احاديثي كه در منابع شيعه موجود است، به خصوص احاديث قدسي تا چقدر معتبر هستند؟ آيا مي توان اطمينان داشت كه تمام آن ها صحيح هستند؟

در پاسخ به سوال فوق توجه به چند نكته ضروري مي­باشد:الف) براي تشخيص احاديث معتبر از احاديث جعلي و غير معتبر، ملاك ها و معيارهايي وجود دارد:پيشوايان، معصوم ـ عليهم السلام ـ مسلمانان را به فراگيري و فهم حديث و مذاكره و نشر آن، بسيار ترغيب كرده اند، و همين امر سبب پديد آمدن جوامع روايي و حديثي شد و عمده ترين اين جوامع حديثي ـ كه به كتب اربعه ـ معروفند عبارتند از: اصول و فروع و روضه كافي، از شيخ محمد بن يعقوب كليني(ره)؛ «من لايحضره الفقيه»، از شيخ صدوق (ره)؛ «تهذيب الاحكام و استبصار» از شيخ طوسي (ره).احاديثي كه در كتب اربعه آمده است به صورت مواد خامي است كه براي استفاده درست و استنباط و استخراج احكام و معارف اسلامي از محتواي آن ها به چند علم جنبي احتياج است كه به آن ها علوم حديث مي گويند مانند «علم درايه» ، «رجال» و «فقه الحديث».درايه در لغت؛ به معناي معرفت و دانستن است.[1] راغب اصفهاني مي گويد: درايه معرفتي است كه با نوعي از تدبير به دست آيد.[2] در اصطلاح، درايه علمي است كه از سند حديث و متن آن و چگونگي فرا گرفتن و آداب نقل حديث گفتگو مي كند.[3] موضوع علم درايه عبارت است از: سند و متن حديث و فايده و غرض از اين علم، معرفت و شناسايي احاديث مقبول و مردود است.در يك نگاه كلي علم درايه علمي است كه در آن از اقسام حديث و كيفيت تحمل و نقل حديث و چگونگي ثبوت عدالت، ضبط راويان حديث و الفاظي كه در جرح و تعديل راويان استعمال مي شود و نيز در مورد طبقات روات و مشايخ و مطالبي از اين قبيل، بحث مي شود. بنابراين، علم درايه در مورد حديث، از جهت صحيح يا غيرصحيح بودن متن و سند آن مي باشد.[4]از جمله علوم ديگري كه براي تشخيص حديث صحيح از غيرصحيح لازم است، علم رجال مي باشد.در علم رجال، از احوال راويان حديث از جهت اتصاف آنان به شرايط قبولي اخبارشان و ساير احوال آنها، مثل: ضابط بودن، امامي بودن، عدالت و... بحث مي شود؛ يعني، راويان احاديث اگر داراي چنين صفاتي باشند، خبرشان صحيح و به آن عمل مي شود. به تعبير ديگر، علم رجال علمي است گسترده و دامنه دار كه در آن از احوال راويان حديث، بحث مي شود تا اشخاص و راويان موثق و مورد اعتماد از غير موثق مشخص شود.[5]پس علم رجال، سند حديث (يا راويان)، و علم درايه متن حديث و اقسام آن و عوارضي كه بر آن حديث عارض مي شود را مورد بررسي قرار مي دهد.از سوي ديگر، اطمينان به روايت، ممكن است از جهت سند، يا دلالت، يا قراين ديگر، و يا مجموع آن‎ها به دست آيد. گاه يك روايت با سند صحيح، ممكن است اطمينان‎آور نباشد؛ هر چند بتوان به لحاظ صحت سند بر طبق آن عمل كرد؛ اما روايتي با سند حسن، يا حتي ضعيف، با قراين ديگر اطمينان‎آور باشد. بنابراين؛ ارزيابي سند يا دلالت به تنهايي،‌ نمي‎تواند ملاك اطمينان يا عدم اطمينان قرار گيرد.«فقه الحديث» دانشي است كه عهده‎دار بررسي محتواي حديث است و حديث پژوهان بعد از ارزيابي حديث، در صورتي آن حديث را مورد پذيرش قرار مي­دهند که چهار شرط كلي در آن موجود باشد:الف) عدم مخالفت با كتاب خدا.ب‎) عدم مخالفت با سنّت قطعي.ج) عدم مخالفت با دلايل عقلي.د) عدم مخالفت با آنچه اماميه بر آن اجماع و اتفاق كرده‎اند.اين چهار مورد؛ از مهم‎ترين شرايط و شواهد صحت يك روايت است؛ ولي شواهد و قراين ديگري نيز وجود دارد كه در منابع «فقه الحديث» بيان شده است.با به كارگيري علوم ياد شده، احاديث معتبر از احاديث غيرمعتبر و جعلي مشخص مي شود، و معيارها و ملاك هاي تشخيص احاديث معتبر مورد تحليل قرار مي گيرد.[6]ب) احاديث اسلامي در يك تقسيم­بندي به دو قسم تقسيم مي­شوند:1ـ احاديث قدسي؛ كه مانند قرآن كريم وحي الهي بر پيامبران است، ولي الفاظ آن، توسط پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ و ساير پيامبران الهي بيان شده و داراي اعجاز نيست و تنها مضمون و محتواي آن به وسيلة الهام يا در خواب و... به پيامبر القا مي شود.همچنين در احاديث قدسي احتمال تحريف وجود دارد، بر خلاف قرآن كه تحريف ناپذير است. همچنين در احاديث قدسي برخلاف قرآن، لزوم طهارت هنگام مسّ، ثواب قرائت، حرمت قرائت در برخي اوقات و... ، مطرح نيست.دانشمندان مسلط به علوم حديث، مي توانند احاديث صحيح و معتبر را از احاديث غيرصحيح و جعلي تشخيص دهند، و بدون علوم ياد شده، نمي توان اعتبار احاديث اسلامي را تأييد يا رد نمود.معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:1ـ جعفر سبحاني، الحديث النبوي بين الرواية و الدراية، قم، مؤسسة امام صادق ـ عليه السلام ـ ، چاپ اول، 1377ش، ص74.2ـ كاظم مديرشانه چي، علم الحديث و دراية الحديث، قم، انتشارات اسلامي، 1375.3ـ جعفر سبحاني، كليات في علم الرجال، قم، انتشارات اسلامي، 1414، ص11. .

سامانه پاسخگویی به سوالات و شبهات

مرجع:

ایجاد شده در 1400/12/28

لینک کوتاه