ابلیس کیست و شیطان کدام است؟

ابلیس کیست و شیطان کدام است؟ ابلیس وشیطان یک چیز است اما توضیح مطلب را ازتفسیرکوثر، ج 1، ص: 140بیان می کنیم:«ابلیس» نام خاص همان موجودى است که در داستان خلقت آدم بر او سجد نکرد و با وسوسه هاى خود او را از بهشت بیرون نمود. ولى «شیطان» یک واژه عمومى است که به معناى موجود شرور و موذى و وسوسه گر است که فرد بارز آن همان ابلیس است ولى افراد دیگرى هم دارد و همانگونه که خواهد آمد، ابلیس داراى ذریه و اعوان و انصار است که به همه آنها شیطان یا شیاطین گفته مى شود و همچنین از افراد انسان نیز به کسانى که شرور و موذى باشند شیطان گفته مى شود.بنابراین ابلیس اسم عَلَم و شیطان اسم جنس است و ابلیس جز به آن موجود معین که به آدم سجده نکرد به کس دیگرى اطلاق نمى شود و این واژه یک واژه غیر عربى است و پیدا کردن اشتقاق عربى بر آن بگونه اى که در بعضى کتب تفسیرى و لغوى آمده است، درست نیست هر چند که در عربى، هم وزن آن وجود دارد مانند: ازمیل، اصلیت، اعریض و غیر آنها « شیخ طوسى، التبیان ج 1 ص 154»اما «شیطان» یک واژه عربى است بر وزن فیعال و از ماده «شطن» مشتق است که به معناى دور شدن است و به هر عصیانگر متمرد از انس و جن و حیوانات «شیطان» گفته مى شود و «شاطن» به معناى خبیث است «ابن منظور، لسان العرب ج 13 ص 238 » و به ابلیس و ذریه و اعوان او به مناسبت همان تمرد و عصیانگرى و خباثت و وسوسه گرى، شیطان اطلاق مى شود و به طورى که گفتیم از افراد بشر هم ممکن است کسى شیطان باشد همانگونه که در آیات زیر آمده است:وَ إِذا خَلَوْا إِلى شَیاطِینِهِمْ قالُوا إِنَّا مَعَکُمْ (بقره/ 14) و منافقان چون با شیاطین خود خلوت مى کنند، مى گویند ما با شما هستیم.وَ کَذلِکَ جَعَلْنا لِکُلِّ نَبِیٍّ عَدُوًّا شَیاطِینَ الْإِنْسِ وَ الْجِنِّ (انعام/ 112) و همچنین براى هر پیامبرى دشمنى قرار دادیم از شیطانهاى انس و جن.حتى در بعضى از روایات به موجودات ریز و کوچکى که در قسمت شکسته ظرف مى نشیند، «شیطان» اطلاق شده که شاید منظور همان میکروبها باشد.1- خداوند در قرآن صریحاً ابلیس را از جن معرفى کرده:فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِیسَ کانَ مِنَ الْجِنِّ (کهف/ 50) پس همه سجده کردند مگر ابلیس که از جن بود.2- ملائکه همگى معصوم بودند و امکان نداشت خدا را نافرمانى کنند به طوریکه در این آیه آمده:لا یَعْصُونَ اللَّهَ ما أَمَرَهُمْ وَ یَفْعَلُونَ ما یُؤْمَرُونَ (تحریم/ 6) آنها (فرشتگان) در چیزى که خدا به آنها امر کند او را نافرمانى نمى کنند و آنچه که به آن امر شده اند انجام مى دهند.اینکه ابلیس خدا را نافرمانى کرد معلوم مى شود که از ملائکه نبود زیرا در فطرت ملائکه امکان معصیت خدا وجود ندارد همانگونه که در آیه بالا آمده است.3- طبق آیات قرآن، ابلیس ذریه و نسل دارد و زاد و ولد مى کند این مطلب در سوره کهف آیه 50 آمده است ولى ملائکه ذریه ندارند بنابراین ابلیس از ملائکه نیست.4- ملائکه طبق روایات از نور آفریده شده اند در صورتى که ابلیس از آتش آفریده شده همانگونه که در سوره اعراف آیه 12 و سوره جن آیه 76 آمده است و مى دانیم که جن هم از آتش آفریده شده همانگونه که در سوره حجر آیه 27 و در سوره رحمن آیه 15 آمده است.این بود عمده ترین ادله طرفین که در کتب تفسیر نقل شده است. «رجوع شود به تفسیر التبیان ج 1 ص 150 و تفسیر مجمع البیان ج 1 ص 190 و تفسیر فخر رازى ج 2 ص 213 5 -عن جمیل بن دراج عن ابى عبد الله (ع) قال: سألته عن ابلیس أ کان من الملائکة او کان یلى شیئا من أمر السماء؟ فقال: لم یکن من الملائکه و لم یکن یلى شیئا من امر السماء و کان من الجن و کان مع الملائکة و کانت الملائکة ترى انه منها ...« تفسیر مجمع البیان ج 1 ص 190 و شبیه آن است روایاتى که در تفسیر عیاشى ج 1 ص 33 و تفسیر نور الثقلین ج 1 ص 56 آمده است. »جمیل بن دراج مى گوید: از امام صادق (ع) پرسیدم: آیا ابلیس از ملائکه و یا متولى امرى از آسمان بود؟ فرمود: ابلیس از ملائکه نبود و متولى چیزى از امر آسمان نبود و او از جن بود و با ملائکه همراهى داشت و ملائکه تصور مى کردند که او از آنهاست ...تصور مى کنیم با تصریح قرآن به اینکه ابلیس از جن بود (سوره کهف آیه 50) دیگر جاى گفتگو باقى نمى ماند و اینکه بیاییم و این آیه را تأویل کنیم و بگوییم که ابلیس از فرشتگان بود ولى بعد جن شد و یا بگوییم که ابلیس از طائفه اى از ملائکه بود که آنها خازن جنت بودند و لذا به آنها جن گفته مى شد و امثال این تأویلات ناروا و بدور از فهم عرفى . اما اینکه چگونه خطاب خداوند به ملائکه که آدم را سجده کنند شامل ابلیس هم شد علتش این بود که ابلیس با اینکه از جن بود، طبق روایات با ملائکه همراهى داشت و این به علت کثرت عبادت او بود و یا به هر دلیل دیگرى که ما نمى دانیم، بگونه اى که ملائکه ابلیس را از خود مى پنداشتند و لذا امر الهى شامل او هم شد و طبعاً استثناء او از ملائکه هم به جهت همین همراهى او با ملائکه بود. یا بگوییم که این استثناء منقطع بود و در قرآن نظائر متعددى دارد. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه