چه نسبتی بین عصمت پیامبران و معصومین در اسلام که مورد اعتقاد شیعه است، وجود دارد؟ آیا هر دو از یک سنخ هستند و آنها هم از خطا و اشتباه مصون هستند؟ و اگر جواب مثبت است، چرا ما فقط از چهارده معصوم سخن به میگوییم ولی از پیامبران چیزی نمیگیم؟ سئوال دیگر این است که رابطه ترک اولی با عصمت چگونه است؟

به سؤال مورد نظر در دو بخش جداگانه پاسخ داده می شود: الف: در اصل عصمت هیچ تفاوتی بین انبیاء و ائمه اطهار علیهم السلام وجود ندارد. اگر چه برای عصمت مراتبی ممکن است وجود داشته باشد، چنانچه در قرآن کریم به آن تصریح گردیده است: تِلْكَ الرُّسُلُ فَضَّلْنَا بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ؛ بعضی از رسولان را بر بعضی دیگر برتری دادیم» «تعبیر به «فضّلنا» به روشنی می رساند که همة پیامبران الهی با اینکه از نظر نبوّت و رسالت (و اصل عصمت) همانند بودند، اما از جهت مقام یک سان نبودند؛ زیرا هم شعاع مأموریت آنان متفاوت بوده و هم میزان فداکاری های آنان با هم تفاوت داشته اند.» چنانچه از حیث مقام امامت ائمه اطهار ـ علیهم السلام ـ بر خیلی از انبیاء ـ علیهم السلام ـ برتری دارند. و فقط پیامبران اولوالعزم از مقام شامخ امامت برخوردار بوده اند و سایر انبیاء دارای مقام امامت نبوده، اگر چه نبی و رسول بوده اند و ائمة اطهار دارای مقام امامت بوده و لو نبی و پیامبر نبوده اند. و این اختلاف مراتب در بعضي جهات به معنای نداشتن عصمت در هیچکدام از انبیاء و رسولان الهی نمی باشد و اطلاق عنوان معصوم بر چهارده معصوم نیز هیچگاه به معنای سلب عصمت و معصوم نبودن انبیاء نخواهد بود. بلکه معنای آن اینست که این چهارده ذات مقدس نیز معصوم بوده اند و اثبات چیزی و عنوانی برای فرد یا گروهی هیچگاه به معنای سلب آن عنوان از بقیه نمی باشد و این یک قاعده منطقی است. گذشته از اینکه معصوم اول یعنی رسول مکرم اسلام ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ از چهارده معصوم، جزء انبیاء و خاتم آنان و افضل آنان می باشد و اطلاق کلمة معصوم بر آن حضرت، اطلاق آن بر همة انبیاء می باشد و معلوم میشود که در سؤال مورد نظر به این جهت توجه نشده است. افزون بر همة اینها همان گونه که اسلام عصاره و مظهر اتمّ همة ادیان الهی است، این چهارده نور مقدّس نیز عصاره و مظهر اکمل تمام کمالات همة انبیاء و اولیاء الهی می باشند و مصداق (آنچه همه خوبان دارند تو تنها داری) هستند و یکی از کمالات انبیاء عصمت آن بزرگواران است. بنابراین، اینکه می گوئیم چهارده معصوم، نه تنها به معنای عدم عصمت انبیاء الهی نیست، بلکه دلالت بر عصمت انبیاء دارد، زیرا وقتی رسول اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ به عنوان یکی از انبیاء و مظهراکمل آن بزرگواران دارای مقام عصمت بوده و جزء چهارده معصوم است؛ معلوم می شود بقیة انبیاء که نبی مکّرم اسلام خاتم آنان است نیز، معصوم بوده اند و در اصل عصمت از خطا و اشتباه همسان اند اگر چه برای عصمت هم مراتب قائل بشویم. افزون بر اینها ادله که برای عصمت پیامبر و امام از سوی عالمان اسلامی مطرح شده است، به صورت کلی است و هر نبی و امام را شامل میشود. و این ادله اختصاص به عصمت پیامبر اسلام و امامان علیهم السلام ندارد. ب: ترک اولی به کارهایی گفته می شود که انجام دادن و یا ترک نمودن آن منافاتی با عصمت ندارد؛ زیرا در دایرة تکلیف داخل نیست و امر و نهی نه به عنوان وجوب و نه به عنوان حرمت و یا استحباب و کراهت به آن تعلّق نگرفته است. بنابراین وقتی عملی واجب و یا مستحب نباشد، ترک آن هیچ منافاتی با عصمت ندارد و هم چنین عملی که نه حرام است و نه مکروه ارتکاب و انجام دادن آن نیز منافاتی با عصمت ندارد. البته این در صورتی است که بگوئیم معنای عصمت و دامنة آن، عصمت از معاصی و گناه و خطاء و سهو در مقام تبلیغ احکام باشد. اما اگر عصمت را به معنای عصمت از معاصی و گناه، خطاء و سهو در مقابل تبلیغ و ترک اولی و هر چیزی و عملی که مایة تنفّر و بی اعتمادی به شخص معصوم میگردد بگیریم، دیگر ترک اولی نیز از اموری می شود که شخص معصوم باید از آن اجتناب نماید، زیرا در این صورت صدور عملی به عنوان ترک اولی منافات با عصمت به این معنا دارد. برای تفصیل بیشتر به کتابهايي که دربارة عصمت انبیاء و ائمه طاهرین تألیف گردیده، مراجعه شود. برای مطالعه بیشتر به کتابهای: (امامت)، آیت الله مکارم شیرازی، و (رسالتان حول العصمة)، آیت الله صافی گلپایگانی، و کتاب (تنزیه الانبیاء) فارس حسون و (عصمة) سید علی میلانی و نیز کتاب (تنزیه الانبیاء) شریف رضی، مراجعه شود. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه