عرض اعمال بر امام علیه السلام در میان پیروان مکتب اهل بیت (ع) با توجه به اخبار فراوانی که از امامان رسیده عقیده معروف مشهور بر این است که پیامبر (ص) و امامان از اعمال همه امت آگاه می شوند، یعنی خداوند از طرق خاصی اعمال امت را بر آنها عرضه می دارد. روایاتی که در این زمینه نقل شده بسیار زیاد است که به عنوان نمونه چند قسمت نقل می گردد. از امام صادق (ع) نقل است که فرمودند: تعرض الاعمال علی رسول الله اعمال العباد کل صباح ابرارها و فجارها فاحذروها و هو قول الله عزوجل «و قل اعمولا فسیری الله عملکم و رسوله» و سکت. [۱]

عرض اعمال بر امام علیه السلام در میان پیروان مکتب اهل بیت (ع) با توجه به اخبار فراوانی که از امامان رسیده عقیده معروف مشهور بر این است که پیامبر (ص) و امامان از اعمال همه امت آگاه می شوند، یعنی خداوند از طرق خاصی اعمال امت را بر آنها عرضه می دارد. روایاتی که در این زمینه نقل شده بسیار زیاد است که به عنوان نمونه چند قسمت نقل می گردد. از امام صادق (ع) نقل است که فرمودند: تعرض الاعمال علی رسول الله اعمال العباد کل صباح ابرارها و فجارها فاحذروها و هو قول الله عزوجل «و قل اعمولا فسیری الله عملکم و رسوله» و سکت. [1] تمام اعمال مردم هر روز صبح به پیامبر عرضه می شود اعمال نیکان و بدان. بنابراین مراقب باشید و این مفهوم گفتار خداوند است که می فرماید: «انجام دهید، که به زودی خدا و پیامبر او در کردار شما خواهند نگریست.» در حدیث دیگری از امام باقر (ع) است که می فرماید: «ان الاعمال تعرض علی نبیکم کل عشیه الخمیس فلیستح احدکم ان یعرض علی نبیه العمل القبیح.» [2] تمامی اعمال شما بر پیامبرتان هر عصر پنجشنبه عرضه می شود، بنابراین باید از اینکه عمل زشتی از شما بر پیامبر (ص) عرضه شود شرم کنید. یادآور می شود که در تفسیر برهان در صفحه 157-158 بالغ بر 24 حدیث از معصومین (ع) نقل می کند که همگی آنها حکایت از این دارند که اعمال عرضه بر رسول خدا و ائمه (عت) می شود. از جمله این است: عن ابی عبدالله (ع) قال: ما لکم تسؤون رسول الله (ص) فقال رجل کیف نسؤوه؟ فقال: اما تعلمون ان اعمالکم تعرض علیه، فاذا رای معصیه ساءه ذلک، فلاتسوؤا رسول الله و سروه. [3] امام صادق (ع) می فرماید: چرا رسول خدا را از خودتان می رنجانید و ناراحت می کنید. شخصی که در حضور امام صادق (ع) بود پرسید ای فرزند رسول خدا (ص) چگونه پیامبر را از خود می رنجانیم و او را ناراحت می کنیم. حضرت صادق (ع) فرمودند: مگر نمی دانید که کلیه اعمال بر رسول خدا عرضه می شود اگر معصیت و گناهی از شما سرزده باشد رسول خدا ناراحت می شود و ناخوشایند او خواهد شد. پس کاری کنید که رسول خدا از شما مسرور و خوشحال باشد. در روایت دیگری از امام علی بن موسی الرضا (ع) می خوانیم که شخصی به خدمتش عرض کرد برای من و خانواده ام دعائی فرما. فرمود: مگر من دعا نمی کنم؟ «والله ان اعمالکم لتعرض علی فی کل یوم و لیله»؛ به خدا سوگند اعمال شما هر شب و روز بر من عرضه می شود. راوی این حدیث می گوید: این سخن بر من گران آمد. امام متوجه شد به من فرمود: «اما تقرا کتاب الله عزوجل و قل اعملوا فسیری الله عملکم و رسوله و المؤمنون»؟ هو و الله علی بن ابی طالب. [4] آیا کتاب خداوند را نمی خوانی که می گوید: عمل کنید خدا و پیامبرش و مؤمنان عمل شما را می بینند. به خدا سوگند، منظور از مؤمنان علی بن ابی طالب (و امامان دیگر از فرزندان او) می باشد. در اینجا این سئوال پیش می آید که آیا از خود آیه فوق منهای روایاتی که در تفسی آن وارد شده است این موضوع را می توان استفاده کرد و یا همانگونه که مفسران اهل سنت گفته اند آیه اشاره به یک مسئله عادی دارد و آن این که انسان هر عملی انجام دهد، خواه ناخواه ظاهر شده و علاوه بر خداوند، پیامبر (ص) و همه مؤمنان از طرق عادی از آن آگاه می شوند. پاسخ: اولا آیه اطلاق دارد و تمام اعمال را شامل می شود و می دانیم که همه اعمال از طرق عادی بر پیامبر (ص) و مؤمنان آشکار نخواهد شد، چرا که بیشتر اعمال خلاف در پنهانی و به طور مخفیانه انجام می شود و در پرده استتار غالباً پوشیده می ماند و حتی بسیاری از اعمال نیک مستور و مکتوم چنین است. و اگر ما ادعا کنیم که همه اعمال اعم از نیک و بد و یا غالب آنها بر همه .... روشن می شود سخن بسیار گزاف گفته ایم. بنابراین آگاهی پیامبر (ص) و مؤمنان از اعمال مردم باید از طرق غیر عادی و به تعلیم الهی باشد. ثانیاً در پایان این آیه میخوانیم «فینبئکم بما کنتم تعملون»؛ خداوند شما را در قیامت به آنچه عمل کرده اید آگاه می سازد. شک نیست که این جمله تمام اعمال آدمی را اعم از مخفی و آشکار شامل می شود و ظاهر تعبیر آیه این است که منظور از عمل در اول و آخر آیه یکی است بنابراین آغاز آیه نیز همه اعمال را چه آشکار باشد چه پنهان باشد شامل می شود و شک نیست که آگاهی بر همه اینها از طرق عادی ممکن نیست. به تعبیر دیگر پایان آیه از جزای همه اعمال سخن می گوید، آغاز آیه نیز از اطلاع خداوند و پیامبر و مؤمنان نسبت به همه اعمال بحث می کند. یکی مرحله آگاهی است، و دیگری مرحله جزا، و موضوع در هر دو قسمت یکی است. ثالثاً: تکیه روی مؤمنان در صورتی صحیح است که منظور همه اعمال و از طرق غیر عادی باشد، و الا اعمال آشکار را هم مؤمنان می بینند و هم غیر مؤمنان. اینجا ضمنا این نکته روشن می شود که منظور از مؤمنان در این آیه همانگونه که در روایات فراوانی نیز آمده است تمام افراد با ایمان نیست بکله گروه خاصی از آنها ست که به فرمان خدا از اسرار غیب آگاهند یعنی جانشینان راستین پیامبر (ص). نکته مهمی که در اینجا باید توجه داشت این است که مسأله عرض اعمال اثر تربیتی فوق العاده ای در معتقدان به آن دارد، زیرا هنگامی که من بدانم علاوه بر خداوند که همه جا با من است پیامبر (ص) و پیشوایان محبوب من همه روز یا هرهفته از هر عملی که انجام می دهم در هر نقطه و هر مکان اعم از خوب و بد همه آگاه می شوند بدون شک بیشتر رعایت می کنم و مراقب اعمال خود خواهم بود. آیا رؤیت در اینجا به معنی دیدن است؟ معروف در میان گروهی از مفسران این است که رؤیت در جمله فسیری الله عملکم ... به معنی معرفت است نه به معنی علم چرا که یک مفعول بیشتر نگرفته و می دانیم که اگر رؤیت به معنی علم باشد دو مفعول می گیرد. ولی مانعی ندارد که رؤیت را به همان معنی اصلیش که مشاهده محسوسات باشد بگیریم نه به معنی علم و نه به معنی معرفت. این موضوع در مورد خداوند که همه جا حاضر و ناظر است و به همه محسوسات احاطه دارد جای بحث نیست و اما در مورد پیامبر (ص) و امامان نیز مانعی ندارد که آنها خود اعمال را به هنگام عرضه شدن ببینند، زیرا می دانیم که اعمال انسانی فانی می شود بلکه تا قیامت باقی می ماند. [5] لاهیجی از صاحب مجمع البیان نقل می کند که نزد اصحاب ما مراد از مؤمنین ائمه معصومین سلام الله علیهم اجمعین هستند. در اصول کافی (از یعقوب بن شعیب) امالی شیخ طوسی از حضرت صادق (ع) مروی است که فرمود: مراد از مؤمنون ائمه معصومین (ع) هستند. [6] سید عبدالحسین طیب در تفسیر آیه پیشگفته می نویسد: آنچه واقع شده یا واقع می شد معلوم عندالله است چیزی بر علم او افزوده نمی شود و از علم او محو نمی گردد و هیچگونه نیاز به نامه عمل یا اقامه شهود ندارد. لکن دستگاه سلطنتی او برای تنبه و توجه بندگان کتبه اعمال و نامه عمل و اقامه شهود از ملایکه و اعضاء و جوارح و انبیا و ائمه و ازمنه و امکنه و قرآن مقرر فرموده. و اما حضرت رسالت (ص) و ائمه اطهار و صدیقه طاهره (ع) این چهارده نور پاک در همان عالم نورانیت که انوار مقدسه آنها را خلق فرمود افاضه جمیع کمالات و علم ما کان و ما یکون قبل از خلقت عالم و آدم به آنها فرمود. و شواهد این دعوی از آیات شریفه و اخبار متواتر به تواتر اجمالی داریم. و این آیه شریفه طبق جریان قانون سلطنت که ملائکه کتبه کلیه اعمال بندگان را از حسنات و سیئات می نویسند و می برند در پیشگاه قادر متعال و روزهای دوشنبه و پنجشنبه عرضه می دارند بر پیغمبر و ائمه اطهار حیا و میتا و فردای قیامت به دست صاحبش می دهند و شهود شهادت می دهند و میزان می کنند و حساب می نمایند تماماً روی جریان سلطنت است و الا همان علم الهی کافی است و احدی را نمی رسد که بگوید العیاذ بالله خدا نمی داند یا اشتباه کرده یا ظلم می کند. پس از این بیان مفاد آیه واضح می شود احتیاج به تمحلات مفسرین نداریم. و قل اعملوا معنای امر است یعنی هر چه می خواهید از عبادت و معصیت بکنید به جزای آن می رسید (فسیری الله عملکم) که کتبه رقیب و عتید می نویسید و می برند در پیشگاه احدیت لذا تعبیر به فاءوسین فرموده (و رسوله) که ایام هفته همه روز صباحاً و مساء به نظر مبارک او می رسانند. [7] سید هاشم حسین هم می نگارد: می خوانیم – خاندان نبوت – صلوات الله علیهم اجمعین – دانای اسرار زمینند در روز قیامت زمین به فرمان حق گویا می شود و اسرار بندگان را فاش می سازد هر کس در روی زمین خیری یا شری انجام داده خبر می دهند و احادیثی وارد شده است که زمین برای امیرالمؤمنین (ع) سخن میگفت و اسراری برای علی (ع) اظهار می داشت اکنون برخی از آنها: 1- عن اسماء بنت عمیس (رضی الله) قالت لی فاطمه (ع): لیله دخل بی علی (ع) سمعت الارض تحدثه و هو یحدثها و اصبحت و اخبرت والدی فسجد سجده طویله ثم رفع راسه و قال: یا فاطمه ابشری بطیب النسل فان الله فضل بعلک علی سائر خلقه و امر الارض ان تحدثه باخبارها و ما یجری علی وجهها من شرق الارض الی غربها. اسماء بنت عمیس (رضی الله) گفت: فاطمه (ع) مرا گفت: شبی که علی (ع) بر من وارد شد شنیدم زمین با او سخن می گفت و او با زمین سخن می گفت صبح پدرم را از جریان شب خبر دادم سجده طولانی کرد؛ سپس سر برداشت فرمود: فاطمه تو را مژده باد به فرزندان پاک. خدا برتری داده شوهرت را بر همه بندگان. و زمین را فرمان داده که خبرهایش و هر چه بر آن واقع می شود از مشرق تا مغرب برای علی (ع) بگوید. این حدیث در کتاب (ارجح المطالب صفحه 678) به نقل از مطالب السؤول تألیف محمد بن طلحه شافعی آمده است. 2- سلمان و ابی ذر گفتند همانا علی 7 عالم زمین است و تکیه گاه زمین که به وجودش آرام و به جاست یعنی دانا به اسرار زمین است؛ چنانکه در احادیث بسیاری آمده که اگر حجت خدا در زمین نباشد زمین در هم فرو بریزد پس تکیه گاه زمین است. 3- حسین بن علی (ع) فرمود: سوره اذا زلزلت الارض می خواندم چون به این آیه رسیدم «و قال الانسان مالها یومئذ تحدث اخبارها» پدرم فرمودند آن انسانی که از زمین سئوال می کند و زمین با او سخن می گوید منم. 4- بازرگانی هزار دینار به ابوبکر سپرد و به حج رفت و پس از انجام حج چون برگشت ابوبکر از دنیا رفته، بدرود حیات گفته بود بازرگان نزد عمر آمد و گفت مرا اطلاعی نیست از عایشه پرسش کن او هم گفت: مرا اطلاعی نیست، بازرگان پریشان شد با سلمان آشنایی داشت نزد او رفت و جریان خود را گفت: سلمان او را نزد امیرالمؤمنین برد. علی (ع) به مسجد آمد و فرمود: امانت بازرگان را ابوبکر در فلان مکان دفن نموده آن مکان را شکافتند و آن هزار دینار را بیرون و به صاحبش دادند. عمر گفت: یا علی ابوبکر این راز را با تو گفته بود؟ علی (ع) فرمودند: تو محرم راز بودی با تو نگفته باشد با من چگونه گفته است. عمر گفت: پس از کجا دانستی امانت بازرگان در آن مکان مدفون است. امیرالمؤمنین فرمود: آفریدگار ابوبکر زمین را امر فرموده هر چه در روی آن واقع می شود با من بگوید. (حدیث را کشفی ترمذی در مناقب خود آورده است.) در تفسیر شریف لاهیجی از علی بن ابراهیم روایت کرده که مراد از انسان در آیه (و قال الانسان مالها) امیرالمؤمنین است. در کتاب علل الشرایع از حضرت سیده العالمین حضرت فاطمه الزهرا (ع) روایت کرده که در عهد خلافت ابوبکر در مدینه زلزله عظیم ظاهر گردید و مردم از غایت خوف رو به خانه ابوبکر و عمر گذاشتند و حال آنکه ایشان از روی خوف از خانه های خود بیرون آمده بودند و به خانه امیرالمؤمنین می رفتند. پس همگی رو به خانه علی (ع) نهادند و چون به در دولت خانه باب علم رسیدند آن حضرت بلاتوقف از خانه بیرون رفتند و جمع مردم در عقب آن حضرت بودند تا آنکه بر بالای پشته بر آمده و در آنجا نشست مردم در اطراف آن نشستند و نظر به دیوارهای شهر مدینه می کردند که چه نوع در جنبش و حرکتند. پس حضرت علی (ع) رو به آنان کرده فرمودند: چنین ظاهر شود که شما از این زلزله ترسیده اید آن جماعت از این سئوال تعجب کرده و گفتند: آری. پس حضرت لبهای مبارک خود را جنبانده و دست مبارک را بر زمین بردند و گفتند: چیست تو را ای زمین ساکت شو. پس به فرمان الهی زمین از آن حرکت بازمانده و بر تعجب مردم از آن تعجب سابق افزود حضرت فرمودند که شما از این کار من تعجب کردید. من آن شخصم که حق تعالی فرمود: «اذا زلزلت الارض زلزالها و اخرجت الارض اثقالها و قال الانسان مالها» منم آن انسانی که گوید چیست تو را. در خرایج راوندی ابوحمزه ثمالی از حضرت ابی جعفر الباقر (ع) روایت کرده که نزد حضرت علی (ع) بودم کسی سوره اذا زلزلت الارض را تلاوت می کرد چون به این آیه رسید و قال الانسان مالها حضرت فرمودند: منم مراد از انسان در این آیه و برای من زمین سخن می گوید و خیرهای خود را به من می دهد. مضمون همین روایت در جلد هفتم جامع صفحه 471 آورده است و خبری نیز علاوه دارد و آن این است که از پیغمبر اکرم (ص) روایت کرده که فرمود: ای مردم آیا می دانید خبرهای زمین چیست که برای امیرالمؤمنین (ع) بیان می کند. عرض کردند: خدا و رسولش داناترند و بهتر می دانند. رسول اکرم (ص) فرمودند: گواهی می دهد بر مرد و زن به آنچه پشت آن عمل کردند و می گوید این شخص کار نیکو به جا آورده و آن دیگری مرتکب عمل زشت گردیده است. این است خبرهای زمین. و پروردگار به زمین الهام می کند که اخبار و حوادث خود را به امیرالمؤمنین (ع) بگوید و آن حضرت را آگاه سازد. داود رقی از امام صادق (ع) روایت می کند که امام فرمودند: ای داود اعمال و رفتار شما پنجشنبه به من عرضه و نشان داده شد به آن نگریستم یک عمل تو مرا خوشحال ساخت و آن صله رحم تو درباره پسر عموی تو بود، اما پسر عموی تو عمر او فرا رسیده ولی از رزق و روزی تو کم و کاسته نگردیده. داود رقی گوید: پسر عمویی داشتم که او ناصبی بود و عایله مند و محتاج و من خواستم به مکه مشرف شوم دستور دادم که به او چیزی بدهند وقتی وارد مکه شدم امام صادق (ع) را در مکه ملاقات نمودم از عمل و رفتار من درباره پسر عموی من مرا خبر داد. عبدالله بن ابان از امام رضا (ع) روایت می کند که امام فرمودند: سوگند به خداوند که اعمال شما در پنجشنبه هر هفته به ما عرضه می شود. ________________________________________ [1] الکافی 1/219 [2] البرهان 2/158 [3] الکافی 1/219 [4] الکافی 1/220 [5] تفسیر نمونه 8/127-129 [6] تفسر شریف لاهیجی 2/311 [7] اطیب البیان 6/308-309 .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه