آیا ثواب قرائت برخى از سوره هاى قرآن - که به اندازه ختم قرآن ذکر شده است - انسان را از ختم قرآن بى نیاز مى کند؟

در این باره اشاره به چند نکته شایان توجه است: 1. ثواب ها براساس لطف و تفضل از سوى خداوند است و نیازى نیست که تساوى در آن ملاحظه شود؛ برخلاف کیفرها که باید عدالت در آن رعایت گردد. 2. این گونه روایات که بیانگر ثواب بسیار براى یک کار نیک است - بر فرض صحت - به جهت تشویق مردم و ترویج یک فرهنگ هدایتگر در جامعه است؛ یعنى، اگر چنین کارهاى پسندیده به طور مستمر به وسیله افراد جامعه انجام پذیرد، شایسته چنان ثواب هاى فراوان از سوى خداوند است. به ویژه آنکه صفت رحمت خداوند، غالب است و در لطف و بخشش به بندگان هیچ گونه بخل و محدودیتى ندارد. از این رو، این گونه روایات براى ایجاد انگیزه انجام کارهاى خیر است؛ نه آنکه انگیزه عمل به کارهاى بزرگ و گسترده را در میان مؤمنان از بین ببرد. 3. روایات مربوط به ثواب قرائت سوره ها، همگى داراى اسناد صحیح و معتبرى نیست. 4. برخى از سوره ها که فراوانى ثواب تلاوت براى آنها ذکر مى شود، به تناسب تدبّر و عمل به آنها مى باشد.[ ر.ک: تفسیر نمونه، مباحث آغاز سوره ها و روایات فضیلت سوره ها.] 5. برخى از پیام ها و محتواهایى که در سوره اى خاص وجود دارد، نقشى کلیدى در عمل کردن و باور به محتواى دیگر سوره هاى قرآن دارد؛ به گونه اى که با پذیرش و ایمان به آن، پذیرش و باور نسبت به دیگر سوره ها حاصل مى شود. قرآن گاه مطلبى را به طور اجمال و کلى در جایى مطرح کرده و سپس تفصیل آن را در چندین سوره بیان مى کند؛ براى مثال عصاره قرآن در سوره حمد است و به عنوان کلید پذیرش تمام معارف قرآن مطرح شده است و مجموعه توحید ذاتى، صفاتى و افعالى خداوند و تنزّه کامل او در سوره «اخلاص» آمده است. به عبارت دیگر بعضى از سوره ها، مواضع اصولى اسلام است که در دیگر سوره ها به تبیین و تفصیل آن پرداخته مى شود. 6. علت فضیلت یافتن یک سوره، گاهى با شرایط خاص فرهنگى و اجتماعى ارتباط دارد؛ یعنى، روایتى از پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله یا ائمه اطهار علیهم السلام در فضیلت سوره اى و آیه اى وارد شده، که تکرار آن در میان مردم به حفظ کیان اندیشه و عقیده جامعه کمک فراوانى مى کند و یا در زنده ماندن برخى رخدادهاى مهم اسلامى تأثیر بسزایى دارد. 7. آنچه اهمیت دارد «پایدارى ثواب» و عمق بخشى به «نورانیت» کار خیر در دل و جان است. تلاوت قرآن به طور پیوسته، نورانیت را در دل و جان عمق بیشترى مى دهد، به همین جهت بیشتر روایاتى که براى ثواب برخى سوره ها آمده؛ شرط آن را تلاوت هر شب و یا تکرار آن را به تعداد خاصى قرار داده است. 8. مقصود از روایت هایى که آثار خاصى را براى برخى از اعمال ذکر کرده اند این نیست که فلان عمل «علت تامه» آن اثر است؛ بلکه مقصود «اقتضا»ى اثر است. «علت تامه» مجموع علل مؤثر بر یک چیز با رفع تمام موانع است. تأثیر چنین علتى بر معلول حتمى و ضرورى است و به هیچ وجه تخلف بردار نیست. در حالى که «مقتضى» یکى از شرایط مؤثر بر یک پدیده است که در صورت فقدان موانع مى تواند اثر کند ولى اگر مانعى بر سر راه آن قرار گیرد توان تأثیر ندارد. در پایان اشاره به یک اصل مهم شایان توجه است؛ که «جایگزین» هم مانند «بَدَل» مى باشد و از برخى جهات مانند «اصل» است. اما تمامى حقیقت و آثار «اصل» را ندارد. چنان که زینت آلات بدلى، از نظر زیبایى ظاهرى مانند طلاى اصل مى باشد اما از نظر پایدارى و ارزش واقعى، همانند طلاى اصل نیست. بدیهى است تلاوت تمامى آیات قرآن داراى آثار بسیار فراوان علمى، معنوى مى باشد که با خواندن یک یا چند سوره تمامى آن برکات حاصل نخواهد شد. اما برخى از آثار مانند ثواب تفضلى را چه بسا خواهد داشت. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه