جنگ ایران و عراق بر کشورهای خاورمیانه و حامیان صلح اعراب و اسرائیل چه تأثیری داشت؟

پاسخ به این پرسش، نیازمند شناخت ساختار سیاسی منطقه خاورمیانه قبل از آغاز جنگ ایران و عراق است. قبل از آغاز جنگ، در بین کشورهای عرب و غیر عرب جناح بندی‌هایی شده بود که کم و بیش تحت تأثیر رقابت دو ابر قدرت شوروی و آمریکا و همچنین چگونگی موضع‌گیری در برابر مسئله‌ی فلسطین بود. در میان کشورهای عربی، برخی چون سوریه، لیبی، الجزایر و عراق با داشتن گرایش‌های رادیکال، تا اندازه‌ای به ابر قدرت شوروی نزدیک بودند و از مذاکرات صلح اعراب و اسرائیل ناراضی به نظر می‌رسیدند و در نتیجه مخالف ادامه‌ی مذاکرات صلح خاورمیانه بودند. در مقابل، گروه دیگری از کشورهای عربی همچون مصر، اردن و عربستان سعودی نظر مساعدی با تداوم گفت و گوهای صلح اعراب و اسرائیل داشتند و با ایالات متحده‌ی آمریکا نیز پیمان‌هایی برای نزدیکی و همکاری به امضا رسانده بودند. ایران نیز پس از وقوع انقلاب اسلامی، همچون کشورهای رادیکال عرب، مخالف مذاکرات صلح اعراب و اسرائیل بود. البته مخالفت ایران بیش از آنکه ماهیت قومی و عربی داشته باشد، برخاسته از مواضع آرمان گرایانه و اسلام خواهانه و ظلم ستیزی بوده است. قطع رابطه ایران و آمریکا در فرودین 1359، ایران را در پیشانی جناح ضد آمریکایی کشورهای منطقه قرار داد. با آغاز جنگ ایران و عراق، آمریکا تلاش نمود که با ایجاد روابط سیاسی، عراق را در بلوک غرب جذب کرده و این کشور را وارد بلوک طرفدار غرب و میانه‌روی اعراب سازد. برای همین دو کشور آمریکا و عراق از سال 1980 تقریبا در همه سطوح روابط عادی خود را آغاز کردند و سرانجام پس از 21 سال قطع رابطه‌ی رسمی، دو کشور در 27 نوامبر 1984 روابط رسمی برقرار ساختند. خصومت مشترک آمریکا و عراق با ایران باعث شد دو کشور به هم نزدیک شوند و در نتیجه موازنه‌ی قوا در منطقه دچار تحولاتی گردد. عراق در چارچوب سیاست‌های آمریکا به بلوک میانه‌روی اعراب یعنی اردن، مصر، عربستان سعودی و دیگر کشورهای عرب خلیج فارس و جناح فتح سازمان آزادی‌بخش فلسطین پیوست و بر عکس گذشته‌ی خود، روابطش را با شوروی کاهش داد و مهم‌تر از همه از کوشش‌های صلح خاورمیانه (اعراب و اسرائیل) حمایت کرد. هر چند که ایالت متحده نتوانست عراق را به طور کامل جذب بلوک غرب کند، ولی این تغییر موضع، از بلوک شرق به بلوک غرب به طور نسبی در طول جنگ ادامه داشت. بدین صورت که عراق در ازای همراهی با کشورهای میانه‌روی عرب و حمایت از گفت و گوهای صلح اعراب و اسرائیل، توانست حمایت آمریکا را در طول جنگ با ایران کسب کند. از دیگر آثار جنگ عراق علیه ایران در منطقه‌ی خاورمیانه، تأسیس شورای همکاری خلیج فارس است. کشورهای کوچک سواحل جنوبی خلیج فارس در چارچوب سیاست‌های آمریکا و بر اثر تبلیغات مداوم رژیم بعثی مبنی بر اینکه از سوی ایران در معرض تهدید هستند، مبادرت به تأسیس این شورا نمودند. گذشت زمان نشان داد اولا، خطر اصلی برای این کشورها، نه ایران، بلکه عراق است که با حمله به کویت در سال 1990 اثبات شد. ثانیا، مشخص شد که چنین اتحادی هرگز توانایی دفع یک تجاوز نظامی که یک قدرت بزرگ‌تری در منطقه تحمیل کند، نخواهد داشت. در هر حال، جنگ ایران و عراق مدت‌ها مسئله‌ی اعراب و اسرائیل را تحت الشعاع قرار داد و اسرائیل نیز از این فرصت سود جست و جنوب لبنان را به اشغال خود در آورد. در این بین تنها ایران بود که با حمایت از مبارزان فلسطینی به کمک مردم و دولت لبنان شتافت و بر ضرورت کمک دولت‌های منطقه به مردم فلسطین و لبنان برای مقابله با اسرائیل، تأکید می‌کرد. .

موتور جستجوی پرسش و پاسخ دینی امین

مرجع:

ایجاد شده در 1401/04/03

لینک کوتاه