هستند که خدای تبارک و تعالی آنها را در کتابش چنین توصیف فرموده است. این قرآن هدایت است برای پرهیزکاران، آنها که به غیب ایمان می آوردند.[lxxv] اختلافی که در ثواب انتظار در بعض اخبار مشاهده می شود به اعتبار اختلاف منتظرین است در درجات معرفت و تقوی و انتظار، البته هر کس اکمل است ثوابش هم اکمل است.[lxxvi] امام جواد(ص)فرمود: کسانیکه در قیام او شتابزدگی به خرج می دهند، ناچار هلاکت پیدا می کنند،تنها مردم با اخلاصی که تسلیم امر خدا هستند، درغیبت و ظهور آنها نجات پیدا می کنند.[lxxvii] حضرت مهدی (عج) در زمانی ظاهر می شود که استعداد جامعه منتظر به درجۀ نهایی رسیده باشد، تا اینکه بتواند بطور کامل همچنانکه سزاوار است عموم معارف قرآن را در جهان نشر و بسط دهد.[lxxviii] نتیجه گیری آرمان نجات انسان از چنگال ستم مستکبران و تأسیس حکومتی عدالت گستر بر گسترۀ کرۀ خاک، از بلندترین اندیشه های بشر بوده و در همۀ ادیان ، نگاهی ویژه بدان شده، ایدۀ تأسیس آرمان شهر ( مدینه فاضله) که در آن همۀ ارزشهای انسانی ظهور و بروز یافته باشد و مردم در کنار یکدیگر در کمال صفا و صمیمیّت و فارغ از ستم و تجاوز در صلح و آرامش زندگی کنند، از دیر باز ذهن بشر را به خود مشغول داشته است. انتظار ظهور منجی به صورت یک آرمان جمعی در آمده، زیرا ظلم و تعدّی به حقوق دیگران رو به فزونی گذاشته و نفس سیری ناپذیر انسان سبب شده که بی عدالتی های بی شمار در تاریخ ثبت و خونهای بسیاری به ناحق ریخته شود و نومیدی بیشتری بر جامعۀ بشری سایه افکند، در نتیجه تشنگی فزاینده ای نسبت به حق و عدالت رخ نماید و امید به ظهور منجی الهی بارورتر گردد، لذا هر چه از عمر جامعۀ بشری می گذرد، امید به عدل گستری مصلحان بشری یکی پس از دیگری به یأس بدل می شود و منتظران به این باور می رسند که جز با هدایت رهبری الهی، تحقق حاکمیّت ارزشهای انسانی، میسّر نخواهد بود. حاصل آنکه با ستم جباران هر بار انحرافی از جادۀ حقیقت و عدالت بر انحرافهای بشر افزوده می شود و فاجعه چنان عمیق می گردد که مستضعفان عالم این درد را جز با یدبیضایی و دم مسیحایی قابل درمان نمی دانند و در چنین شرایطی است که برابر روایات، پیروان هر دین و آیینی منجی الهی و آسمانی خود را به یاری می طلبند و آنگاه که جامعۀ منتظر ظهور منجی آمادگی پیدا کرد، خداوند وعدۀ خود را محقق می سازد، وی پس از نبردی بی امان با پیشوایان کفر و بی عدالتی، حکومتی یکپارچه را بر پایۀ عدل و قسط در سراسر گیتی می آراید و صالحان عالم در اوج کرامت و عزّت به وراثت زمین می رسند، تا شاهد تحقق آیۀ شریفه « وَ لَقَد کَتَبنا فِی الزَّبُور مِن بَعدِ الذِّکر اَنَّ الاَرضَ یَرثُها عِبادِی الصّالحِونُ»[lxxix] باشند. پیشنهادات: ـ ترجمۀ آثار علمی، پژوهشی مهدویت، به زبانهای زندۀ دنیا ـ توسعۀ نظارت عمومی و گسترش فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر ـ نظارت و ارزیابی میزان تأثیر گذارای برنامه های فرهنگی مهدویت ـ نگرش سیستمی در آماده سازی مقدمات ظهور ـ آشنایی دانشجویان و دانش آموزان کلیه مقاطع با فرهنگ مهدویت در قالب کتب درسی ـ ایجاد انس و علاقه به مهدویت با بیان شیوا او رسا در رسانه ها و مطبوعات ـ ایجاد مراکز تخصصی، پژوهشی، تحقیقی، فرهنگ انتظار و وظایف منتظران ـ مقایسه تطبیقی جامعۀ ایده ال و مطلوب با جامعه کنونی ـ گسترش سایتهای اینترنتی منابع و مآخذ: قرآن مجید 1. آقا تهرانی، مرتضی، سودای روی دوست، انتشارات احمدّیه ، چاپ اوّل، 1384. 2. ابن حنبل، احمدبن محمد،البیان فی اخبار صاحب الزمان(عج) قم، مؤسسه نشر اسلامی،1409. 3. ابن طاووس، رضی الدین، الملاحم و الفتن، بیروت،مؤسسه الاعلمی،1408 ق. 4. الاربلی، ابی الحسن، کشف الغمه فی معرفه الائمه، بیروت، دارالاضواء، بی تا 5. اسماعیل پرور، گلبانگ عدالت، مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1382. 6. امام علی(ع) ، نهج البلاغه، صبحی صالح 7. امام علی، نهج البلاغه، تنظیم سید رضی، قم، انتشارات مشرقین، ترجمۀ محمد دشتی ، 1379 8. امیدیان، محمد تقی ، امام زمان(عج)در کلام آیت الله بهجت، بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود (عج) چاپ اوّل، 1384. 9. امینی ابراهیم ، دادگستر جهان، انتشارات شفق، چاپ قدس، چاپ سیزدهم ، 1372. 10. انصاری، محمد علی، دولت موعود، انتشارات بیان هدایت نور، چاپ دوّم،1386 11. بحرانی، سید هاشم ، سیمای حضرت مهدی در قرآن، قم ، بی تا، 1398. 12. تفسیر قمی 13. الحرالعاملی،محمدبن الحسن،اثبات الهداه بالنصوص والمعجزات،قم، مطبه العلمیه،1399 هـ.ق 14. حصاری،علی اکبر، به سوی حکومت جهانی امام مهدی(عج)،مؤسسه فرهنگی انتظار نور، قم، بوستان کتاب. 15. حکیمی، محمدرضا، خورشید مغرب، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1366. 16. حیدری کاشانی ، محمد باقر، به سوی ظهور، ناشر سلوک جوان، چاپ اوّل 1385. 17. حیدری نیک، مجید،نگاهی دوباره به انتظار، انتشارات بنیادفرهنگی حضرت مهدی موعود(عج) ، چاپ دوّم، 1385 18. حیدری، محمد باقر، به سوی ظهور 19. خادمی شیرازی،محمد،نشانه های ظهور او، انتشارات مسجد مقدّس جمکران، چاپ یازدهم، 1382. 20. ذبیح الله، علی نقی، مرجعیت و سیاست در عصر غیبت، مرکز انتشارات مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی ، چاپ اول، 1384 21. رجالی تهرانی، علیرضا ، یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (عج) ، نشر نبوغ، 1379. 22. زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التأویل. 23. سعید، حسن، خدا و مهدی، مرکز نشر فرهنگی رجاء، چاپ چهارم، 1363. 24. سنن ابی داود، مصر، مطبعه مصطفی محمّد 25. سیّاح، احمد، فرهنگ بزرگ جامع نوین، انتشارات اسلام، چاپ چهاردهم، 1370. 26. شریعت زاده خراسانی، محمود، حکومت جهانی حضرت مهدی (عج) از دیدگاه قرآن و عترت، ناشر به دارالصادقین، نوبت چاپ اوّل 27. شریعتی، علی، انتظار مذهب اعتراض، انتشارات قلم ، تهران، چاپ هشتم ، 1379. 28. شهرستانی، سید محمّد حسین، پیشوای آسمانی، ناشر، بهار قلوب، چاپ اوّل 1422 هـ.ق 29. شهید ثانی، منیه المرید فی آداب المفید و المستفید، تحقیق :رضا مختاری، قم ، نشر مکتب الاعلام الاسلامی، 1372ش . 30. شیخ طبرسی، احتجاج، انتشارات اسوه، وابسته به سازمان حج و اوقاف 31. شیخ مفید،محمدبن نعمان، الارشادفی معرفه حجج الله علی العباد، بیروت،مؤسسه الاعلمی،1399. 32. صافی گلپایگانی لطف الله،گفتمان مهدویت، انتشارت مسجد جمکران ، چاپ سوم، 1383. 33. الصدوق، ابی جعفر بن محمد علی بن الحسین بن بابویه القمی، کمال الدین و تمام النعمه ، قم : مؤسسه النشرالاسلامی التابعه لجماعه المدرسین، 1416ق. 34. صفاخواه،محمدحسین،امام مهدی علیه السلام و منتظران، انتشارات کتابچی، چاپ اول 1376. 35. طاهری،حبیب،انتظار،فصلنامه علمی ـ تخصصی، ویژه امام مهدی(ع)،سال اوّل،شمارۀ2،پاییز 1380. 36. طبرسی، شیخ ابوعلی، مجمع البیان، مترجم آقای احمد بهشتی، تصحیح و تنظیم : موسوی دامغانی، انتشارات فراهانی. 37. طبسی ، نجم الدین ، چشم اندازی از حکومت مهدی(عج) ، نشر سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ دوّم، 1377 38. طوسی،ابی جعفر محمد بن الحسن ، الغیبه، قم، مؤسسه المعارف الاسلامیه، 411 ق. 39. عاملی، شیخ حر، اثباه الهداه، چاپخانه علیمه قم 1401 ، هـ.ق 40. علامه طباطبائی، سید محمد حسین، تفسیر المیزان، ترجمۀ سید محمد باقر موسوی ، قم ، انتشارات اسلامی ، بی تا 41. علم الهدی، سید احمد، منتظرجهان وراز طول عمر ، انتشارات نصر. 42. فتاحی، سید حمید، در انتظار امیدم ، ناشر: میر فتاح، چاپ اوّل ، زمستان 82 43. فیض کاشانی، ملامحسن، محجه البیضا فی تهذیب الاحیاء، تصحیح و تعلیق ، علی اکبر غفاری، دفتر انتشارات اسلامی ، چاپ دوّم 44. قائمی، علی، انتظار در سایۀ توحید، دفتر نشر میثم ، شوال 1399. 45. قمی ، شیخ عباس ، سفینه البحار و مدنیه الحکم، تهران، فراهانی، کتابخانه سنایی، 1363. 46. قمی، شیخ عباس، مفاتیح الجنان، بخط حاج شیخ عباس مصباح زاده، ترجمۀ حاج شیخ مهدی الهی قمشه ای 47. قنبری، آیت، شیعه و جهان فردا، انتشارات زمزم، هدایت، چاپ اول ، 1384. 48. القندوزی حنفی،حافظ سلیمان، ینابیع الموده ، قم ، بصیرتی ، بی تا، تدقیق دارالکتب العراقیه 49. کامل سلیمان، روزگار رهایی 50. کریمی نیا، محمدعلی، آیه های ظهور، ناشر ، کوثر ادب، چاپ اوّل، 1384. 51. کفاش،حمیدرضا،گامی در جهت شناخت امام مهدی(عج)،انتشارات عابد،نوبت چاپ چهارم،1380. 52. کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، تهران : انتشارات علمیه اسلامیه ، بی تا 53. کورانی،علی،عصرظهور،مترجم عباسی جلالی، ناشر:شرکت چاپ ونشربین الملل،چاپ پنجم، 1381. 54. مجلسی،محمدباقر،بحارالانوار،الجامعۀ لدرر اخبار الائمه الاطهار ، بیروت، مؤسسه الوفاء1403. 55. محمدی اشتهاردی، حضرت مهدی فروغ تابان ولایت 56. مصطفوی ، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، وزارت ارشاد اسلامی، 1417 هـ.ق 57. مطهری، مرتضی، قیام و ا نقلاب مهدی (عج)، قم ، صدرا، بی تا 58. معلوف، لوئیس، المنجد، تهران، انتشارات ایران، 1380 ش 59. معین ، محمّد فرهنگ فارسی، گردآوری عزیز الله علیزاده ، چاپ سوّم ، 1385. 60. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه ، ناشر: دارالکتب الاسلامیه، چاپ هفتم، 1369. 61. موسوی اصفهانی، محمّد تقی، مکیال المکارم، مترجم، حاج سیّد مهدی حائری قزوینی، ناشر: انتشارات مسجد مقدّس جمکران، چاپ : پنجم. 62. موسوی، محمد تقی، فضیلت، انتظار 63. مهدی پور، علی اکبر، او خواهد آمد، انتشارات رسالت، چاپ دهم، پاییز1379. 64. نباتیجعاملی،علی بن محمد، الصراط المستقیم الی مستحقی التقدیم، قم، المکتبه المرتضویه، 1384 ق 65. نجفی یوری، سید حسین، سال ظهور یا علائم حتمی قیام، ویراستار: ابوالفضل طریقه دار، انتشارات ناظرین، چاپ دوم 1385. 66. نجفی،سیدمحمدباقر،وقت ظهور ونشانه های آن، ناشر:انتشارات ناظرین،نوبت چاپ دومّ، 1385 67. نعمانی ، شیخ مفید، الغیبه 68. نوری، میرزا حسین ، نجم الثاقب، قم، مسجد جمکران،چاپ چهارم، 1380. پی نوشت ها: [i] - التحقیق فی کلمات القرآن، حسن مصطفوی، ج 12، ص166 [ii] - المنجد ، لوییس معلوف،ص45 [iii] - فرهنگ فارسی، دکتر محمد معین،ص158 [iv] - فرهنگ بزرگ جامع نوین، احمد سیّاح، ج 4 ، ص 14 [v] - سودای روی دوست، دکتر آقا تهرانی، ص 21 [vi] - قیام و انقلاب مهدی (عج) ، شهید مطهری، ص 61 [vii] - نگاهی دوباره به انتظار، مجید حیدری نیک، ص 24 [viii] - انتظار مذهب اعتراض ، دکتر شریعتی، ص 25 [ix] - در انتظار خورشید مغرب، ص 499 ـ 498 [x] - فصل نامۀ انتظار، حبیب طاهری، ش2، ص146 [xi] - به سوی ظهور ، محمدباقر حیدری، ص87 [xii] - حضرت مهدی فروغ تابان ولایت، محمدی اشتهاردی، ص 180-176 [xiii] - نحل/ 125 [xiv] حضرت مهدی فروغ تابان ولایت، محمدی اشتهاردی ، ص184 ـ 181 [xv] بحار الانوار ، محمد باقر مجلسی، ج 52 ، ص140. [xvi] اصول کافی، شیخ کلینی، ج1، ص219 [xvii] اسراء/5 [xviii] سیمای حضرت مهدی در قرآن ، سید هاشم بحرانی، ص 67 [xix]- برخی از طرح هایی که در این زمینه ارائه شده بدین قرار است: الف) افلاطون در رسالۀ جمهوریت، ب) اگوسیتن قدیس در شهر خدا، ج) فارابی در آراء اهل المدینه الفاضله د) ابوالحسن عامری در السعاده و السعاد هـ) نظامی گنجوی در اسکندرنامه و توماس مور در ناکجا آباد. [xx] -نور/ 44 -[xxi]نور/27 و 28 [xxii] - حدید/ 25 [xxiii] - نساء/ 25 [xxiv] - اصول کافی، کلینی، محمد بن یعقوب، ج 2، ص 164 [xxv] - بقره/ 195 [xxvi] - همان،ج 2، ص165 [xxvii] - اسرا/ 23 و 24 [xxviii]- کلینی، محمد بن یعقوب، همان، ترجمه سید جواد مصطفی، ج3، ص 332 [xxix] - همان، ج 74، ص 104 [xxx] - رحمن /60 [xxxi] - حجرات/ 10. [xxxii] - « المؤمنون فی تبارهم و تراحمهم و تعاطفهم کمثل الجسد اذا اشتکی تداعی له سائره بالسهر و الحمی .» مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، ج74،ص 274 . می توان گفت که این شعر سعدی ترجمۀ منظوم این روایت یا روایاتی از این قبیل است. بنی آدم اعضای یکدیگرند که در آفرینش ز یک پیکرند. چو عضوی به درد آورد روزگار دگر عضوها را نماند قرار تو کز محنت دیگران بی غمی نشاید که نامت نهند آدمی [xxxiii] - انفال/ 63 [xxxiv]- محمد باقر مجلسی، همان، ج 75 ، ص 265 . [xxxv] - ذرایات / 56 [xxxvi] - نحل/ 112 [xxxvii] - الغیبه، نعمانی، ص 200 ، ج 16 [xxxviii] - او خواهد آمد، علی اکبر مهدی پور، ص 153 [xxxix] - کمال الدین ، شیخ صدوق، ص270 [xl] - گامی در جهت شناخت امام مهدی (عج) حمید رضا کفاش ،ص 28-27 [xli] - اصول کافی ، ج1، ص 179 [xlii] - گفتمان مهدویت، آیه الله صاقی گلپایگانی، ص 213 [xliii] بحار الانوار، ج 51، ص 87 [xliv] غیبت نعمانی ، ص 315 ، اثباه الهداه، ج2 ، ص545 [xlv] کشف الغمه، ج3 ، ص 286 [xlvi] چشم اندازی از حکومت مهدی(ع) ، نجم الدّین طبسی، ص 64-20 [xlvii] مجلسی ، محمدباقر، همان، ج 103، ص 222 [xlviii] اصول کافی، ج 2، ص117 [xlix] همان، ج 2، ص103 [l] همان، ج2، ص 123 [li] همان، ج 12، ص 176 [lii] - غافر/ 60. [liii] - توبه / 71 [liv] - آل عمران/ 110 [lv] - توبه / 60 [lvi] - نور/ 19 [lvii] - الحیاه، ج1، ص 226 [lviii] - جمعه /2 [lix] - مجادله /11 [lx] - شمس/ 9 [lxi] - مائده/ 2 [lxii] - کنز العمال،ح3560 [lxiii]- در انتظار خورشید مغرب، ص 363-358 [lxiv]- روزگار رهایی، کامل سلیمان، ج 2 ، ص 88، ح 1219-1218 [lxv] - همان، ج 2 ، ح1217 [lxvi] - نهج البلاغه ، صبحی صالح،ص 195 [lxvii] - آیه های ظهور ص 110 ـ 107 [lxviii] - کافی، کلینی، ج2، ص371 [lxix] - غیبت نعمانی، ص 200 [lxx] - کمال الدین ، ج2،ص 384 -[lxxi] نجم الثاقب، ص 523 -[lxxii] در انتظار خورشید مغرب، 383-380 -[lxxiii] آیه های ظهور، محمد علی کریمی نیا، ص 106ـ 105 -[lxxiv] بحار الانوار ، ج 51، ص109 -[lxxv] ینابیع الموده ، ج 3، ص 101 -[lxxvi] فضیلت انتظار، محمد تقی موسوی، ص 18. -[lxxvii] به نقل از کتاب خدا و مهدی، حسن سعید، ص 89 -[lxxviii] منتظر جهان و راز طول عمر، سید احمد علم الهدی ص 32. [lxxix]- انبیاء / 105 .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه