علامه حلى در گسترش تشيّع چه نقشى علمى و فرهنگى داشته اند ؟

يكى از چهره هاى درخشان علمى جهان تشيّع، كه منشأ خدمات مهم و اساسى براى شيعه بوده، دانشمند بزرگ، فخر اسلام، ستاره درخشان آسمان علم، علامه حلى است. حسن بن سديد الدين يوسف بن زين العابدين على بن مطهر حلى، كنيه اش ابومنصور و ابن مطهر و لقبش آية الله و جمال الدين و فاضل و معروف به علامه و علامة الدهر از علماى شيعه امامى، فقيه و اصولى،محدّث، رجالى ، اديب ، رياضى دان ، حكيم ، متكلم و مفسّر بود.() علامه حلى در 29 رمضان سال 648 هـ ِ در شهر حلّهبين نجف اشرف و كربلا، در خانواده علم و فضل متولد شد. و در 11 يا 21 محرم سال 726 هـ ِ در سال 78 سالگى رحلت كرد.() وى كه از كودكى به هوش و فراست مشهور بود با راهنمائى پدر و اقوام به فراگيرى علوم مختلف مشغول شد. حكمت و علوم معقول را نزد خواجه نصيرالدين طوسى و كاتبى قزوينى و حكيم منطقى شافعى فرا گرفت و كلام و فقه و اصول و رياضى و ادبيات و علوم عربى و ديگر علوم متداول را نزد پدر و دائى خود و همچنين نزد سيد بن طاووس و عده اى ديگر از علماى عصر تلمّذ نمود.() دوره اى كه علامه حلّى مى زيست دوره اى بود كه از شدت فشار خلفاى عباسى و سلاطين نسبت به شيعه كاسته شده بود. چون با حمله مغول و سقوط بغداد و روى كار آمدن ايلخانان از نفوذ اهل سنت كاسته شد و مغولان هم نسبت به مذهب سختگيرى نمى كردند. ولى با اين وجود مذاهب اهل تسنن در جهان اسلام هنوز هم نفوذ فراوان داشتند.() علامه حلّى با فراگيرى علوم مختلف و با استفاده از فرصت پيش آمده تمام سعى خود را بر اين نقطه متمركز نمود كه تشيع را از محدوديّت خارج كرده و در حوزه هاى ديگر اشاعه و توسعه دهد. لذا براى رسيدن به هدف خود از ابتدا دست به فعاليت هايى زد كه مى توان به عمده ترين آنها يعنى تأليفات مختلف و متعدد، ايجاد مدارس، تربيت شاگردان مبرّز و مناظرات علمى با مخالفين و اثبات عقيده اماميه با اقامه دليل و برهان و مسافرت به مناطق مختلف و اشاعه مذهب تشيع و ... اشاره كرد. 1. تأليف كتب مختلف جهت حفظ و اشاعه فرهنگ تشيع يكى از زمينه هايى كه نقش علامه را در گسترش فرهنگ تشيع برجسته مى كند اهتمام آن مرد بزرگ به تأليف كتب و رسالات مختلف است كه از همان ابتداى جوانى با توجه به نبوغى ذاتی خویش از خود به يادگار گذاشته و در تمام تأليفاتش به مذهب شيعه امامى و اشاعه آن توجه خاصى داشته است از علامه تأليفات زيادى به جا مانده كه علماى بعدى در شمارش آنها اختلاف دارند ولى مؤلف ريحانة الادب 120 عنوان كتاب از علامه نام برده است.() دو كتاب نهج الحق و كشف الصدِ و كتاب نهج الكرامة را علامه درباره امامت نوشته است.() 2. تربيت شاگرد و تدريس علامه به جهت حفظ کیان تشیع و با توجه به بینش آینده نگارانه توجه زیادی به تربیت عالمان دینی به ویژه در حله و دیگر شهرهای عراق داشت و به گونه ای که بسیاری از کسانی که از محضر این سر چشمه علم و فضیلت بهره مند گشتند.() خود از شخصيت هاى بزرگ علمى و چهره هاى درخشانى بوده و منشأ خدمات بزرگى به اسلام و تشيع شده اند و همه اینها به خاطر اشتهار علامه به داشتن دانشى وسيع بود.() گفته شده در مجلس علامه پانصد مجتهد تربيت شد.() برجسته ترين شاگرد علامه حلى فرزندش فخرالمحققين است كه در علوم عقلى و نقلى محققى دقيق و در علوم فهم و فطرت محققى بى نظير بود.() 3. مناظرات علامه حلى با دانشمندان اهل سنّت يكى از شيوه هايى كه بعد از رحلت پيامبر(صلى الله عليه وآله) براى كشف حقايق و شناخت واقعيت ها و حقانيّت شيعه و اثبات و انتشار آن از سوی ائمه(عليهم السلام) و حضرت زهرا (س) و اصحاب و علماى بزرگ شيعه موردر استفاده قرار گرفت مناظره است. علامه نیز با الگو قرار دادن ایشان از این روش تبلیغی استفاده شایانی برد. وى با بهره گیری از علم و نبوغ خود و همچنين با توجه به موقعيت شناسى، درباره اثبات حقانيت شيعه و خلافت بلافصل على(عليه السلام) بعد از رحلت پيامبر(صلى الله عليه وآله)و فرزندانش جلسات و مناظراتى با علماى مخالف برگزار مى كرد یکی از مشهورترین این مناظرات در ایران و به دعوت سلطان محمد خدابنده روی داد و در جریان آن علامه به تیزهوشی و بهره گیری از علم و استدلالی ظریف حقانیت شیعه را در مواجهه با دیگر مذاهب نمایان کرد.() . مناظرات انجام شده توسط علامه و قاضى القضات نظام الدين مراغه اى در دربار.() بسیار شیوا و عالمانه انجام می شد و از لجاجت و جدلهای غیر علمی به دور بود.() با پیروزیهای پی در پی علامه سلطان محمد خدابنده به مذهب شیعه گرایش پیدا کرد و اقدامات بسیاری در جهت اعتلای شعائر شیعی انجام داد.() وی فرمان داد كه نام مقدس ائمه را در مساجد و مشاهد ثبت نمايند.() و فرمان علنی شدن و رسمیت یافتن مذهب تشیع را صادر کرد.() شعار حی علی خیر العمل بار دیگر به فرمان وی در اذان گفته شد. فعالیتهای علامه باعث ایجاد انگیزه در سایر علمای شیعی شد و به همین جهت کتابهای بسیاری در اثبات حقانیت تشیع و رد بر شبهات و مخالفین به رشته تحریر درآمد .() اين موفقيت علامه سبب شد كه منطقه نفوذ تشيع توسعه يابد و به مناسبت همين پيشرفت ها علامه در تأليفات خود اصول مذهب شيعه را تقرير و از آن دفاع كرد و تشيع را بر پايه اى صحيح و منطقى استوار داشت.() 4. تأسيس مراكز و مدارس دينى براى تربيت شاگرد از جمله فعاليت هايى كه علامه در طول مدت حيات خود داشت ايجاد مكان هايى بود كه در آن علوم مختلف تدريس مى شد. علامه، چه موقعى كه در عراِق و حله بود و چه موقعى كه در ايران اقامت داشت از اين امر غافل نبود. بعد از رسميت يافتن تشيع و حضور علامه در ايران به خواست وی و دستور سلطان مدرسه اى كنار گنبد سلطانيه (پايتخت سلطان) بنا گرديد و همچنين مدرسه اى سيّار از نمد و چادر تهيه ديدند كه در هنگام سفر در اردوگاه سلطان مشتاقان از محضر علامه استفاده كنند.() مديريت هر دو مدرسه بر عهده علامه بود و لذا با درايتى كه داشت فقهاى شيعه و سنى بطور مسالمت آميز در اين مدارس مشغول تدريس و تعليم بودند و يك نوع دموكراسى دينى در آن محيط حكمفرما بود و نمونه اى عملى از تقريب مذاهب به چشم مى خورد. علاوه بر موارد ذكر شده، بلحاظ اينكه در دوران غيبت كبرى شيعيان از درك امام(عليه السلام) محروم هستند علامه حلى همانند علماى سلف در جهت تغذيه فكرى و سياسى، اجتماعى، فردى و اخلاقى و پاسخ به شبهات و انحرافات و گسترش ارزش هاى تشيع و دفاع از آن با توجه به نبوغ علمى و بهره ورى از وجود اساتيد و دانشمندان بزرگى چون خواجه نصير طوسى و محقق حلى و جامعيت در علوم عقلى و نقلى و با تأليفات و آثار خود تحول و حركت مهمى را در تنظيم، تثبيت و دفاع از اعتقادات شيعه و اشاعه آن ايجاد نمود كه تأثير نظرات و براهين او براى هميشه جاودان خواهد ماند. نتيجه اين همه فعاليت، آزادى براى شيعيان در جهت تبليغ آئين شيعه بود و همچنين توجه سلطان محمد خدابنده به تشيع و قبول آن بعنوان مذهب رسمى در ايران و گسترش نفوذ تشيع در مراكز و مناطق مختلف بود. 2153ى .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه