از نظر اسلام چه سنی برای ازدواج مناسب است؟

سوال شما نشانگر ذهنی منطقی است که به تطبیق رفتارها با چارچوبهای دینی، منطقی و روانشناختی اهمیت می‌دهد. امیدواریم پاسخی در خور شما ارائه دهیم . مسأله ازدواج یکی از مهمترین تصمیماتی است که هر جوانی باید در زندگی اش بگیرد و اگر در این انتخاب و تصمیم بسیار مهم درست و منطقی عمل کند آینده روشنی را برای خود رقم زده است و الا تا آخر عمر، خودش را سرزنش می کند که چرا .... لذا با توجه به اهمیت این امر لازم است که فرد تمام تلاش خود را بکند تا انتخاب مناسبی داشته باشد.درباره زمان و سن ازدواج دو نکته را باید در نظر داشت که: 1- ازدواج زمان صد در صد معین شده و ثابتی براى همه انسان ها ندارد.2- سن ازدواج همیشه تابع نیازهاى فردى نیست بلکه از نیازهاى اجتماعى و نوعى نیز متأثر مى گردد.با توجه به این دو نکته خاطرنشان مى سازد که اگر شخصى به واسطه ازدواج نکردن به گناه آلوده مى شود، باید به منظور حفظ پاکى و عفت که تنها نشان کرامت انسانى است ازدواج کند، لذا سن خاص ندارد و هیچ چیزى [مانند تحصیل، بیکارى و... نمى تواند مانع آن شود چون هزینه اى که در برابر آن پرداخت مى شود یعنى پاکى بسیار گران است.زمان ازدواج به چند عامل بستگى دارد:1ـ براى افرادى که به وسیله ازدواج نکردن به گناه آلوده مى شوند ازدواج نمودن واجب است و بر اساس این معیار، زمان و سن خاص را نمى توان معرفى نمود. هر زمانى و در هر سنى که آدمى از حفظ گوهر پاکى عاجز گردد به گونه اى که على رغم تمهید مقدمات و رعایت اصول اخلاقى و احکام فقهى همچنان از تیررس شیطان در امان نباشد و از تهدید نفس اماره و آلوده شدن مصون نباشد باید ازواج کند.2ـ عامل دوّم رسیدن به بلوغ جنسى و رشد فکرى و اجتماعى و اخلاقى است یعنى هر چند که آدمى بتواند غرائز خود را کنترل کند و خواهش‌هاى گذرا او را تهدید ننماید اما وقتى به رشد فکرى و عقلى و اجتماعى و اخلاقى دست یافت جهت بقاى نسل آدمى و رشد شخصیت خود و تکامل اخلاقى و معنوى خویش ازدواج ضرورت پیدا مى کند. در این جا نیز نمى توان بصورت قطعى سن معینى را بیان نمود ولى معمولاً دختران بین سنین 22 تا24 سالگی اقدام به ازدواج می کنند. البته کسانى هم زودتر و یا برخی دیرتر به ازدواج اقدام می کنند امّا همانگونه که بیان شد معمولاً بین سنین 22 تا 24 سالگى معمول است. ولی به هر حال توصیه شده است هر چه زودتر دختران و پسران مجرد ازدواج کنند. منتظر سنین 22 به بالا نشوند که آفات آن زیاد است. 3ـ گاهى اوقات اشتغال به تحصیل یا ارائه خدمات عالیتر و برتر على رغم رسیدن به رشد و بلوغ لازم، موجب تأخیر در ازواج مى شود که در این صورت نیز نباید سن ازدواج دختر از 26 تا 27 سال بگذرد. به هرحال از بین عوامل بیان شده عامل نخست جایگاه ویژه دارد چرا که در صورت بروز آن دیگر نمى تواند گفت مى خواهم درس بخوانم و رشد اجتماعى ندارم. در اینجا باید ازدواج نمود چرا که حفظ پاکى از هر گوهرى ارزشمندتر است. حال نظر اسلام را در باره سن ازدواج بدانیم.در کلام خداوند سن معینی برای ازدواج مطرح نشده است، ولی از واژگانی چون بلوغ، بلوغ حلم، بلوغ نکاح و بلوغ اشد می توان به نحوی سن بلوغ و سن ازدواج را به دست آورد. شاید رساترین آیه در تعیین سن ازدواج آیه 6 سوره نساء می باشد که می فرماید: و ابتلوا الیتامی حتی إذا بلغوا النکاح فإن آنستم منهم رشداً فادفعوا إلیهم أموالهم یتیمان را آزمایش کنید تا هنگامی که بالغ شده و به نکاح تمایل پیدا کردند و آنان را به درک مصالح زندگانی خود آگاه یافتید، اموالشان را به آنان بدهید. (1) شیخ طوسی در تفسیر آیه می نویسد: معنای بلوغ نکاح آن است که به مرحله ی توانایی بر همخوابگی و تولید نسل برسند، و احتلام فعلی منظور نیست.(2) در تفسیر مراغی آمده است: بلوغ نکاح رسیدن به سنی است که استعداد و آمادگی ازدواج حاصل شود و آن بلوغ حلم است. نوجوان در این حالت میل پیدا می کند همسر و سرپرست خانواده باشد. (3) کسی که مال یتیمان نزد وی است، حق ندارد مال را در اختیار یتیم بگذارد، تا این که به بلوغ جنسی و احتلام برسد. (4) در این روایت بلوغ نکاح به احتلام تفسیر شده است.   خلاصه آنکه، معیار سن ازدواج از نظر قرآن همان قدرت داشتن بر ازدواج، توانایی هم خوابگی و تولید نسل است. سن ازدواج از نگاه روایات روایات در مورد تعیین زمان ازدواج، به دو دسته اند: 1ـ در برخی روایات به سن خاصی اشاره شده است؛ مانند این روایت از امام باقر (ع) که فرمودند: دختر وقتی به سن نه سالگی می رسد از یتیمی بیرون می آید و می تواند ازدواج کند. (5) در جای دیگر آمده است: دختر وقتی به سن نه سالگی برسد و تزویج نماید، از یتیمی خارج شده و اموالش را می توان به او واگذار نمود. (6) در احوالات رسول خدا (ص) آمده است: پیامبر در حالی با عایشه ازدواج کرد که عایشه ده ساله بود و ایشان با دختری ازدواج نمی کرد مگر این که بالغ باشد (و منظور از دختر ده ساله در این روایت، نه سال تمام است) (7) و نیز امام باقر (ع) فرموده است: همبستر شدن و ازدواج با دختر قبل از نه یا ده سالگی جایز نیست.(8) 2ـ برخی روایات بدون اشاره به سن خاصی، جوانان را در آغاز جوانی به ازدواج ترغیب می کنند. در روایتی از امام صادق (ع) آمده است: از سعادت مرد (پدر) آن است که دخترش در خانه اش عادت نشود. (قبل از اینکه عادت زنانه ببیند به خانه شوهر برود. (9) در روایتی دیگر از رسول مکرم اسلام صلوات الله علیه ملاک سن ازدواج در ضمن تشبیه زیبایی ارائه می گردد.قال النبی صلوات الله علیه :إِنَّ الْأَبْکَارَ بِمَنْزِلَةِ الثَّمَرِ عَلَى الشَّجَرِ إِذَا أَدْرَکَ ثِمَارُهَا فَلَمْ تُجْتَنَ أَفْسَدَتْهُ الشَّمْسُ وَ نَثَرَتْهُ الرِّیَاحُ وَ کَذَلِکَ الْأَبْکَارُ إِذَا أَدْرَکْنَ مَا یُدْرِکُ النِّسَاءُ فَلَیْسَ لَهُنَّ دَوَاءٌ إِلَّا الْبُعُولَةُ وَ إِلَّا لَمْ یُؤْمَنْ عَلَیْهِنَّ الْفَسَادُ لِأَنَّهُنَّ بَشَر[وسائل الشیعة ج 20 ص : 61 ] دوشیزگان مانند میوه بر درخت هستند زمانی که برسند باید آنان را چید وگرنه حرارت خورشید و وزش بادها تباهشان می کند ، زمانی که دوشیزگان آنچه را که زنان( از نیاز های جنسی و روانی و عاطفی) درک می کنند حس کنند دوایی جز شوهر کردن ندارند و در غیر این صورت فاسد و آلوده می شوند زیرا انها نیز بشر هستند.»در روایت فوق سن خاصی برای ازدواج تصریح نشده است بلکه بهترین زمان برای ازدواج زمانی است که دختر تمایلات جنسی زنانه را درک می کند . در این زمان یک نیاز غریزی و طبیعی مانند تشنگی و گرسنگی شکل گرفته است که مقتضی پاسخگویی صحیح و مشروع است .روش مناسب برای رفع تشنگی و گرسنگی خوردن لجن و یا کثافات نیست بلکه آب و غذای طیب و حلال راه مناسب و مشروع می باشد همانطور که برای پاسخگویی به نیاز جنسی ، خود ارضایی و یا بی بند و باری جنسی روش مناسبی نیست بلکه بهترین راه و روش منحصر مشروع در برآوری این نیاز ازدواج است .   باید توجه داشته باشیم که این مجموعه روایات، بیش تر ناظر به تعیین سن ازدواج دختران است. یکی از راه های تعیین سن مناسب برای ازدواج پسران، مراجعه به سیره ی عملی ائمه ی اطهار (ع) است. سن ازدواج بر اساس سیره ی معصومین (ع) شواهد تاریخی گواه است که امامان ما در سنین قبل از 20 سالگی ازدواج می کردند. امام سجاد (ع) در سال 38 ه . ق متولد شد.(10) مورخین نوشته اند که امام باقر (ع) در سال 57 هجری متولد شد و در ماجرای کربلا (سال 61) چهار ساله بود. (11) از این مطلب می فهمیم که امام سجاد (ع) در حدود 18 سالگی ازدواج کرده اند. ـ امام کاظم (ع) در سال 128 ه.ق و امام رضا (ع) در سال 148 دیده به جهان گشودند، نتیجه می گیریم که امام کاظم (ع) قبل از 20 سالگی ازدواج کرده است. امام جواد (ع) در سال 195 ه.ق و امام هادی (ع) در سال 212 دیده به جهان گشودند؛ نتیجه می گیریم که امام جواد (ع) در موقع ازدواج کمتر از 17 سال داشته اند. ـ امام هادی (ع) در 212 ه.ق و امام حسن عسکری (ع) در سال 232 دیده به جهان گشودند؛ بنابراین امام هادی (ع) باید قبل از 20 سالگی ازدواج کرده باشد. امامان (ع) در مورد فرزندانشان نیز همین شیوه را داشتند و نوعاً قبل از 20 سالگی وسایل ازدواجشان را فراهم می کردند. (12) و چون عمل و سیره معصومین (ع) برای ما الگو و حجت است، در تعیین سن ازدواج نیز باید به آن بزرگواران اقتدا کنیم. تا اینجا به این نتیجه رسیدیم که طبق آیات، روایات و سیره ی معصومین (ع) سن ازدواج در دختران بعد از 9 سالگی و در پسران حدود 20 سالگی است؛ اما سؤالی که وجود دارد این است که آیا تنها رسیدن به این سن کفایت می کند، یا معیارهای دیگری نیز در تعیین زمان ازدواج دخالت دارد؟ شواهد بسیاری نشان می دهد که علاوه بر سن، متغیرهای دیگری در تعیین زمان مناسب ازدواج مورد توجه است که به تبع آنها، معیار سنی نیز نوسان می یابد. یکی از اصلی ترین معیارهای تعیین سن ازدواج، از نظر شرع (13) و روان شناسان رسیدن به حد رشد است که خود ابعاد مختلفی دارد و ما اینک به توضیح برخی از جنبه های عمده ی آن می پردازیم. برای صلاحیت ازدواج از نظر فقه امامیه تنهار سیدن به سن بلوغ کافی نیست. بلکه علاوه بر آن، دختر و پسر باید رشید هم باشند؛ یعنی بتوانند مصلحت خود را تشخیص دهند تا بتوانند به استقلال و از روی اراده و اختیار عقد ازدواج ببندند. شهید مطهری درباره ی شرط بودن رشد برای ازدواج می نویسد: در فقه و سنت اسلامی محرز و مسلم است که برای ازدواج تنها عقل و بلوغ کافی نیست؛ یعنی یک پسر به صرف آن که عاقل و بالغ است نمی تواند با دختری ازدواج کند؛ هم چنان که برای دختر نیز عاقله بودن و رسیدن به سن بلوغ دلیل کافی برای ازدواج نیست، علاوه بر بلوغ و علاوه بر عقل، رشد لازم است. (14) اگر بخواهیم کلمه ی رشد را به مفهوم عام آن تعریف کنیم، باید بگوییم: رشد یعنی این که انسان شایستگی و لیاقت اراده و نگه داری و بهره برداری هر یک از سرمایه ها و امکانات مادی و یا معنوی را که به او سپرده می شود داشته باشد؛ یعنی اگر انسان در هر مرحله ای از زندگی که دارای یک شأن و منزلت و مقامی است و یا ابزار و وسیله ای را دارد شایستگی اداره و نگه داری و بهره برداری از آن را داشته باشد، چنین شخصی در آن کار و در آن شأن رشید است. حال،آن چیز هر چه می خواهد باشد، همه ی آن اشیایی که وسایل و سرمایه های زندگی هستند. سرمایه به مال و ثروت انحصار ندارد. مردی که ازدواج می کند خود ازدواج و زن و فرزند و کانون خانوادگی، وسایل و، به تعبیر دیگر، سرمایه های زندگی او هستند، و یا شوهر برای زن و زن برای شوهر حکم سرمایه را دارد.(15) بنابراین، رشد در مورد ازدواج یعنی شایستگی و لیاقت اداره ی زندگی؛ چنان که شهید مطهری در این خصوص می فرماید: منظور (از رشد در مورد ازدواج) تنها رشد جسمانی نیست، منظور این است که رشد فکری و روحی داشته باشند، یعنی بفهمند که ازدواج یعنی چه؟ تشکیل کانون خانوادگی یعنی چه؟ عاقبت این بله گفتن چیست؟ باید بفهمد این بله که می گوید، چه تعهدهایی و چه مسئولیت هایی به عهده ی او می گذارد و باید از انجام این مسئولیتها بر آید. (16) رشد به معنای یاد شده کاملاً یک امر اکتسابی و قابل یادگیری است. والدین، اطرافیان و فرهنگ جامعه می توانند نقش اساسی در شکل گیری و تحصیل آن داشته باشند.منابع و مآخذ:1ـ نساء، 6 2ـ شیخ طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج3، ص116 3ـ تفسیر مراغی، ج4، ص188 4ـ تفسیر صافی، ج1، ص391 5- شیخ حر عاملی، وسایل لشیعه، ج1، ص30 6ـ همان، ج1، ص31 7ـ همان 8ـ همان، ص70، ج4 9ـ شیخ حر عاملی، وسایل الشیعه، ج20، ص61 10ـ شیخ مفید، الارشاد، (قم: مکتبه بصیرتی)، ص253 11ـ مهدی پیشوایی، سیمای پیشوایان در آیینه ی تاریخ، (قم: موسسه ی انتشارات دارالعلم، چاپ پنجم، 1380،). ص77 12ـ محمد تقی عبدوس، فرازهای برجسته از سیره ی امامان شیعه، (دفتر تبلیغات اسلامی) ج2، ص28ـ29 13ـ ر.ک. مرتضی مطهری، مقالة رهبری در اسلام، (انتشارات صدرا، بی تا) 14ـ مرتضی مطهری، امدادهای غیبی در زندگی بشر به ضمیمه ی چهار مقاله ی دیگر، (انتشارات صدرا، بی تا)، ص120 و 153 15ـ همان، ص122 16ـ همان، ص153ـ154 برگرفته از فصلنامة پژوهشی پرسشها و پاسخهای دینی سال دوم شماره 9ـ10، با اشراف آیت الله معرفت، ص150 موفق باشید. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه