آیا اینکه امام زمان غائب هستند و در حال حاضر ما هیچ معصومی که بتوانیم در کنارشان از آنها فیض ببریم نداریم، ولی در صدر اسلام و بقیه دوران یک یا چند معصوم حضور داشتند، نوعی بی عدالتی خدا محسوب نمی شود؟

این سوال را در ضمن مطالبى بررسى و پاسخ مى دهیم مطلب اول : این سوال باز گشت به این سوال دارد که امام غایب چه آثارى دارد ؟ و چگونه مى شود از وجودش منتفع گشت ؟ اگر این موضوع روشن گردد شبهه وارده در این سوال خود به خود مرتفع مى گردد . لذا ابتدا این مطلب را بررسى مى کنیم : آثار وجودى و هدایتى امام عصر ( عج ) . 1 زندگى انسان و جهان رهین وجود امام عصر ( عج ) است ، زیرا امام ( ع ) انسان کامل است . و انسان کامل فلسفه خلقت جهان است . بنابراین ، اگر امام وجود نداشته باشد خلقت انسان و جهان بدون غایت و فلسفه حکیمانه خواهد بود ، و فعل عبث و غیر حکیمانه بر خداوند روا نیست . در برخى از ادعیه آمده است . بیمنه رزق الورى و بوجوده ، یثبت الأرض و السماء . به یمن و برکت امام معصوم است که موجودات رزق داده مى شوند و به وجود حضرتش است که آسمان و زمین ثابت و پایدار است و در روایات بسیارى آمده است : « اگر حجت وجود نداشته باشد ، زمین بر اهلش خشم خواهد گرفت . » این مطلب که انسان کامل فلسفه خلقت است ، و این که امام انسان کامل است ، در فصل ششم کتاب ( امامت در بینش اسلامى ربانى گلپایگانى ) بررسى شده است . طالب حقیقت را به آن ارجاع مى دهیم . . 2 وجود امام ، با صرف نظر از امامت سیاسى او ، لطف است ، و لطف از سوى خدا واجب است . بنابراین ، وجود امام از سوى خدا واجب است . لطف بودن وجود امام در فرض مزبور به این جهت است که اگر چه افراد امام را نمى‌ع‌بینند ، ولى او از حال افراد آگاه است و پرونده اعمال آنان به او عرضه مى‌شود . بدون شک چنین اعتقادى در زندگى افراد نقش تربیتى دارد ، و با توجه به اصل اختیار آنان ، این اعتقاد نزدیک کننده به سوى طاعت و دور کننده از معصیت مى باشد . البته ، هر گاه امام از دیدگاه افراد پنهان نباشد و آنان او را ببینند و بشناسند ، نقش تربیتى امام بیش‌تر خواهد بود ، ولى این کاستى به وجود امام باز نمى‌گردد بلکه ناشى از عصیان مردم است . و این که آنان زمینه حضور و زعامت سیاسى امام را فراهم نساخته‌اند تا از لطف بودن امام به صورت کامل بهره‌مند گردند . اشکال : با اعتقاد به وجود خداوند و این که او از افعال انسان در آشکار و پنهان آگاه است ، نقش تربیتى مترتب بر وجود امام ، با اعتقاد یاد شده حاصل مى‌شود و دیگر به فرض وجود امام نیازى نخواهد بود . پاسخ : تأمل در حالات روانى انسان و نیز شواهد تجربى بیانگر این است که حتى انسان‌هایى با ایمان ، در مورد افراد بشر ، به ویژه انسان‌هاى الهى و وارسته ، احساس شرم و حیاى بیش‌ترى دارد ، و هر گاه بدانند که آنان از گفتار و رفتار آنها آگاهند ، این باور نقش بازدارندگى مؤثرى در زندگى آنها دارد . وقتى از لطف بودن امام سخن مى‌گوییم ، وضعیت روحى و روانى و ذهنى افراد متعارف بشر را در نظر مى گیریم ، و کسانى که باور دینى آنان نسبت به خداوند در سطح بسیار عالى قرار دارد را ملاک قرار نمى دهیم . انسان‌هاى معمولى این گونه‌اند که در خوددارى از کارهاى ناروا نسبت به همنوعان خود و به ویژه افرادى که جایگاه معنوى والایى دارند ، حساسیت بیش‌ترى دارند ، تا نسبت به خداوند . . 3 اگر چه در عصر غیبت کبرى ارتباط مستقیم با امام ( ع ) و نیابت خاصّه ، وجود ندارد ، ولى ارتباط با امام ( ع ) به طور کلى مردود و ممنوع نیست ، و افرادى خاص و در شرایط ویژه‌اى با امام ( ع ) ارتباط برقرار کرده و از فیوضات و برکات وجودى امام ( ع ) بهره‌مند مى‌شوند . چنان که در طول تاریخ غیبت کبرى تاکنون نمونه‌هاى بسیارى از آن موجود است ، اولاً : خود این افراد از وجود پر فیض امام ( ع ) بهره‌مند مى‌شوند ، و ثانیاً : دیگران نیز از طریق آنان از برکات وجودى امام بهره‌مند خواهند شد . . 4 امام ( ع ) مظهر رحمت و عنایت خداوند نسبت به بشریت به ویژه نسبت به پیروان خود مى‌باشد ، از این روى ، نسبت به سرنوشت آنان بى‌تفاوت نیست ، و از هر طریق ممکن براى حل مشکلات آنان اقدام خواهد کرد . بدون شک دعاى اولیاء الهى در حق مؤمنان نقش تأثیرگذارى در حل مشکلات آنان دارد ، و امام ( ع ) مصداق کامل اولیاء الهى در این باره است . این مطلبى است که در برخى از منابع دینى ( توقیعات امام ( ع ) به شیخ مفید ( ره ) ) آمده است . . 5 توسل به امام عصر ( عج ) ارتباط قلبى با آن حضرت از طریق دعاهایى مخصوص که وارد شده است ( دعاى ندبه ، دعاى عهد ، دعاى فرج و . . . ) پیوند معنوى انسان را با امام مستقیم و زمینه بهره‌گیرى از آثار و برکات وجودى آن حضرت را فراهم مى‌نماید . در پرتو این گونه ارتباطع‌هاى معنوى قلب انسان صفا و آرامش مى‌یابد و آماده قرب به مبدء هستى مى‌گردد . دلدادگى و شیدایى به امام که واسطه فیض الهى در قوس نزول و سبب قرب معنوى به خداوند در قوس صعود است ، از لطیف‌ترین و شریف‌ترین آثار معنوى وجود امام عصر ( عج ) مى‌باشد . . 6 امام علاوه بر ولایت تشریعى ، از ولایت تکوینى نیز برخوردار است ، اگر در باب ولایت تشریعى ، راه سعادت و قرب به خداوند را به رهجویان مى نماید ، در باب ولایت تکوینى ، مستعد را به کوى یار و غایت مقصود مى رساند و ایصال الى المطلوب مى‌کند ، بدیهى است ، این گونه هدایت باطنى به مشاهده فیزیک امام ( ع ) بستگى ندارد ، بلکه شرط آن فراهم ساختن زمینه از سوى انسان است ، که در آن صورت امام با ولایت تکوینى خود که خداوند به او اعطا کرده است ، در وجود سالک عاشق تصرف مى‌کند ، و او را به مقصود مى‌رساند . . 7 امام ( ع ) بر توجه کلى و عام که به عموم حق جویان و شیعیان دارد ، از افراد خاصى نیز در شرایط ویژه‌اى دستگیرى کرده و مشکلات آنان را حل نموده است ، که نمونه‌هاى بسیارى از آن در گزارش‌هاى معتبر آمده است . و چه بسیار مواردى نیز که گزارش نشده و کسى از آن آگاهى ندارد . . 8 نمونه دیگر از هدایت و رهبرى فکرى و معنوى شیعه توسط امام عصر ( عج ) در عصر غیبت ، رهبرى آنان از طریق عالمان و مجتهدان وارسته شیعه است . عالمان پرهیزگار شیعه به نیابت از امام عصر ( عج ) به پاسخگویى مسایل عقیدتى و شرعى شیعیان مى‌پردازند ، و راه دیانت و معنویت را به آنان نشان مى‌دهند . این روش ، به عصر غیبت اختصاص ندارد و امامان دیگر در عصر حضور نیز شیعیان را به رجوع به عالمان مورد وثوق خود تشویق و توصیه مى‌کردند . و این گونه نبود که همه افراد به صورت مستقیم به امام معصوم ( ع ) رجوع کنند و احکام دین را به صورت بى‌واسطه از او دریافت نمایند . . 9 ولایت فقیه که در عصر غیبت زعامت سیاسى شیعه را بر عهده دارد ، جلوه دیگرى از رهبرى امام غایب ( عج ) در عرصه حیات سیاسى جامعه شیعى است که به واسطه فقیه پارسا و با کفایت انجام مى‌شود ، بنابراین ، اگر چه امام معصوم ( ع ) به طور مستقیم رهبرى سیاسى جامعه اسلامى را در دست ندارد ، اما این امر مهم را مهمل رها نکرده و براى آن چاره‌اندیشى کرده است . بنابراین ، اگر چه لطف امامت در عصر غیبت به صورت کامل تحقق نیافته است ، اما آثار وجودى و هدایتى امام غایب ( عج ) به قدرى فراوان است ، که هر انسان منصفى را به اذعان به این حقیقت فرا مى‌خواند که آن را بهترین گزینه در مقایسه با دیدگاه امامت و خلافت اهل سنت بشناسد . تا چه رسد به دیدگاه‌هاى مکاتب غیر اسلامى یا غیر الهى ، پس خردمندانه است که بگوییم : ( وجوده لطف و تصرفه لطف آخر و عدمه منّا وجودش لطف و تصرفش در امور لطفى دیگر است و علت غیبتش از ماست ) مطلب دوم : این است که حقیقت آنگونه که در فرض سوال آمده ( در صدر اسلام و بقیه دوران یک یا چند معصوم حضور داشتند که در مردم کنارشان از آنها فیض برده اند ) نبوده است . زیرا آنچه که از شواهد تاریخى به دست مارسیده این است که به خاطر ظلم و ستم حکومت هاى جائر و عدم یارى و هم راهى مردم با ائمه ( ع ) از امام ششم کم کم ارتباط مردم با امامان محدود شده ودر زمان امام نهم و دهم و یازدهم به اوج خود رسید ، به گونه اى که امام یازدهم ( ع ) در میان لشکرى از سر بازان محصور بوده و عسکرى لقب گرفته است . آرى اینگونه نبوده که مردم به راحتى به امامشان دست رسى داشته باشند ، در روایات آمده که یکى از اصحاب براى اینکه بتواند دور از چشم و مامورین با امام ملاقات کند طبقى میوه روى سر گزارده و به عنوان میوه فروش دوره گرد مدتى را میوه فروشى کرده بود بعد کم کم به منزل امام نزدیک شده است ، خادم حضرت به بهانه خرید میوه اورا داخل منزل برده و اینگونه توانسته به محظر امام شرفیاب گردد . ازاین نمونه ها فراوان در کتب تاریخى شیعه وجود دارد . مطلب سوم : که نکته مهمى است این مى باشد که اگر آنچه که در باره علل غیبت امام زمان ع ذکر شده را مطالعه کنیم بر ما محرز مى شود که علت غیبت امام عصر ( ع ) ، خود ما مردم هستیم . لذا اگر بى عدالتى اى هست بر عهده خوده ما بوده و منسوب به خداوند نیست . در ذیل علل غیبت امام زمان را به اختصار نام میبریم : صدوق علیه الرحمه در کتاب « علل الشرائع » بسند خود از حضرت صادق علیه السّلام نقل میکند که پیغمبر صلّى اللَّه علیه و آله فرمود : « آن جوان ناچار میباید غائب شود . عرض کردند : یا رسول اللَّه براى چه غیبت میکند ؟ فرمود : میترسد او را بکشند » نیز در علل الشرائع از مروان انبارى روایت نموده که گفت : نامه‌اى از امام محمد باقر ( ع ) رسید که نوشته بود : « وقتى خداوند همسایگى با مردمى را براى ما ناخوش دانست ، ما را از میان آنها بیرون میبرد » نیز در کمال الدین و علل الشرائع از زراره نقل کرده که گفت : از امام محمد باقر شنیدم میفرمود : « پسر بچه ما پیش از ظهورش غیبتى دارد . گفتم : براى چه غیبت میکند ؟ فرمود : میترسد و با دست بشکم خود اشاره نمود ، یعنى میترسد او را بکشند » این روایت در کمال الدین و کافى نیز بدو طریق دیگر از زراره نقل شده است . قطب الدین راوندى از کلینى و او از اسحاق بن یعقوب نقل میکند که این مطلب از ناحیه مقدسه امام زمان بوسیله محمد بن عثمان وارد شد : « و اما علت غیبت که واقع‌شده ، خداوند میفرماید : یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَسْئَلُوا عَنْ أَشْیاءَ إِنْ تُبْدَ لَکُمْ تَسُؤْکُمْ اى کسانى که ایمان آورده‌اید سؤال نکنید از چیزهائى که اگر براى شما ظاهر گردد ، شما را متأثر سازد هر یک از پدران من ناچار از آن بودند که بیعت با ظالم زمان خود را بگردن بگیرند ، ولى من موقعى ظهور میکنم که بیعت هیچ یک از ستمگران را بگردن نگرفته - ام ، و اما چگونگى انتفاعى که مردم در غیبت من از وجودم میبرند مانند استفاده از آفتاب است که ابر آن را از نظرها مستور ساخته است . وجود من امان مردم روى زمین است چنان که ستارگان امان اهل آسمان است . پس درهاى سؤال را از چیزى که سودى بحال شما ندارد ببندید ، و براى فهم چیزى که تکلیف بآن ندارید ، خود را ناراحت نکنید و براى تعجیل در فرج امام زمان علیه السّلام زیاد دعا نمائید که آزادى شما باین است و السلام علیک یا اسحاق بن یعقوب و على من اتبع الهدى » ( مهدى موعود - ترجمه جلد سیزدهم بحار متن 846 باب بیست و پنجم ) سخن پایانى : از همه ى اینها که بگذریم در هیچ زمانى مردم به اندازه ى ما از هدایتهاى الهى برخوردار نبوده اند . چون تا زمان غیبت کبرى مردم تنها به بخش اندکى از روایات اهل بیت ( ع ) دسترسى داشتند ولى در آغاز غیبت کبرى روایات اهل بیت ( ع ) یکجا جمع و اختیار شیعه قرار گرفت . مگر ما از معصوم چه انتظارى داریم ؟ جز اینکه سخنانشان را بشنویم و عمل کنیم ؟ ! پس ما امروز بیش از مردم زمان حضور امام از این سخنان اطّلاع داریم . ما حتّى از مردم آغاز غیبت کبرى نیز پر بهره تر هستیم چون آنها فقط روایات را داشتند امّا در این مدّت حدوداً هزار ساله ، علما در شرح و بسط این روایات نیز کوشیده اند و احکام و اخلاق و حکمت و عرفان اهل بیت ( ع ) را استخراج و تدوین کرده اند . لذا ما امروز بر سر سفره اى با موادّ خام ننشسته ایم بلکه علماى اسلام تحت حمایتهاى غیبى امام زمان ( عج ) این موادّ را پخته و در اختیار ما گذاشته اند . علّت اصلى غیبت حضرت نیز آن بوده که دیگر حرفى براى گفتن نبوده یعنى هر چه هدایت براى بشر زمان غیبت لازم بوده در روایات موجود است . حقیقت نیز همین است که امروز بیش از نود درصد روایات ما معطّل مانده است یعنى ما تاکنون فقط از ده درصد روایات استفاده علمى کرده ایم . پس اگر کسى همین الآن نیز خدمت امام زمان ( عج ) رسیده و از حضرت سوالى هدایتى بکند ، پاسخ جدیدى نخواهد شنید بلکه حضرت وى را به روایات موجود ارجاع مى دهند . این روند خواهد بود تا زمانى که بشر به هدایتى جدید محتاج گردد هدایتى که نتوان با روش اجتهادى از متن آیات و روایات استخراج نمود . آن موقع است که ظهور امام معصوم الزامى خواهد بود و خداوند از باب وجوب لطف ، امام را ظاهر خواهد ساخت . البته قبل از آن نیز امکان ظهور وجود دارد چرا که سبقت در لطف ، خود لطفى دیگر است . .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه