آخرين نايب امام زمان - علیه السلام - در چه سالي دار فاني را وداع گفت و در کجا دفن هستند؟ و اولين مرجع تقليد شيعيان چه کسي بود و در چه سالي مرجعيت ايشان شروع شد؟

امام زمان - علیه السلام - در سال 255 هجری قمری در شهر سامراء متولد شد. پدر گراميشان، امام حسن عسکری- علیه السلام- در سال 260 هجری قمری به شهادت رسيدند و غيبت صغري امام دوازدهم - علیه السلام - از اين تاريخ شروع شد. در اين غيبت، چهار وکيل و نماينده عهده دار کارهاي ايشان و ارتباط بين مردم و امام - علیه السلام گرديدند: آخرين نايب امام ابوالحسن علي بن محمد سمري از ياران باوفاي امام حسن عسکري - علیه السلام - و اهل بغداد بود که از سال 326 تا 329 هجری قمری عهده دار وکالت امام دوازدهم شد. پس از انجام وظيفه در نيمه ماه شعبان سال 329 هجری قمری در بغداد وفات نمودند. آرامگاه او که محل و ماوای عامه و خاصه شده در خيابان خلنجي، کنار رودخانه ابي عتاب، واقع است. بعد از وفات علي بن محمد سمري، نایب چهارم و آخرین نایب خاص امام زمان – علیه السلام -دوره غيبت کبري آغاز و تاکنون ادامه دارد. اين دوره که به «دوره سوم ]ادوار فقهي[ و عصر آغاز اجتهاد» شهرت دارد مقارن با آغاز غيبت کبري است. ادوار فقهي دوره هاي زيادي دارد که دوره سوم آن بوسيله ابن عقيل عماني، ابن جنبد اسکافي آغاز شد و نزديک يک قرن و نيم دوام يافت و در زمان شيخ مفيد (413 ق) و شاگرد او، سيد مرتضي (436ق) قوت گرفت. در اين دوره علم فقه به صورت اجتهادي در آمد و به برکت علم اصول رونق گرفت و براي اولين بار به دست دانشمندان شيعه اماميه مسايل فقهي از نصوص استخراج و تحقيق و تنقيح شد و فروعي که فاقد نص بود، از اصول کلي استنباط گرديد. لذا اين دوره به طور مطلق دوره اجتهاد نام گرفت. در زمان غيبت کبري، نياز شيعه در امر استنباط احکام حوادث واقعه رو به ازدياد گذاشت، زيرا نه دسترسي به امام بود و نه نايبان آنها. و هر چه از زمان آنها فاصله شد و تنوع پديده ها و رويدادها و مسايل نوين بيشتر مي شد، نياز آنها به اجتهاد بيشتر احساس مي گشت. در اين ايام، نخستين کسي که مسايل اصولي و بحث هاي اجتهادي را به گونه علمي و فني مطرح و تدوين نمود، مجتهد بزرگ و فقيه نوپرداز، ابومحمد حسين بن علي عماني معروف به ابن عقيل، متوفای 329 هجری قمری بوده است. علي بن بابويه قمي متوفای 329 هجری قمری و بعد از او ابن جنيد اسکافي که از اساتيد شيخ مفيد است به سال 381 هجری قمری در گذشت. شيخ مفيد، متکلم و فقيه متوفای 413 هجری قمری يکي از چهره هاي بسيار درخشان شيعه در جهان اسلام به حساب مي آيد. سيد مرتضي معروف به علم الهدي متوفای 436 هجری قمری نيز فقيه و متکلم شيعه بود. شيخ طوسي، ابن برّاج طرابلسی، ابوالصلاح حلبي و... از ديگر فقيهان نامدار شيعه در اين عصر به حساب مي آيند. و ابوعلي محمد بن ابي بکر بن سهيل بن بيزان (کاتب) نيز از محدثان ايراني تبار امامي مذهب، معروف به اسکافي، يکي از ديگر فقهاي اين قرن است که در 336 هجری قمری وفات کرد. محمد بن همام اسکافی در عصر خود به عنوان يکي از بزرگترين محدثان بغداد شناخته مي شده است. چنانکه نجاشي و طوسي او را با عناوين «شيخ اصحابنا و متقدمهم» و «جليل القدر» تمجيد و امانت وي را در نقل حديث مورد تاکيد قرار داده اند. او به عنوان يک عالم برجسته امامي در بخش عمده اي از دوره غيبت صغري و در زمان مقارن با ايام نواب چهارگانه امام دوازدهم - علیه السلام - توانست در موقعيت هاي حساس به تبيين مباني اعتقادي و سياسي اماميه بپردازد. رابطه نزديک اسکافي با محمد بن عثمان عمري (يکي از نواب اربعه امام) قابل ذکر مي باشد. کتابهاي الانوار في تاريخ الائمه - علیهم السلام - المزار و التمحيص به او نسبت داده شده است. ظاهرا وي جزء اولين مجتهدين دوره ي غيبت کبري است. بنابراين در تاريخچه فقه و فقهاء از هشت دوره نام برده مي شود؛ که دوره سوم آن (آغاز عصر اجتهاد) همزمان با شروع غيبت کبري است. از علماي معروف آن زمان مي توان به ابن عقيل عماني، ابن جنيد اسکافي، شيخ مفيد ، سيد مرتضي، شيخ طوسي ، ابن همام اسکافي و... اشاره نمود. با مراجعه به ادوار فقهي، مشخص می شود که مرجع تقلید یک عنوان جدید است؛ هر چند فقها بر اساس روایات از همان ابتدا محل رجوع شیعیان بوده اند اما این عنوان در دوره های گذشته کاربرد نداشته است و مشکل است که در دوران معاصر بتوان «اولين مرجع تقليد شيعيان» را و اولین کسی که این اصطلاح در مورد او به کار رفته شناسایی کرد. بنابر این کاملا مشخص نيست که چه کسي اولين مرجع شيعيان محسوب مي شود. بر اساس منابع رجالي و تاريخي افراد نام برده شده بزرگترين علما و قفها بودند که مردم به آنها مراجعه مي نمودند از اين رو مرجعيت آنان در مقطعي محرز بوده است. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه