از ديدگاه اسلام، وظيفه پدر و مادر در قبال فرزند چيست؟

نخست شايسته است از همه کساني که علاقه مند به شناخت معارف ديني و تربيتي هستند، به خصوص آناني که پرسش هاي خود را در اين زمينه مطرح مي کنند تشکر نماييم. انتظار اين است که همه مسلمانان ـ بويژه پدران و مادران که بار سنگين تربيت فرزند را به عهده دارند ـ در باب معارف ديني و اسلامي و شناخت مسؤوليت خود در اين مورد بيشتر توجه کنند. واقعيت اين است که هيچ گاه انسان خالي از وظيفه نيست و در هر زمان و مکان و هر شرايطي که باشد يک سري تکاليف ـ اعم از وظايف ديني، خانوادگي و اجتماعي ـ گريبان گير اوست. چنان که رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ فرمود: «کلکم راع و کلکم مسؤول عن رعيته» همه شما در حيطه قدرت و سرپرستي خود نسبت به افرادي که اداره امور آنان را به عهده داريد، مسؤول هستيد. البته مسؤوليت انسان با توجه به گستره قدرت و فرمانروايي اش متفاوت است. پس از اين مقدمه کوتاه، به شرح مختصر وظايف پدر و مادر در قبال فرزندان مي پردازيم. ذکر اين نکته ضروري مي نمايد که با توجه به تعدد وظايف والدين و کثرت آيات و رواياتي که در اين زمينه وجود دارد، فقط به برخي از آن ها اشاره مي شود. 1. تربيت نخسين وظيفه والدين در قبال فرزند تربيت درست او است که در آيات و روايات، مکرر بدان تأکيد شده است. خداوند متعال در مورد اصل وظيفه والدين و اهميت تربيت ديني خانواده چنين مي فرمايد: يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا قُوا أَنفُسَکمْ وَأَهْلِيکمْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ عَلَيْهَا مَلَائِکةٌ غِلَاظٌ شِدَادٌ؛ اي کساني که ايمان آورده ايد، خود و خانواده خويش را از آتشي که هيزم آن انسان ها و سنگ ها است نگه داريد، آتشي که فرشتگاني بر آن گمارده شده اند که خشن و سختگيرند». ممکن است منظور از آتش در ا ين آيه، اعم از آتش دنيا و آخرت باشد که در اين صورت ورود در اختلاف ها، ارتکاب جرايم و گناهان و... را نيز شامل مي شود که بايستي خانواده را از آن ها باز داشت و اين امر مهم فقط از طريق تربيت درست امکان پذير است. بنابراين، والدين ضمن حفظ خويشتن از عذاب اخروي که با عبادت و دوري از گناه مسير است، وظيفه دارند که فرزندانشان را به گونه اي تربيت نمايند که از آتش ترسناک جهنم نجات يابند. رواياتي که در زمينه تربيت فرزند وجود دارند متعدد هستند؛ از جمله روايت معروفي از رسول اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ نقل شده که فرمود: «فرزند سه حق بر پدر دارد: اول انتخاب نام نيکو، دوم کتابت، نوشتن و سواد آموزي، سوم ازدواج، زماني که فرزند بالغ شد.» در روايت ديگري از اميرالمؤمنين علي ـ عليه السلام ـ آمده است: «حق فرزند بر پدر اين است که نام نيکويي برايش انتخاب کند و او را نيکو تربيت نمايد و قرآن را به او ياد بدهد». از اين روايات به روشني استفاده مي شود که تربيت فرزندان از مهم ترين وظايف والدين است. امروزه تربيت فرزند از مشکل ترين مسايل اجتماعي و خانوادگي جوامع مختلف است، چون زمينه انحراف فرزندان ـ بخصوص جوانان و نوجوانان ـ فراوان است. خانواده اي سعادتمند است که بتواند فرزندانش را براساس برنامه هاي ديني و اسلامي تربيت نمايد. 2. انتخاب نام نيکو پس از تولد نوزاد، اولين وظيفه والدين انتخاب نام خوب براي فرزند است. نام خوب و سازگار با فرهنگ اسلامي از نظر تربيتي اهميت فراوان دارد، چون نامي که والدين براي فرزند انتخاب مي کنند تا آخر عمر همراه او است و به همان نام خوانده مي شود. پيامبر اسلام ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ در اين زمينه فرمود که يکي از از حقوق فرزند بر پدر و مادر، برگزيدن نام نيکو براي اوست. نام نيکو، نامي است که با فرهنگ اسلامي ـ بخصوص فرهنگ شيعي ـ سازگار باشد؛ مانند نام ها، القاب و اوصاف امامان معصوم ـ عليهم السلام ـ . سيره پيامبر اسلام ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ و علي ـ عليه السلام ـ در نامگذاري فرزندانشان ـ بخصوص امام حسن و امام حسين(عليهما السلام) ـ بيانگر اهميت اين موضوع است. بنابراين، لازم است که پيروان و شيعيان معصومان ـ عليهم السلام ـ هم از آن ها تبعيت کنند و به انتخاب نام فرزند اهميت داده نامي را برگزينند که با فرهنگ تشيع سازگار باشد. 3. تعليم آموزش فرزند و باسواد کردن او از وظايف ديگر والدين است که در حديثي از رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ و علي ـ عليه السلام ـ بدان تأکيد شده است. پدر و مادر مسئوليت دارند تا در جهت باسواد ساختن فرزند، اعم از دختر و پسر، تلاش نمايند. والدين مي بايست زمينه مدرسه رفتن فرزند را فراهم نمايند تا از نعمت خواندن و نوشتن برخوردار گردند. هر چند امروزه آموزش کودکان جامعه در مدارس انجام مي گيرد و معلمان دلسوزي به اين کار مشغول هستند، ولي پدر و مادر نبايد نسبت به تربيت فرزند مدرسه اي خود بي تفاوت باشند. همکاري خانه و مدرسه و نظارت والدين در فعاليت هاي آموزشي کودکان در اين امر تأثير فراوان دارد. 4. ازدواج يکي از وظايف ديگر پدر و مادر فراهم ساختن زمينه ازدواج فرزند است. نياز جسمي و رواني انسان به ازدواج پس از بلوغ روشن است و زمينه اين کار را بايد پدر و مادر فراهم سازند. ازدواج آثار تربيتي فراواني دارد و جوانان به وسيله آن از بسياري از انحرافات و مفاسد فردي و اجتماعي محفوظ مي مانند. خداوند متعال خلقت زن و مرد و ازدواج را از نشانه هاي قدرت و عظمت خود معرفي کرده است، آن جا که مي فرمايد: وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکم مِّنْ أَنفُسِکمْ أَزْوَاجًا لِّتَسْکنُوا إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَکم مَّوَدَّةً وَرَحْمَةً إِنَّ فِي ذَلِک لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يَتَفَکرُونَ؛ «و از آيات و نشانه هاي خدا اين است که از خود شما براي شما جفت هايي آفريد تا بدان ها بياراميد و در ميان شما دوستي و مودت و مهر برقرار ساخت. در اين نکته نشانه هايي است براي آن گروهي که مي انديشند». آيات و روايات در اين زمينه زياد است و از مجموع آن ها به دست مي آيد که ازدواج از مسايل اساسي زندگي بشر است و پدر و مادر بايد در اين زمينه اقدام نمايند. پس ديگر وظيفه مهم والدين در قبال فرزند، ازدواج او در هنگام جواني است. 5. فراهم ساختن محيط مناسب تربيتي محيط خانواده در رشد ابعاد گوناگون کودک نقشي اساسي دارد، چون کودک نخستين بار در محيط خانه با دنياي بيرون آشنا مي شود و از اطرافيان خود مسايل را ياد مي گيرد. پدر و مادر اولين مربياني هستند که با کودک ارتباط برقرار مي کنند. از اين رو مي بايست زمينه مناسب را براي فراگيري معارف ديني فرزند فراهم سازند. والدين منبع همه مفاهيم، افکار، مهارت ها و گرايش هاي کودک هستند، به گونه اي که رشد و تکامل و فهم و ادراک کودک در سال هاي اول زندگي از اين طريق شکل مي گيرد. والدين غير از تأمين نیازهای زندگي و رفع نيازهاي جسماني فرزند، موظفند محيط سالمي نيز از نظر تربيتي براي او پدپد آورند. زيرا کودک تمام رفتارهاي کوچک و بزرگ پدر و مادر را درست تلقي کرده از آن ها تقليد مي کند. به اين ترتيب، لازم است که والدين محيطي مساعد، براي تربيت و پرورش هر چه بهتر فرزند فراهم نمايند. 6. محبت به فرزند يکي از نيازهاي اساسي انسان از نظر رواني، نياز به محبت و برخورداري از عواطف ديگران است. اين نياز در سال هاي اول زندگي و دوره کودکي بسيار شديد و پاسخ گفتن بدان از ضروريات است. بر اين اساس، پدر و مادر لازم است که اين نياز رواني و عاطفي او را بر طرف سازند. وظيفه پدر و مادر نسبت به فرزند تنها در تأمين نيازهاي مادي و جسماني او خلاصه نمي شود، بلکه مهم تر از آن تأمين نيازهاي روحي و عاطفي کودک است؛ زيرا طبيعت کودک چنين اقتضا دارد که او را دوست بدارند و به او محبت بورزند و کانون گرم و اطمينان بخشي را برايش پديد آورند تا در پرتو آن با دنياي پر جاذبه بيرون آشنا گردد. اکسير محبت و دوستي درمان بسياري از نگراني ها و بيماري هاي روحي و رواني و حتي جسماني کودک است. در احاديث اهل بيت ـ عليهم السلام ـ نيز بر محبت به فرزند بسيار تأکيد شده است. رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ فرمود: «احبوا الصبيان و ارحموهم» کودکان را دوست بداريد و به آن ها محبت ورزيد. در روايت ديگري از امام صادق ـ عليه السلام ـ به حکايت از حضرت موسي چنين آمده است: «موسي بن عمران گفت: پروردگارا، کدام عمل نزد تو برتر است؟ فرمود: دوست داشتن کودکان، زيرا فطرت آنان را بر فطرت و يگانگي خودم آفريده ام.» از اين گونه روايات فراوان است و از آن ها فهميده مي شود که يکي از وظايف مهم والدين محبت و دوستي با فرزند است. کودک در اثر محبت پدر و مادر احساس امنيت مي کند و اين را درک مي نمايد که پشتوانه قوي در زندگي دارد؛ از اين رو، چنين کودکاني اعتماد به نفس پيدا مي کنند و افراد مستقل و با اراده اي بار مي آيند. تا اين جا به برخي وظايف والدين در قبال فرزند اشاره شد، اميد است که مورد استفاده مربيان، پدران و مادران عزيز قرار گيرد. البته وظايف والدين بيش از اين ها است و روايات فراواني هم در اين زمينه وجود دارد. ولي چون در اين جزوه بنابر اختصار بود، فقط به يک سؤال پاسخ داده شد؛ ادامه بحث در فرصت هاي ديگر پيگيري خواهد شد، انشاء الله. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه