آيا سنت امتحان با علم بي نهايت خداوند منافات ندارد؟

در زمينه مسأله آزمايش الهي، بحث فراوان است يكي از سؤالاتي که به ذهن مي رسد اين است که: آيا آزمايش براي اين نيست که اشخاص يا چيزهاي مبهم و ناشناخته را بشناسيم و از ميزان جهل و ناداني خود بکاهيم؟ اگر چنين است خداوندي که علمش به همه چيز احاطه دارد و از اسرار درون و برون همه کس و همه چيز آگاه است، غيب آسمان و زمين را با علم بي پايانش مي داند، چرا امتحان مي کند؟ مگر چيزي بر او مخفي است که با امتحان آشکار شود؟ پاسخ اين سوال مهم را در اينجا بايد جستجو کرد که: مفهوم آزمايش و امتحان در مورد خداوند با آزمايش هاي ما متفاوت است: ما وقتي چيزي را آزمايش مي کنيم در اغلب موارد هدف ما از امتحان اين است که مي خواهيم مجهولي را تبديل به معلوم کنيم و لذا براي اين هدف از مقياس و ميزاني استفاده مي کنيم به عنوان مثال وقتي مي خواهيم بدانيم وزن کالايي چقدر است آن را در ترازو مي گذاريم تا وزن واقعي آن براي ما آشکار شود و اثر اين ميزان نيز فقط توزين کردن است و تأثيري در ارزش و کم و يا زياد کردن متاع ندارد و يا از دماسنج براي فهميدن درجه حرارت هوا و يا بدن استفاده مي شود و هم چنين از علم منطق براي روشن شدن صحت و عدم صحت شکل استدلال استفاده مي نمايند. به طور کلي اين امتحان ها و کاربرد اين ابزارها همه و همه براي شناخت بيشتر و رفع ابهام و جهل است. و بديهي است که امتحان به اين مفهوم و اين هدف با توجه به علم خداوند، درمورد حق تعالي وجهي ندارد و سوال فوق نيز از همين جا نشأت گرفته که تصور شده هدف از امتحان در همه جا و در مورد هر کس حتي خداوند، کشف مجهول است در حالي که هدف از آزمايش الهي در واقع پرورش و تربيت، از قوه به فعل آوردن و رساندن هر کسي به کمال لايق به آن مي باشد خدا امتحان نمي کند تا درجه معنوي و شخصيت واقعي کسي برايش معلوم شود بلکه آزمايش مي کند تا بر درجه معنوي و حد شخصيت آن بنده در اثر آزمايش، افزوده شود و استعدادهاي نهفته در وجودش به فعليت برسد. توضيح اين که در قرآن کريم در مواردي متعدد امتحان به خدا نسبت داده شده است و تبيين شده که اين يک قانون کلي و سنت دائمي پروردگار است که براي شکوفا کردن استعدادهاي نهفته و از قوه به فعل رساندن آنها و در نتيجه پرورش دادن بندگان، آنان را مي آزمايد. يعني همانگونه که فولاد را براي استحکام بيشتر در کوره مي گدازند تا به اصطلاح آب ديده شود آدمي را نيز در کوره حوادث گوناگون پرورش مي دهد تا مقاوم گردد. در واقع امتحان خدا، به کار باغباني پرتجربه شبيه است که دانه هاي مستعد را در سرزمين هاي آماده مي پاشد اين دانه ها با استفاده از مواهب طبيعي شروع به نمو و رشد مي کنند و تدريجا با مشکلات مي جنگند و با حوادث پيکار مي نمايند در برابر طوفان هاي سخت، سرماي کشنده و گرماي سوزان ايستادگي به خرج مي دهند تا شاخه گلي زيبا يا درختي تنومند و پرثمر بار آيد که بتواند به زندگي و حيات خود در برابر حوادث سخت ادامه دهد. سربازان را براي اين که از نظر جنگي نيرومند و قوي شوند به مانورها و جنگ هاي مصنوعي مي برند و در برابر انواع مشکلات از قبيل تشنگي، گرسنگي، گرما، سرما، حوادث دشوار و موانع سخت و... قرار مي دهند تا ورزيده و آب ديده شوند. قرآن مجيد به اين حقيقت تصريح کرده و فرموده است: وليبتلي الله ما في صدورکم و ليمحّص ما في قلوبکم والله عليم بذات الصدور، براي اين که خداوند آنچه را در سينه هاي تان پنهان داريد بيازمايد و آنچه را در دل هاي شما است کاملا خالص گرداند و او به همه اسرار درون شما آگاه است». اميرمومنان علي ـ عليه السلام ـ تعريف بسيار پرمعني در زمينه فلسفه امتحانات الهي دارد که مي فرمايد: «... و إن کان سبحانه اعلم بهم من انفسهم و لکن لتظهر الافعال التي بها يستحق الثواب و العقاب...، گرچه خداوند به روحيات بندگانش از خودشان آگاه تر است ولي آنها را امتحان مي کند تا کارهاي خوب و بد که معيار پاداش و کيفر است از آنها ظاهر گردد». يعني صفات دروني انسان به تنهايي نمي تواند معياري براي ثواب و عقاب گردد مگر آن زماني که در لابلاي اعمال انسان خود نمايي کند خداوند بندگان را مي آزمايد تا آن چه در درون دارند در عمل آشکار کنند، استعدادها را از قوه به فعل برسانند و مستحق پاداش و يا نعوذبالله، کيفر گردند. اگر آزمايش الهي نبود اين استعدادها شکوفا نمي شد و ميوه هاي اعمال بر شاخسار درخت وجود انسان نمايان نمي گشت و اين است فلسفه آزمايش الهي در منطق اسلام که قرآن کريم آن را يک امر لازم و همگاني مي داند و مي فرمايد: أحسب الناس أن يترکوا أن يقولوا آمنا وهم لايفتنون، «آيا مردم گمان مي کنند به صرف اين که بگويند ايمان آورديم بدون امتحان رها مي شوند»، يعني موضوع امتحان يک امر قطعي و همگاني است و همه مردم از انبياء گرفته تا ديگر طبق اين قانون عمومي مي بايست آزمايش شوند، و استعداد خود را شکوفا سازند. هر چند امتحانات الهي و ابزارهاي امتحان و نيز کميت وکيفيت آن متفاوت است، بعضي مشکل، بعضي آسان و قهرا نتايج آنها نيز با هم فرق دارد، اما به هرحال آزمايش براي همه است. در آيه 155 سوره بقره نمونه هايي از اموري که انسان با آنها امتحان مي شود بيان شده، از قبيل: ترس، گرسنگي، زيان هاي مالي، مرگ و... ولي وسايل آزمايش خداوند منحصر به اينها نيست و امور ديگري نيز در قرآن به عنوان وسيله امتحان آمده است، مانند فرزندان، پيامبران، و دستورات خداوند، شرور و خيرات و... . .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه