برای رهایی از غفلت و داشتن اراده محکم چه کار باید انجام دهیم؟

در خصوص بخش اول سوالتان ابتدا این نکته را باید یادآورى نمائیم که غفلت یعنى اینکه چیزى حاضر باشد ولى انسان به آن توجه نکند و آنرا فراموش کند . ( قاموس قرآن ، ج 5 ، ص : 112 ) از همین رو باید به این نکته توجه داشت که غافل نبودن از یاد خدا منحصر در ذکر اصطلاحى و یا آوردن مفهوم خدا در ذهن و تفکر در وجود او ، خلاصه نمى شود . مقصود اصلى از غافل نبودن از یاد خدا این است که انسان در ظرف بندگى خالق هستى واقع شود ، تا زمانى که انسان احساس مى کند که در حال اطاعت پروردگار است ، به یاد او است و به محض اینکه وارد منطقه گناه مى شود ، از جرگه بندگى و ایمان خارج گردیده و دچار غفلت از خدا مى شود . برادر ارجمند ! براى نجات از ورطه غفلت انسان ها نیاز به چند عنصر کلیدى دارند که در این نوشتار به معرفى و شرح آنها مى پردازیم : * عنصر اول : شناخت عوامل ایجاد کننده غفلت . گام اول در رهایى از غفلت , شناخت عواملى است که انسان را به این سمت و سو مى کشاند تا با این شناخت بتواند هر چه بهتر نسبت به رفع اینگونه موانع قدم بردارد . مهمترین عامل غفلت خداناشناسى است که باعث خدافراموشى مى شود . زیرا غافل کسى است که چون معرفت ندارد , خدا را فراموش کرده است , اما عوامل دیگرى نیز دارد که بیان مى شود . مهمترین عوامل ایجاد کننده غفلت که در آیات و روایات بدان تصریح شده به شرح ذیل مى باشد . 1 - هوا پرستى : روح آدمى را یا خدا پر مى‌کند ، و یا هواى نفس ، چرا که جمع میان این دو ممکن نیست . هوا پرستى انسان را در خویشتن فرو مى‌برد . و از همه حقایق جهان دور مى‌سازد ! یک انسان هوا پرست جز به اشباع شهوت و دنیا طلبى خویش نمى‌اندیشد . آگاهى ، گذشت ، ایثار ، فداکارى و معنویت براى او مفهومى ندارد . خداوند متعال در خصوص رابطه هواپرستى و غفلت مى فرماید : « وَ لا تُطِعْ مَنْ أَغْفَلْنا قَلْبَهُ عَنْ ذِکْرِنا وَ اتَّبَعَ هَواهُ وَ کانَ أَمْرُهُ فُرُطا » ( الکهف ( 18 ) , 28 ) « و از کسانى که قلبشان را از یاد خود غافل ساختیم اطاعت مکن ! همانها که از هواى نفس پیروى کردند ، و کارهایشان افراطى است . ( تفسیر آسان ، ج 10 ، ص : 282 ) 2 - سطحى‌نگرى در قرآن کریم سطحى‌نگرى نسبت به زندگى دنیا بدون در نظر داشتن واقعیت پس از آن , یکى دیگر از سبب هاى غفلت نام برده شده : « یَعْلَمُونَ ظاهِراً مِنَ الْحَیاهِ الدُّنْیا وَ هُمْ عَنِ الْآخِرَهِ هُمْ غافِلُونَ » ( روم ( 30 ) 7 ) « آنها فقط ظاهرى از زندگى دنیا را مى‌دانند ، و از آخرت ( و پایان کار ) غافلند ! » 3 - آرزوهاى دراز عامل بزرگ غفلت از خدا بدون شک امید و آرزو و یا به تعبیر عرب امل عامل حرکت چرخهاى زندگى انسانها است ، که حتى اگر یک روز از دلهاى مردم جهان برداشته شود ، نظام زندگى به هم مى‌ریزد ، و کمتر کسى دلیلى بر فعالیت و تلاش و جنب و جوش خود پیدا مى‌کند . حدیث معروفى که از پیامبر ص نقل شد : الامل رحمه لامتى و لو لا الامل ما رضعت والده ولدها و لا غرس غارس شجرا : امید مایه رحمت امت من است ، اگر نور امید نبود هیچ مادرى فرزند خود را شیر نمى‌داد ، و هیچ باغبانى نهالى نمى‌کاشت « سفینه البحار جلد اول صفحه 30 ( ماده امل ) . » اشاره به همین واقعیت است . ولى همین عامل حیات و حرکت اگر از حد بگذرد و به صورت آرزوى دور و دراز در آید بدترین عامل انحراف و بدبختى است ، و درست همانند آب باران است که مایه حیات است اما این آب اگر از حد گذشت مایه غرق شدن و نابودى خواهد شد . حدیث معرفى که در نهج البلاغه از على ع نقل شده نیز بیان گویایى براى این واقعیت است : ایها الناس ان اخوف ما اخاف علیکم اثنان : اتباع الهوى و طول الامل ، اما اتباع الهوى فیصد عن الحق ، و اما طول الامل فینسى الآخره : اى مردم مخوفترین چیزى که بر شما از آن مى‌ترسم دو چیز است : پیروى از هوا و هوسها ، و آرزوهاى دراز ، چرا که پیروى از هوسها شما را از حق باز مى‌دارد ، و آرزوى دراز آخرت را بدست فراموشى مى‌سپارد « نهج البلاغه خطبه . 42 » . ( تفسیر نمونه ، ج 11 ، ص : 11 ) * عنصر دوم : شناخت پیامدهاى منفى غفلت یکى از مهمترین عواملى که موجب مى شود تا انسان به دنبال چاره اندیشى براى نجات هر چه سریعتر از ورطه غفلت بیفتد , شناخت پیامدهاى منفیى است که به موجب غفلت دامنگیر انسان مى گردد . در روایات متعددى به اینگونه پیامدها تصریح شده است که تعدادى از آنها را براى شما ذکر مى کنیم : 1 - غفلت ، جهل مى آورد . ( . ک غررالحکم ، 873 ) 2 - کسى که غفلت بر او غلبه کند قلبش مى میرد . ( . ک غررالحکم ، 5765 ) 3 - باعث تباهى و فساد اعمال مى گردد . ( . ک غررالحکم ، 5760 ) 4 - بصیرت را از انسان مى گیرد . ( . ک غررالحکم ، 5762 ) 5 - باعث گمراهى مى شود . ( . ک غررالحکم ، 5763 ) 6 - انسان غافل را اشتباه و فراموشى مى گیرد . ( منتخب میزان الحکمه ، بحث غفلت ) 7 - انسان غافل دنبال سرگرمى و از واقعیت گریختن است . ( منتخب میزان الحکمه ، بحث غفلت ) * عنصر سوم : شناخت راههاى مبارزه با غفلت و به کار بستن آنها انسان غافل در خواب است همانگونه که پیامبر مى فرماید : « الناس ینام فاذا ماتوا انتبهوا نوع مردم در خوابند بعد از مردن بیدار مى شوند » . لذا براى رهایى از خواب غفلت و مقابله با عوامل آن ، « یقظه » و بیدارى لازم است , و این امر نیز حاصل نمى شود مگر با کسب معرفت خداوند و انجام موارد ذیل : 1 - عبرت گیرى از طبیعت عبرت گیرى از تغییرات طبیعى و جابجایى فصل ها - خصوصاً زمستان به بهار - درس بگیریم ، چه زیبا فرمود پیامبر رحمت : أغفل الناس من لم یتّعظ بتغیر الدنیا من حالٍ إلى حال غافل ترین مردم کسى است که از دگرگونى دنیا از حالى به حالى دیگر پند نگیرد . ( التفسیر المعین ، محمد هویدى ، ص 230 ) به درستى که در تفاوت روز و شب و آن چه خداوند در آسمان ها و زمین خلق کرده ، نشانه هایى براى افرادى است که تقوا پیشه کنند . . . . . و کسانى که از نشانه هاى ما غافل هستند ، آنان جایگاهشان آتش است . . . . . ( سوره مبارکه یونس ، 6 و 7 و 8 ) سفارشات زیادى که به تفکر ، تعقل و عبرت آموزى شده همه حاکى از اهمیت آن بوده و نقطه مقابل غفلت است . 2 - آهنگ کار نیک کردن : پیامبر خدا فرمود : اى اباذر ! آهنگ کار نیک کن هر چند آن را انجام ندهى ، تا در زمره غافلان نوشته نشوى . ( منتخب میزان الحکمه ، 4834 ) 3 - یاد و ذکر دائمى خداوند : یکى از راههاى غفلت زدائى « ذکر » است کتاب و سنت براى غفلت زدائى از انسان ، اذکار را به عنوان ادعیه و عبادات ، مشخص کرده اند تا انسان ، هنگام صبح ، ظهر ، شام قبل و بعد از خواب ، هنگام خوردن غذا و پس از آن ، هنگام مشاهده مرده یا بیمار یا بعد از بهبودى از بیمارى و در روزهاى هفته و در ساعات روز و در اعیاد دینى و مانند آن ، ذکرى مناسب بگوید . امام على علیه السلام مى فرماید : با پیوسته به یاد خدا بودن است که پرده غفلت کنار مى رود . ( منتخب میزان الحکمه ، 4835 ) 4 - اهمیت به نمازهاى واجب : امام باقر علیه السلام : هر مؤمنى که به نمازهاى واجب اهمیت دهد و آن ها را به وقتش بخواند از غافلان نیست . ( منتخب میزان الحکمه ، 4837 ) 5 - محاسبه : هر روز وقتى را معین نماید که در آن وقت به حساب نفس خود برسد و طاعات و معاصى خود را موازنه نماید . پس اگر آن را مقصر یافت ، در مقام عتاب و خطاب در آورد و الّا شکر پروردگار نماید . ( معراج السعاده ، باب غفلت ) 6 - مراقبه : انسان باید مواظب جلسات ، خواندنى ها ، شنیدنى ها ، دیدنى ها , خوردنى ها و پوشیدنى هاى خود باشد ، مواظب باشد چه سخنى را مى شنود و چه مى گوید ، دقت کند که در کنار سفره غذاى حلال مى نشیند یا حرام ؟ , چه صحنه و منظره اى را نگاه مى کند ! . اگر انسان مواظب خود باشد به تدریج به یاد خدا دل مى بندد وقتى به یاد خدا دل بست ، به آسانى خاطره هاى خوب در ذهنش ترسیم مى شود لذا قرآن کریم دستور میدهد که زیاد به یاد خدا باشید و ذکر خدا بگوئید ذکر خدا سبب زدودون غفلت ها مى شود . 7 - یادآورى قبر و قیامت از عوامل دیگر تقویت یاد خداوند و زدودن غفلت نقش بسزایى دارد یاد آورى سرنوشت تمامى انسان ها یعنى قبر و قیامت مى باشد . لذا حداقل هفته‌اى یک بار به زیارت اهل قبور مؤمنین و شهداى عزیز بروید و اگر وقت خلوتى را انتخاب کنید تا تأمل بیشترى کنید و گذرا بودن دنیا بیشتر در دلتان جا افتد خیلى بهتر است هدف این است که دل تکان بخورد و رغبت خود را به دنیا کم کند و به فکر آخرت و عالم قبر و قیامت بیفتد . 8 - پرهیز از مجالست و همنشینى با اهل دنیا و انس گرفتن با افراد متدین و با تقوا و صالح . چه آنکه از رسول اکرم ( ص ) نقل شده است که فرمود : « به خاطر برخورد با اهل دنیا قلبم زنگار گرفته و مکدر مى‌شود و براى جبران آن روزى هفتاد مرتبه استغفار مى‌کنم » . خداوند نیز در سوره « نجم آیه 29 « مى‌فرماید : فَأَعْرِضْ عَنْ مَنْ تَوَلَّى عَنْ ذِکْرِنا وَ لَمْ یُرِدْ إِلَّا الْحَیاهَ الدُّنْیا پس از کسانى که از یاد ما روى گرداندند و جز زندگى دنیا را نخواستند اعراض کن و روى بگردان . 9 - بهره‌گیرى از ثقل اکبر و قرآن کریم و انس با آن چه این که هم تلاوت و حفظ قرآن به انسان نورانیت بخشیده و معنویت مى‌دهد و هم آشنایى با معارف آن ( هرکسى در حد خودش حتى در حد ترجمه ) موجب رشد روحى مى‌باشد . زیرا معارف قرآن و آیاتش نسخه‌هایى است براى درمان دردها و مشکلات . گرچه در برداشت از آیات متشابه باید جانب احتیاط را پیشه کرد و آن را به اهلش واگذار نمود و گرنه ممکن است خود آن موجب گرفتارى گردد . 10 - بهره‌گیرى از ثقل اصغر و ائمه هدا - علیهم السلام - و توسل به ایشان . باید توجه داشت که توسل به حضرات معصومین ( ع ) هم خود توجه به حق تعالى و عالم ملکوت است و هم زمینه‌ساز بهره‌گیرى بیشتر از فیض ربوبى و کسب توفیقات بیشتر . دانشجوى گرامى ! در خصوص بخش دوم سوالتان که راجع به تقویت اراده مطرح نموده بودید باید گفت : اگر چه راههاى متعددى براى این امر توسط روان شناسان بیان شده است , اما بهترین راه تقویت اراده که کمتر به آن توجه مى شود همان رفع غفلت و تقویت یاد خدا و عمل نمودن به دستورات دینى مى باشد . چراکه از نظر اخلاقى منظور از اراده , خواست و طلب فطرى انسان نسبت به خداوند است و تقویت اراده یعنى تقویت خواست و طلب انسان نسبت به خداوند و نیکى ها و کمالات منسوب به خداوند در این راستا خوب است بدانید تنها راه تقویت اراده از این منظر , حاکم ساختن اراده و خواست الهى بر اراده و خواست خود است . انسان در طول زندگى خود با انجام دستورات دینى همواره در مسیر تقویت اراده قدم برداشته و این مساله را تمرین مى نماید . به عنوان نمونه وقتى کسیکه سعى مى کند همیشه نماز هاى خود را اول وقت بخواند پس از مدتى چنان اراده اى پیدا مى کند که براى انجام به موقع این دستور دینى هیچ چیز نمى تواند مانع وى گردد و یا هنگامى که روزه مى گیرد براى تحقق این فریضه الهى تمامى امورى را که ممکن است مانع از رسیدن به هدفش باشد را به راحتى کنار مى زند , این امر یعنى همان اراده قوى که به مرور در تمامى برنامه هاى زندگى انسان تسرى پیدا مى کند . تنها در صورت احیاى یاد خدا و پرهیز از غفلت است که انسان نسبت به دریافت و عمل به خوبى ها در هر عرصه اى که باشد , به دلیل برخوردارى از رضایت الهى و اینکه مى داند در مسیر رسیدن به خداوند است , اراده اى قوى خواهد داشت و در امور خیر کوتاهى نخواهد کرد و برعکس , نسبت به امور شر و کارهاى بد نیز اراده اش ضعیف خواهد بود . .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه