چگونه می‌توان داستانهای قضاوتهای حضرت علی علیه السلام را بدست آورد، البته منبع و نویسنده آن معتبر و قابل اعتماد باشد.

در مورد قضاوتهای امیرالمؤمنین علی علیه السلام کتابهای زیادی نوشته شده است و بزرگان ما از ابتدا تاکنون به آن پرداخته اند، حال یا کتابی مستقل در این زمینه نوشته اند یا در ضمن یکی از کتب مهم خود به این مطلب پرداخته اند که از مهمترین آنها از کتب متقدم می توان به علمایی چون شیخ کلینى - رحمة الله - در کافى ، و شیخ صدوق - رحمة الله – در فقیه و شیخ مفید -رحمة الله- در ارشاد، شیخ طوسى -رحمة الله- در تهذیب ، و سید رضى- رحمه الله- در خصائص الائمه ، و سروى - رحمة الله- در مناقب، پاره اى از قضاوتهاى آن حضرت علیه السلام را نقل کرده اند. همچنین جمعى از علماى متقدم کتابهایى مستقل در این زمینه تالیف نموده اند که بجز کتاب ابراهیم بن هاشم قمى که بنا به نقل بعض از مطلعین موجود است ، بقیه به ما نرسیده است. ولى در کتاب فهرست شیخ طوسى و نجاشى مذکور مى باشند، مانند کتاب اسماعیل بن خالد، و عبدالله بن احمد و محمد بن قیس بجلى ، و عبیدالله بن ابى رافع یا پدر او و...از علماى متاخر هم بسیاری از ایشان تنها به مقدار یک باب در ضمن کتاب خود اکتفا کرده اند، مانند مرحوم مجلسى در بحار و شیخ حر عاملى در وسائل الشیعه و ...(قضاوتهای امیرالمؤمنین علی علیه السلام، علامه محمد تقی تستری، مقدمه مألف)اما از علمای معاصر بعضی با جمع آوری مطالب موجود در این کتب معتبر توانسته اند مجموعه ای از این قضایا را در یک کتاب به صورت جامع و کامل پدید آورند که به بعضی از این کتب اشاره می شود:1- قضاوتهاى امیرالمؤمنین على علیه السلام ، مولف : آیه الله علامه حاج شیخ محمد تقى تسترى.2- الگوهاى رفتارى امام على علیه السلام، جلد هشتم ، امام على (ع ) و امور قضایی، مؤلف : محمد دشتی.3- نظام قضایى امیر مؤمنان(ع)، مؤلف: سید صمصام الدین قوامى.4- قضاوتهاى حضرت على(ع)، مؤلف: دکتر محمدعلى شیخ.اما در مورد قضاوتهای امام علی علیه السلام خوب است بدانید که: حضرت امیرالمؤمنین(ع) محور قضاوتهاى اسلامى و شیعى و مهمترین چهره نظام ساز براى قضاى اسلامى است. آن حضرت در دوران حکومت نبوى، قاضىِ مدینه و یمن بود. (وسائل الشیعه، ج 18، باب 4، از ابواب آداب القاضى، ح 6) قضاوت در مدینه، با حضور شخص رسول خدا(ص) افتخارى عظیم برای هر کسی می باشد. تأییدات مکرر رسول خدا(ص) نسبت به توانایى آن حضرت در قضاوتها، تأکیدى بر این محوریت است. پیامبر(ص) فرمود: «داناترین امت من نسبت به سنتها و قوانین قضایى على بن ابى طالب است»( همان، ج 19، ص 175، باب 4، از ابواب موجبات ضمان؛ کنزالعمال، ج 2، ص 293) و «داناترین شما به روش داورى، على است»( همان، ج 18، باب 3، ابواب صفات قاضى، ح 9) و «قضاوت آن گونه است که على حکم کند»(کفایة الطالب، ص 190، چ نجف) و ...در زمان خلفا، برکنارى آن حضرت از خلافت باعث کناره گیرى از امور حکومت، از جمله قضاوت نشد و ایشان دستگاه قضایى نوپاى اسلام را هدایت و رهبرى مى کرد. گاه خلفا مسایل لاینحل قضایى را به حضرت ارجاع مى دادند( وسائل الشیعه، ج 18، باب 19، از ابواب کیفیت حکم، ح 1 و باب 21، از ابواب کیفیت حکم، ح 1) و گاه خود مستقیماً دخالت مى کرد.( همان، ج 18، باب 21، از ابواب کیفیة الحکم، ح 3) و در پایان هر قضاوت، تحسین آنان را برمى انگیخت و همگى مى گفتند: زنهاى جهان از زاییدن فرزندى مانند على عاجزند؛ و قویترین قاضى در بین ما على است. ( فروغ ولایت، جعفر سبحانى، ص 288) حضرت در این باره به مالک اشتر مى فرمایند:«در آغاز، در کار خلفا دخالت نمى کردم بعد دیدم مردم از اسلام رویگردان مى شوند، که دخالت کردم. ترسیدم اگر به یارى اسلام و مسلمانان برنخیزم، ویرانى در بناى اسلام ببینم، که مصیبت آن براى من بزرگتر از دورى حکومتِ چند روزه است که همچون سراب زایل مى شود». (نهج البلاغه، نامه 62)داوریهاى آن حضرت، چه در زمان رسول خدا(ص) و چه در هنگام خلافت و پیش از آن، نظر به پیچیدگى موضوع از یک طرف و ابتکار و دقت نظر در قضاوت از طرف دیگر، توجه صحابه پیامبر و علاقه مندان حضرت را جلب کرد.در دوران بعد از شهادت آن حضرت، ائمه هدى، به ویژه امامین صادقین(ع) و حضرت رضا(ع) مکرراً به قضاوتهاى آن حضرت استناد مى کردند و جملاتى مانند «کان على یقول» و«قضى امیرالمؤمنین» و «اُتى امیرالمؤمنین» و «عن على» و «قضى على» و «اِنَّ امیرالمؤمنین قضى» و «اِنَّ علیاً کان یقول» و «اِنَّ امیرالمؤمنین کان یقضى» و «اِنَّ علیّاً کان یقول»در کلمات آن حضرات فراوان است. ایشان در دیات و قصاص و حدود و قضا و فتاواى قضایى یا قضاوتها به سیره قضایى امیرالمؤمنین استدلال و استناد مى کردند. (وسائل الشیعه، ج 18 و 19، ابواب مختلف کتب قضا و حدود و قصاص و دیات). امید است که همه ما با مطالعه این قضاوتها و تبعیت از آن بزرگوار بتوانیم پیروان خوبی برای آن بزرگوار باشیم. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه