یاربا وفای علی (ع)معروف به ذوالشهادتین و ابن تیهان چه کسانی بودند؟

خُزَیمَة بن ثابِت، بن فاکه بن ثَعْلَبَة بن ساعده انصاری، اهل مدینه، از قبیله اوس و طایفه بنی خَطْمَه، از اصحاب برجسته پیامبر اسلام(ص) و از یاران مشهور حضرت علی(ع) بود. مادرش، کبْشَة دختر اَوْس، از بنی ساعده بود.[۱] کنیه خزیمه را ابوعماره نوشته‌اند.[۲].از زندگی پیش از اسلام وی خبری در دست نیست. اسلام آوردن خزیمهزمان اسلام آوردن وی مورد اختلاف است. برخی اسلام وی را پیش از نبرد بدر(سال دوم هجری)[۳] و گروهی پس از آن و پیش از نبرد احد(سال سوم) دانسته اند .[۴] او پس از اسلام آوردن به همراه عمیر بن عدی بن خرشه مأمور شکستن بتهای قبیله خود شد. [۵] وی به جز بدر در همه غزوات و نیز نبرد موته حضور داشت.[۶] لقبخزیمة بن ثابت به لقب ذوالشهادتین معروف است، [۷] زیرا در جریان گواهی خواستن بر صحت یک دادوستد، شهادت داد و رسول خدا شهادت او را به منزله شهادت دو شاهد عادل پذیرفت که ظاهراً ناشی از ایمان استوار خزیمه به رسول خدا و اسلام بوده است.[۸] این امر موجب موقعیتی بس ارزشمند برای خزیمه شد و مردم مدینه اعم از اوس و خزرج بدین امر افتخار می‌کردند. مردم اوس می‌گفتند: «‌کسی که پیامبر خدا شهادت او را به مثابه شهادت دو نفر قرار داد، از میان ماست.‌» [۹] گواهی خزیمه درباره اسبی از پیامبر، به نام مُرْتَجِز، بود[۱۰] که پیامبر آن را از یک اعرابی خرید، اما آن اعرابی معامله را انکار کرد و خزیمه به نفع رسول خدا شهادت داد. پیامبر از او پرسید، چگونه شهادت می‌دهی، در حالی که تو همراه ما نبودی؟ خزیمه پاسخ داد، من می‌دانم که تو جز حق نمی‌گویی. پس از آن، پیامبر فرمود هر که خزیمه به نفع یا برضد وی برای او شهادت دهد، او را بس است.[۱۱] در عصر پیامبر(ص)خزیمةبن ثابت از مسلمانانی بود که در غزوه بدر و جنگ‌ها و غزوات پس از آن شرکت کرد.[۱۲] به روایتی، وی نخستین بار در غزوه احد حضور یافت، [۱۳] هر چند نویسندگان مَغازی نام وی را در شمار یاران پیامبر در غزوۀ احد یاد نکرده‌اند و گفته شده است که وی پس از غزوۀ احد در غزوات حضور یافت.[۱۴] در هنگام فتح مکه، خزیمة بن ثابت پرچم طایفه بنی خطمه را حمل می‌کرد.[۱۵]به نقلی وی در خواب دید که بر پیشانی پیامبر (ص) سجده کرده و وقتی خواب را باز گو کرد پیامبر ضمن تصدیق رؤیای وی به خزیمه اجازه داد بر پیشانی مبارک آن حضرت سجده کند.[۱۶] خزیمة بن ثابت در جنگ موته (سال ۸) حضور یافت.[۱۷].خزیمه در این کارزار در نبردی تن به تن یکی از رومیان را کشت و جواهری را از وی به غنیمت گرفت که بعدها با فروش آن نخلستانی در بین بنی خطمه خرید.[۱۸] نپذیرفتن خلافت خلیفه اول : برخی از منابع از حضور خزیمه در سقیفه بنی ساعده خبر داده اند. به گزارش این منابع خزیمه در این اجتماع به عنوان اولین سخنران به بیان فضائل انصار پرداخت و از آنها خواست که با مردی بیعت کنند که قریش از وی حساب برده و انصار از آسیبش در امان باشند.[۱۹] خزیمة بن ثابت، همچون برخی دیگر از اصحاب، پس از رحلت پیامبر اسلام به همراه اکثر بنی هاشم در امر خلافت به علی(ع) رجوع کرد و خلافت ابوبکر را نپذیرفت و در این باره با ابوبکر محاجه کرد. خزیمه شهادت داد که پیامبر در روز غدیر خم فرمود، من کنت مولاه فهذا علی مولاه و به ولایت و برادری و جانشینی علی(ع) گواهی داد.[۲۰] نام خزیمه در میان ۱۲ نفری ذکر شده است که خلافت ابوبکر را انکار کردند و هر کدام با سخنانی از وی خواستند که از خلافت صرف نظر کند. سخنان خزیمه به ابوبکر چنین نقل شده است:‌ای ابوبکر! آیا می‌دانی که رسول خدا(ص) گواهی مرا به تنهایی پذیرفت؟ ابوبکر پاسخ داد: بله‍. خزیمه گفت: پس من گواهی می‌دهم بخدا که از رسول خدا(ص) شنیدم که می‌گفت: «‌اهل بیت من میان حق و باطل جدا می‌کنند، و آنان پیشوایانی هستند که بدانها اقتدا می‌شود.‌» [۲۱]. از سوی دیگر گزرارشهایی مبنی بر همکاری وی با ابوبکر در جریان جمع آوری قرآن وجود دارد. ابن عساکر، ج15، ص390. از نقش خزیمه در رویدادهای عصر خلیفه دوم و سوم اطلاعی در دست نیست. در عصر حضرت علی(ع)خزیمه در جریان بیعت با علی علیه السلام در سخنانی او را شایسته ترین برای خلافت، برترین اشخاص از جهت ایمان، داناترین نسبت به خدا، و نزدیکترین به رسول خدا معرفی کرد.[۲۲] وی اشعاری در این باره سرود.[۲۳] در جنگ جمل : وی در جنگ جمل (سال ۳۶) نقشی مهم ایفا کرد. درحالی که عمامه ای زرد رنگ بر سر و لباسی سفید بر تن داشت فرماندهی هزار سوار را به عهده داشت و پرچم نیز در دست وی بود. [۲۴] هنگامی که امام علی(ع) از سران فتنه جمل زبیر، طلحه، عایشه و یعلی بن منیه گلایه کرد، خزیمه از جای برخاسته و آنها را پیمان شکن و غدار و فروتر از امیرالمؤمنین خوانده و شعری در این باره سرود. [۲۵] در هنگام آغاز جنگ نیز با خواندن رجز با رشادت به نبرد پرداخت .[۲۶] در همین جنگ وقتی محمد حنفیه که پرچمدار بود در اجرای فرمان حمله علی (ع) مبنی بر آغاز نبرد، حمله مورد انتظار حضرت را انجام نداد و امام با ناراحتی پرچم را از وی گرفت [۲۷] با وساطت خزیمه پرچم به محمد برگردانده شد و حضرت خزیمه و گروهی دیگر از بدریان را همراه وی ساخت. پس از جنگ، خزیمه در سخنانی از رشادت و جنگاوری محمد تمجید کرد.[۲۸] برخی از منابع ضمن تایید حضور خزیمه از عدم پرداختن وی به نبرد یاد کرده اند [۲۹] که با گزارشهای موثق دیگر مبنی بر شرکت فعالانه وی در نبرد همخوانی ندارد. جنگ صفین و شهادت : خزیمه در جنگ صفّین از بزرگان سپاه امام بود. وی که در آن هنگام پیری ریش سپید بود، با ایمان به حقانیت امام علی، سرسختانه با سپاهیان معاویه جنگید و از فریب کاری معاویه سستی به خود راه نداد.[۳۰] در جنگ صفّین، پس از آنکه عمار بن یاسر به شهادت رسید، خزیمةبن ثابت به چادر خویش رفت، غسل کرد و سپس به میدان جنگ آمد و چندان نبرد کرد تا به شهادت رسید.[۳۱] ---------------------------------------------------------------------------------------1. ابن کلبی، ص۶۴۲ـ۶۴۳؛ ابن اثیر، اُسْد الغابة، ج۲، ص۱۳۳؛ نووی، ج۱، ص۱۷۵ 2. ابن عبدالبرّ، ج۲، ص۴۴۸؛ ابن اثیر، اُسْد الغابة، ج۲، ص۱۳۳، ابن حجر عسقلانی، ۱۴۱۲، ج۲، ص۲۷۸ 3. ابن عبدالبر، ج2، ص488؛ ابن حجر، ج1، ص193؛ مزی،ج8، ص243. 4. صفدی، ج4، ص362 5. ابن سعد،ج4، ص279. 6. ابن عبدالبر، ج2، ص448؛ ابن اثیر، ج1، ص610؛ذهبی، ج3، ص564. 7.ابن کلبی، ص۶۴۳ 8. ابن اثیر، اُسْد الغابة، ج۲، ص۱۳۳؛ ابن حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییز الصحابة، ص۲۷۸ـ۲۷۹ 9. ذهبی، ج۲، ص۴۷۸؛ ابن حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییزالصحابة، ص۲۷۹ 10 ابن قتیبه، ص۱۴۹؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۲، ص۳۱۴ 11. ابن سعد، ج۴، ص۳۷۸ـ۳۷۹؛ کلینی، ج۷، ص۴۰۱؛ مقدسی، ج۵، ص۲۴ـ۲۵؛ ابن اثیر، اُسْد الغابة، ج۲، ص۱۳۳ 12. ابن عبدالبرّ، ج۲، ص۴۴۸؛ ابن اثیر، اُسْد الغابة، ج۲، ص۱۳۳ 13. ذهبی، ج۲، ص۴۸۵ 14. ابن اثیر، اُسْد الغابة، ج۲، ص۱۳۳؛ ابن حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، ج۲، ص۵۵۷ 15. ابن عبدالبرّ، ج۲، ص۴۴۸ 16. ابن سعد، ج4، ص281؛ فسوی، ج1، ص380 17. ابن عساکر، ج۱۶، ص۳۵۹؛ ذهبی، ج۲، ص۴۸۵ 18. واقدی، ج2، ص769؛ ذهبی،سیر اعلام النبلاء، ج2، ص485. 19 ابن اعثم کوفی، ج1، ص70. 20. یعقوبی، ج۲، ص۱۷۹؛ ابن بابویه، ص۵۳؛ طوسی، ۱۳۴۸، ص۳۸، ۴۵ 21. الصدوق، کتاب الخصال، ج۲، ص۴۶۱-۴۶۴. 22. یعقوبی، ج1، ص178 و نیز نک:ابن سعد، ج۳، ص۳۱. 23مجلسی، ج32، ص34. 24. مسعودی، ج2، ص359. 25.ج2، ص263-264. 26. همو، ج2، ص481. 27. مسعودی ج1، ص320 28. ابن ابی الحدید، ج1، ص242-243. 29. ابن عساکر،ج43، ص471. 30. ذهبی، ج۲، ص۴۸۵؛ امین، ج۶، ص۳۱۹ 31. ابن سعد، ج۳، ص۳۲، ۲۶۳؛ طوسی، ص۵۲ـ۵۳؛ ابن عساکر، ج۱۶، ص۳۷۰ ( سایت ویکی شیعه )ابن تیهانابوالهَیثَم بن تَیِّهان صحابی پیامبر (ص) و از یاران امام علی (ع)، است که پیش از اسلام نیز موحد بود. وی در بیعت عقبه و جنگ‌های بدر، احد، خندق و موته حضور داشت. او پس از رحلت پیامبر اکرم (ص) از مخالفان خلافت ابوبکر بود و پس از قتل عثمان، با حضرت علی (ع) بیعت نمود وی سرانجام در جنگ صفین به شهادت رسید. امیرالمؤمنین (ع) در نهج البلاغه از نداشتن یارانی چون او اظهار تأسف نموده است. نام و نسب : مشهورترین نام او مالک است[۱]، برخی نام پدرش را مالک و لقبش را تیهان ذکر کرده و برخی تیهان را نام پدر او دانسته‌اند.[۲] نسب او چندان روشن نیست و به صورت‌های گوناگونی نقل شده، در بیشتر منابع از تیره بنی زعور از بنی عبدالاشهل از قبیله اوس دانسته شده،[۳] برخی او را از بلی بن مالک از تیره قضاعه و حلیف بن عبدالاشهل می‌دانند.[۴] برادر وی عبید یا عتیک در جنگ بدر در صف مسلمانان جنگید[۵] و در احد به شهادت رسید،[۶]برخی ابوالهیثم را با او خلط کرده‌اند.[۷] پیش از اسلام این بخش نوشتار نیازمند گسترش است. وی پیش از اسلام اهل توحید و یگانه‌پرست بود[۸]، و در دورۀ جاهلیت از بت‌ها بیزاری می‌جست.[۹] در عصر پیامبر(ص)او و اسعد بن زراره، نخستین کسانی از انصار بودند که اسلام آوردند[۱۰]، و جز آن دسته از انصار بود که در دو بیعت عقبه با پیامبر (ص) دست یاری دادند.[۱۱] همچنین از نقبای دوازده‌گانه‌ای است که از میان بیعت کنندگان برای نشر اسلام برگزیده شدند.[۱۲] وی در جنگ‌های بدر، احد، خندق، موته و دیگر غزوه‌ها در رکاب پیامبر (ص) حضور یافت.[۱۳] و پس از شهادت عبدالله بن رواحه در جنگ موته، پیامبر (ص) ابوالهیثم را به جای او به کار سنجش محصول خرمای خیبر و تأدیه سهم یهودیان از آن محصول برگزید.[۱۴] پس از هجرت، پیامبر(ص) بین ابن تیهان و عثمان بن مظعون، پیمان برادری برقرار کرد.[۱۵] ابوالهیثم از پیامبر(ص) حدیثی را نقل کرده است[۱۶] عصرخلفای سه گانه: وی از مخالفان خلافت ابوبکر بوده[۱۷]، و درخواست او را مبنی بر ادامه مأموریتی که پیامبر (ص) در سنجش محصول خرما به او سپرده بود نپذیرفت.[۱۸] از فضل بن شاذان نقل شده است که ابن تیهان از نخستین کسانی بود که [پس از درگذشت پیامبر(ص)] به سوی امام علی(ع) برگشتند.[۱۹] در زمان عمر، وی با چند تن دیگر برای صلح فدک نزد یهودیان فرستاده شد.[۲۰] در عصر حضرت علی(ع)طبق سخن شیخ طوسی، ابن تیهان به همراه عمار بن یاسر از مردم برای امام علی(ع) بیعت می گرفتند و می گفتند: با شما بیعت می کنیم بر اطاعت از خدا و سنت پیامبرش، و اگر بدین پایبند نباشیم از ما بر شما فرمانبری ای نیست و نه بیعتی بر گردنتان، و قرآن امام ما و امام شماست.[۲۱] ابن بابویه او را از یاران امام علی (ع) شمرده است[۲۲]و به همراهی وی با امیرالمومنین(ع) در جنگ جمل اشاره شده است.[۲۳] ابوالهیثم در آغاز جنگ صفین لشکریان عراق را صف آرایی و به جنگ تشویق می‌کرده است. البته برخی نیز گفته اند وی سال‌های پیش از آن، سال ۲۰ق در ایام خلافت عمر درگذشته است.[۲۴] به همین سبب برخی حضور او را در صفین نادرست دانسته‌اند.[۲۵] روایت ابن ابی الحدید از نصر بن مزاحم، گرچه در نسخه‌های کنونی کتاب او دیده نمی‌شود، ولی وجود مرثیه‌ای برای ابوالهیثم، در میان مراثی کشتگان صفین در کتاب نصر بن مزاحم[۲۶] می‌تواند، اولا حاکی از افتادگی‌هایی در نسخه‌های موجود کتاب نصر و درستی روایت ابن ابی الحدید از او باشد و ثانیا نشان می‌دهد که احتمالا ابوالهیثم کشته شده است و ممکن است موضوع شرکت او در صفین، به اختلاف در چگونگی حضور اصحاب بدر در جنگهای دوران علی (ع) باز گردد، چنانکه همین اختلاف در مورد حضور خزیمة بن ثابت مشهور به ذوالشهادتین نیز وجود دارد.[۲۷]کلینی خطبه ای (خطبه طالوتیه) را طبق نقل او از حضرت علی (ع) آورده است.[۲۸] شهادت :درجنگ صفین حضور داشت و پس از عمار به شهادت رسیده است.[۲۹] امیرالمؤمنین (ع) از نداشتن یارانی چون او اظهار تأسف نموده و از او یاد می‌کند: این عمار؟ این «‌ابن تیهان ‌»؟ و این ذوالشهادتین؟».[۳۰] -------------------------------------------------------------------------------------------------------------1. کلبی ج۲، ص۲۵: ابن هشام، ج۱، ص۴۳۳: یحیی بن معین، ج۲، ص۵۴۶: دار قطنی، ج۱، ص۲۹۹، ابونعیم، گ ص۱۷۴ الف 2.ابن نقطه، ج۱، ص۴۷۵; ابن قدامه; ص۲۲۸; ابن حجر، ج۴، ص۲۱۲ 3. عروه بن زبیر، ص۱۲۲; ابن هشام ج۱، ص۴۳۳-۴۴۵; کلبی ج۲، ص۲۵; بلاذری،انساب، ج۱، ص۲۴۰; صالحی، ج۴، ص۳۰۴-۳۰۵ 4 واقدی، ج۱، ص۱۵۸، ابن سعد، ج۳، ص۴۴۷، احمد بن حنبل، مسند، ج۳، ص۴۶۲; طبری، ج۲، ص۳۵۶، ۳۶۳; ابن عبدالبر، ج۳، ص۱۳۴۸; ابن حزم، ص۳۴۰ 5. واقدی، ج۱، ص۲ ۱۵۸; کلبی ج۲، ص۲۵ 6واقدی، ج۱، ص۳۰۱; بلاذری، انساب، ج۱، ص۳۲۹; ابن نقطه، ج۱، ص۴۷۶ 7 خلیفه، ج۱، ص۱۴۶; ابن اثیر، اسدالغابه، ج۴ ص۲۷۴ 8. ابن جوزی، ج۱، ص۴۶۲-۴۶۳; ذهبی، ج۱، ص۱۹۰ به نقل از واقدی 9. ابن سعد، ج۳، ص۴۴۸ 10. ابن جوزی، ج۱، ص۴۶۲-۴۶۳; ذهبی، ج۱، ص۱۹۰ به نقل از واقدی 11. ابن هشام، ج۱، ص۴۳۳-۴۴۷; ابن سعد، ج۳، ص۶۰۷ 12. ابن حبیب، ص۷۴; ابوزرعه، ج۱، ص۵۷۵; بلاذری، انساب، ج۱، ص۲۴۰ -۲۵۲ 13 واقدی، ج۱، ص۱۵۷-۱۵۸; ابن سعد، ج۳، ص۴۴۸، ۶۰۷، 14 واقدی، ج۲، ص۶۹۱ 15.ابن حبیب، ص۷۴، بلاذری، انساب، ج۱، ص۲۷۱. ذهبی، ج۱، ص۱۹۰ 16. ابونعیم، ص۱۷۵ الف، ابوالبشر، ج۱، ص۶۱، ذهبی، ج۱، ص۱۹۱ 17. برقی، ص۶۳; ابن بابویه، الخصال، ج۲، ص۵۴۱; ابن ابی الحدید، ج۱، ص۱۴۳-۱۴۴; علی خان مدنی، ص۳۲۱ 18.ذهبی، ج۱، ص۱۹۰ 19.الطوسی، اختیار معرفة الرجال، ج1، ص177-183. 20. ابن شبه، ج۱، ص۱۹۴-۱۹۵; بلاذری، فتوح، ج۱، ص۳۳ 21. الطوسی، الأمالی، ص728. 22.پرش به بالا ↑ عیون الاخبار، ج۲، ص۱۲۶; کشی، ص۳۸ 23. طبری، ج۴، ص۴۴۷ به نقل از سیف بن عمر تمیمی 24. ابن حبان، ص۱۲، حاکم نیشابوری، ج۳، ص۲۸۶ 25. احمد بن حنبل، العلل، ج۱، ص۴۳۲; خلیفه، ج۱، ۱۴۶; ابن قتیبه، ص۲۷۰ 26. نصر بن مزاحم، ص۳۶۵ 27.سیف بن عمر، ص۱۱۰، ابن حجر، ج۲، ص۱۱۲ 28.کلینی، ج۸، ص۳۱ 29. ابن حبیب، ص۲۷۲; بلاذری، انساب، ج۲، ص۳۱۹; ابن قدامه، ص۲۲۸; ابن حجر، ج۴، ص۲۱۳ 30. نهج البلاغه، خ۱۸۲ ( سایت ویکی شیعه ) .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه