چرا رشوه‌خواري در برخي از ادارات و ارگان‌هاي دولتي وجود دارد؟ ومبارزه بااين موضوع، مربوط به كداميك از ارگان‌ها يا مسؤولين است؟

رواج مفاسد اداري از جمله رشوه امري نيست كه خاص يك يا چند جامعه مشخص باشد.برخلاف اينكه غالباً آن را از مختصات كشورهاي رو به توسعه مي‌دانند، ولي كشورهاي توسعه يافته نيز از اين معضل مصون نيستند، حتّي در آن كشورها اگر چه دامنه اختيارات دولت محدودتر از كشورهاي رو به توسعه است؛اما فساد اداري اگر بيشتر نباشد كمتر نيست. به گفته كارشناسان پديده‌هايي، نظير ارتشاء و اختلاس پديده‌هاي جديدي نيستند و قدمتي به اندازه خود دولت دارند. اصولاً اختيارات و انحصاراتي كه به مسؤولين و كارمندان ادارات دولتي داده مي‌شود به طور طبيعي زمينه را براي انواع سوء استفاده‌ها فراهم مي‌كند، از همين روست كه در نظام اداري همه كشورها، مقررات متعددي براي نظارت بر فعل و انفعالات مالي وضع شده است. تعريف رشوه: راشي به معناي رشوه‌دهنده و مرتشي به معناي رشوه‌گيرنده است. از نظر قوانين ايران، رشوه‌خواري زماني محقق مي‌شود كه «هر يك از مستخدمين و مأمورين دولتي اعم از قضايي و اداري يا شوراها يا شهرداري‌ها يا نهادهاي انقلابي و به طور كلي قواي سه‌گانه و همچنين نيروهاي مسلّح يا شركت‌هاي دولتي يا سازمان‌هاي دولتي وابسته به دولت و يا مأمورين به خدمات عمومي ،خواه رسمي و يا غير رسمي، براي انجام دادن يا انجام ندادن امري كه مربوط به سازمان‌هاي مزبور مي‌باشد وجه يا مال يا سند پرداخت وجه يا تسليم مالي را مستقيماً يا غير مستقيم قبول نمايد...»؛ بنابراين رشوه عبارت است از دادن وجه يا مالي به مستخدم دولتي جهت انجام كار يا خودداري از آن به طور مستقيم يا غير مستقيم كه مربوط به سازمان‌ها مصرّح در قانون است؛ پس اگر ارباب رجوع مال يا وجهي به مستخدم دولتي براي انجام دادن يا ندادن كاري كه در حيطه وظايف كارمند يا سازمان مربوطه نيست، بدهد، در اين فرض اصلاً جرم رشوه محقق نخواهد شد و چنين مورد اشكال و ايرادي ندارد، مثل اينكه بعد از پايان وقت اداري كه ديگر كارمند و مستخدم وظيفه‌اي ندارد، به او وجهي را مي‌دهد تا كار او را انجام دهد. نكته قابل ذكر اينكه از نظر اسلام و قوانين ،رشوه گرفتن در تمام حالات حرام و غير جايز است كه مجازات آن نيز در قانون بيان شده است؛ علل و انگيزه‌هاي رواج رشوه در ادارات دولتي: گسترش رشوه در ادارات و دستگاه‌هاي دولتي علل گوناگوني مي‌تواند داشته باشد كه به برخي از آنها اشاره مي‌شود: 1. عدم آگاهي به پيامدهاي دنيوي و اخروي رشوه: بسياري از افرادي كه مبادرت به رشوه دادن و گرفتن مي‌كنند اگر از عواقب اخروي و دنيوي آن اطلاع داشته باشند، هرگز دست به اين عمل زشت نخواهند زد. پيامبر اسلام ـ صلي الله عليه و آله ـ فرموده‌اند: «رشوه‌دهنده و رشوه‌گيرنده هر دو در آتش جهنم جاي دارند.» و «هر دوي آنها و كسي كه نقش واسطه‌اي بين آنها دارد، مورد لعن و نفرين خداوندند.» از نظر اسلام رشوه‌خواري از اقسام حرام‌خواري و اكل مال به باطل است كه در آيات و روايات زيادي به شدت از خوردن مال حرام نهي شده و آثار و عواقب زيان باري براي آن پيش‌بيني شده است كه آگاهي از آنها نقش به سزايي در ترك رشوه‌خواري و به طور كلي در ترك حرام‌خواري خواهد داشت. به عنوان نمونه امام كاظم ـ عليه‌السلام ـ در حديثي مي‌فرمايد: «پول حرام رشد نمي‌كند و اگر رشد كند، بركت ندارد، ‌اگر آن را انفاق كند اجر و پاداش ندارد و اگر براي وارثان بر جاي گذارد، وسيله ورود به دوزخ است.» نيز امام صادق ـ عليه‌السلام ـ مي‌فرمايد: «هر گوشتي كه از لقمه حرام برويد، آتش بر آن شايسته‌تر است.» از طرفي عدم اطلاع كافي از مجازات مقرر در قانون نيز در ارتكاب و رواج رشوه بي‌تأثير نيست. در قانون مجازات اسلامي، براي رشوه‌دهنده و رشوه‌گيرنده در حالات گوناگون، مجازات متعددي در نظر گرفته شده است كه از آن جمله مي‌توان: انفصال موقت يا دائم از مشاغل دولتي، حبس از 6 ماه تا 2 سال، جريمه نقدي، ضربه شلاق، 2 تا 5 سال حبس و حبس از 15 سال تا ابد، را نام برد. 2. عدم نظارت اداري بر مديران و كارمندان: اگر در هر اداره و مؤسسه‌اي مديران ارشد اولاً: افرادي با ايمان و متعهدي باشند به هيچ وجه ارزش و كرامت انساني خود را به وسيله حرام و رشوه‌خواري لكّه‌دار نمي‌كنند. ثانياً: نظارت دقيق، كافي و بدون تبعيضي بر افراد زيردست خود دارند.ثالثاً: اگر خود مديران نيز از طرف مقامات بالاتر تحت نظارت و بازرسي دقيق باشند، هر آينه جلوي رشد سرطان‌گونه اين بيماري اجتماعي گرفته خواهد شد. مسؤولان ادارات دولتي بيش از هر كس و هر نهادي بايد مراقب زيردستان خود باشندو بر اعمال آنها نظارت نمايند. نكته لازم به تذكر اين كه مشكل اساسي جامعه ما عدم قانون نيست،زيرا هر روزه شاهديم قوانين بسياري از سوي مراجع صلاحيت دار راجع به بخش‌هاي مختلف حكومتي و دولتي وضع مي‌شود و چه بسا قوانين متعدد و بيش از حدّ در يك زمينه نيز خيلي مواقع مشكل‌آفرين شود، بلكه مشكل اساسي، از مجريان قانون ناشي مي‌شود كه با جدّيت و احساس تعهد و مسؤوليت به وظيفه خود عمل نمي‌كنند؛ پس بايد نظارت دقيق و همه جانبه‌اي اعمال شود تا همه به وظيفه قانوني و شرعي خود عمل كنند. 3. رشوه‌دهنده‌ها:يكي ديگر از عواملي كه در رواج رشوه تأثيرگذار است صرف عمل رشوه‌دهنده است كه در واقع با عمل خود به رشوه‌گيرنده در رشوه‌خواري و ارتكاب گناه كمك مي‌كند و در قرآن كريم از ياري رساندن به ديگران در انجام گناه نهي شده است. در اكثر مواقع رشوه‌دهنده است كه مقدمات رشوه‌خواري را فراهم مي‌كند. اگر ارباب رجوع فرد مؤمن و باتقوايي باشد كه نسبت به سرنوشت خود و جامعه خود احساس مسؤوليت مي‌كند و از طرفي رشوه‌خواري كارمند اداري را گزارش دهد يا از او شكايت كند، هيچگاه شاهد گسترش اين بلاي جامعه برانداز نخواهيم بود. از همين‌رو براي اين كه افراد رشوه‌دهنده در جامعه كاهش يابند، مجازاتي كه براي آنها در قانون آمده از اين قرار است كه علاوه بر ضبط مال رشوه داده شده به نفع دولت، به حبس از 6 ماه تا 3 سال و يا تا 74 ضربه شلاق محكوم خواهند شد؛ البته در صورتي كه رشوه‌دهنده براي پرداخت رشوه مضطر بوده و يا پرداخت آن را گزارش دهد يا شكايت نمايد، از مجازات حبس مزبور معاف خواهد بود و مال به وي برگردانده خواهد شد. 4. عدم پيگيري كامل شكايات ارباب رجوع وعدم نظارت كافي از سوي قوه قضائيه:از علل احتمالي ديگري كه مي‌تواند در گسترش رشوه‌خواري مؤثر باشد، عدم نظارت همه‌جانبه و عدم برخورد قاطع دادگستري‌هاست اگر شكايات آسيب‌ديدگان از رشوه، از كارمندان اداري و قضايي به درستي پيگيري شود و مرتكبين مفاسد اداري و رشوه‌خواري به سزاي عملشان برسند، اين امر موجب عبرت‌آموزي ديگران خواهد شد و ريشه چنان مفاسدي را خواهد خشكاند. هم‌چنين اگر امر مهم نظارت بر حُسن جريان امور و قوانين در ادارات كه در قوه قضائيه بر عهده سازمان بازرسي نظارت كل كشور است، با دقت و جدّيت اعمال شود و مشكلات سر راه آن برطرف شود كمتر شاهد مفاسد مذكور خواهيم بود. براي توضيح بيشتر متذكر مي‌شويم كه عمده وظيفه سازمان بازرسي كل كشور بازرسي از ادارات و نهادهاي دولتي و ارائه گزارش تخلفات اداري به محاكم و مراجع صلاحيتدار دادگستري است. به گفته برخي كارشناسان از جمله مشكلات سازمان اين است كه به گزارشات آن ترتيب اثر چنداني داده نمي‌شود و نيز مدت زمان رسيدگي به اين گزارشات طولاني است؛ بنابراين تا مشكلاتي از اين دست به طور كامل برطرف نشود و امر نظارت و پيگيري به طور كامل توسط قوه قضائيه اعمال نشود، كاهش مفاسدي از قبيل رشوه‌خواري از روند كُندي برخوردار خواهد بود و اين امر موجب خواهد شد كه متخلّفين به اعمال خود بدون هيچ ترسي ادامه دهند. نهادها و ارگان‌هاي مسؤول در برابر گسترش رشوه: از جمله سازمان‌هايي كه در برابر رواج رشوه و ديگر مفاسد اداري بايد پاسخگو باشند، سازمان امور اداري و استخدامي كشور است كه زيرمجموعه قوه مجريّه است؛ طبق ماده يك «قانون رسيدگي به تخلفات اداري مصوب 72» در دستگاه‌هاي مشمول سازمان مذكور، هيأت‌هايي تحت عنوان «هيأت رسيدگي به تخلفات اداري كارمندان» تشكيل خواهد شد كه شامل هيأت‌هاي بدوي و تجديدنظر است كه اين هيأت‌ها به مثابه دادگاهي به جرائم و تخلفات اداري كارمندان از قبيل اخاذي و اختلاس و.... رسيدگي و تنبيهاتي را اعمال خواهند كرد. سازمان ديگري كه در مراتب بالاتر در گسترش رشاء و ارتشاء در ادارات و مؤسسات دولتي، مسؤوليت نظارتي دارد، سازمان بازرسي كل كشور است. همان گونه كه در قانون اساسي آمده است، نظارت بر حسن اجراي قوانين در محاكم و دادگستري‌ها به عهده ديوان عالي كشور است؛ امّا در مورد حق نظارت بر ادارات و دستگاه‌هاي غيرقضايي نظارت بر عهده سازمان بازرسي كل كشور است. وظايف و اختيارات سازمان مزبور در ماده 2 و 6 قانون تشكيل سازمان بازرسي كل كشور مصوب 1360 احصاء شده است، كه يكي از آنها از اين قرار است كه سازمان بايد موارد تخلف و نارسايي‌ها و سوء جريانات اداري و مالي در وزارت خانه‌ها و نهادهاي انقلابي را به رئيس جمهور و در مؤسسات و شركت‌هاي دولتي و وابسته به دولت را به وزير مربوطه و در واحدهاي مربوط به دادگستري را به رئيس قوه قضائيه و... اعلام نمايد. به موجب ماده 6 قانون مذكور: « در هر مورد كه تعقيب جزايي ضرورت پيدا مي‌كند مراتب به پيشنهاد بازرسي يا رئيس هيأت بازرسي از طريق سازمان به واحدهاي قضايي محلي اعلام و تا حصول نتيجه پيگيري خواهد شد و...» بنابراين سازمان بازرسي كل كشور فقط مي‌تواند تخلفات و سوءجريانات اداري و مالي را به مراجع ذي‌صلاح اعلام كرده و در صورت تعقيب جزايي افراد خاطي، مراتب را به دادگستري محل اعلام نمايد و خودش صلاحيت رسيدگي قضايي را ندارد. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه