در مورد جنبش خلافت در هند اطلاعاتي بيان فرماييد.

جنبش خلافت، جنبشي اسلامي ـ ملّي در هند براي جانبداري از خلافت عثماني بر ضدّ استعمار بريتانيا ايجاد شد. و اين طور که از منابع تاريخي هندوستان بر مي آيد. اين جنبش توسط شاه ولي الله دهلوي پايه گذاري شد و جريان بنيان آن از اين قرار است که: با مرگ (اورنگ زيپ) امپراطوري هند در سال 1086 شمسي، امپراطوري مسلمانان هند نيز رو به ضعف گذاشت و هرج و مرج داخلي ـ براي تصاحب قدرت بين حکّام ولايات آغاز شد. هم چنين روابط اين امپراطوري با قدرت هاي مسلمان ديگر (عثمان و ايران) به سردي گراييد و نيز به تدريج هجوم استعمار اروپايي به هند و کشورهاي اسلامي شروع گرديد در چنين شرايطي جنبش شاه ولي الله (که بعدها به جنبش خلافت معروف شد) در واکنش نسبت به مسايل داخلي مسلمانان و به ميزان کمتري در پاسخ به هجوم استعمار غربي شکل گرفت. شاه ولي الله که نگران عقب ماندگي مسلمانان بود، بازگشت به اسلام راستين را موجب بازيابي عزّت گذشته مسلمين و وحدت بين مذاهب مختلف اسلامي نمود، اما در تز وحدت اسلامي او، مذهب شيعه، عنصري بيگانه بود به همين سبب در شکل گيري اوّليه جنبش خلافت، تفکرات ضد شيعي اين جنبش کاملا مشخص بود. اما اين تفکر ضد شيعي بعدها توسط رهبران ديگر جنبش خلافت کاهش يافت. و اين جنبش از اين جهت (تفکر ضدّ شيعي داشتن) در آغاز کار شبيه فرقه ضد شيعي وهابيّت بود؛ شاه ولي مانند ابن عبدالوهاب شفاعت قدسيان را قبول داشت و هر گونه توسل و استمداد از آنها را نوعي شرک ميدانست و هم چنين وي معتقد بود تجويزها و تحريمها در شريعت با سه هدف تهذيب نفس، ترويج حيات مذهبي و فرصت به انسانها به وجود آمده است و به خلافت جهاني اسلام با حق انحصاري قريش اعتقاد داشت و...). ادامه دهندگان جنبش شاه ولي الله نهضت فکري او را به جنبش سياسي اجتماعي تبديل کردند و با گسترش تجاوزات استعمارگران، موضعگيري ضدّ غربي اين جنبش را نيز توسعه دادند. اين تحوّل (تشديد موضع ضدّ استعماري) باعث شد که مسلمانان نقش ممتازي را در بيرون راندن استعمارگران از هند و استقلال آن کشور ايفاء نمايند. آراي شاه ولي الله در انديشه و عمل اصلاح گران بعدي هندوستان بسيار مؤثر افتاد و بسياري از جنبشها بالأخص جنبش هندي خلافت با الهام از انديشه شاه ولي الله شکل گرفت و به همين منظور بنيان اوليه اين جنبش را (جنبش خلافت) به شاه ولي نسبت دادهاند. پس با اين بيانات ميتوان ريشه اصلي جنبش خلافت را در انديشه وحدت اسلامي دانست که به ويژه در دوره سلطان عبدالحميد دوم در عثماني تبليغ ميشد و سيد جمال الدين اسد آبادي از حاميان جدي آن بود. برخي حوادث بين المللي مثل جنگ يونان و عثماني در سال 1315شمسي در افزايش گرايش مسلمانان بالخصوص اعضاي ندوة العلماء و دارالعلوم ديوبند؛ به انديشه اتحاد اسلامي بين مسلمانان تأثير فراواني گذاشت. عمده اهدافي که ميتوان در شکل گيري اين جنبش براي دستيابي به آنها بيان کرد اين است. 1. حفظ و افزايش قدرت عثماني. 2. حفظ تماميّت ارضي عثماني. 3. دفاع از اماکن مقدّس اسلامي. 4. دستيابي به سواراج (يعني حکومت خودي يا خود گرداني). مسلمانان هند براي دستيابي به اين اهداف هم چنين تصميماتي را نيز عليه دولت استعمارگر انگليس گرفتند که از آن جمله است: 1. عدم شرکت در جشنهاي صلح (در پايان جنگ جهاني اوّل) که خود نوعي اعلان جنگ ميان مسلمانان و استعمارگران به حساب ميآمد. 2. تحريم کالاهاي اروپائي و... . امّا با همه اين اقدامات و تهديدها بالأخره در معاهده سور که رسما در 5 ذيحجه 1338ش، به امضا رسيد فروپاشي سلطنت عثماني به اجراء گذاشته شد، در پي اين اقدام استعمارگر انگليس عليه دولت عثماني، اين امر خشم جنبش خلافت را بر انگيخت و آنها را وادار به عدم همکاري با دولت انگليس کرد. امّا اين اقدامات مؤثّر واقع نشد و تنها راهي که در مقابله با معاهده سور انجام دادند اين بود که چند تن از علماي مسلمان در طرحي ابتکاري هندوستان را دارالحرب و افغانستان را که در همسايگي هند قرار داشت دارالاسلام معرفي کردند و مسلمانان را تشويق به مهاجرت از هندوستان به افغانستان نمودند در پي اين اقدام مسلمانان هند مهاجرت به افغانستان را شروع کردند امّا بعد از مهاجرت عدهاي، دولت افغانستان بخاطر مشکلات مالي از پذيرش مهاجرين جلوگيري کرد و اين امر باعث شکست طرح جنبش مهاجرت شد. بعد از اين جريان عملا جنبش خلافت رو به افول گذاشت. و آن طوري که از منابع تاريخي در اين زمينه بر ميآيد در شکست اين جنبش دو عامل اهميّت داشته است. ابتداء کناره گيري گاندي و پس از آن الغاي دستگاه خلافت عثماني از سوي مجلس ملي ترکيه که رهبران جنبش خلافت را دچار سردرگمي کرد و با از بين رفتن علت وجودي اش (خلافت عثماني) اين جنبش نيز رو به افول نهاد. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه