نشاط و شادي چه نسبتي با دين دارند؟ آيا دين آنها را تقويت مي‎كند؟

شادي و نشاط واژة «شاد» در لغت در معاني زير به كار مي‎رود: «خشنود، خوشحال، خوشوقت،‌ بي‎غم، خوش و خرم» نشاط واژه‎اي عربي است و لغت دانان آن را از ريشه «نشط» مي‎دانند كه داراي معاني «حركت و تكان شديد، مقابل كسالت و تنبلي، ميل و رغبت به كار» مي‎باشد. بنابراين مي‎توان گفت شادي حالتي است دروني كه با چشم و گوش و حواس بيروني قابل درك نيست؛‌ بلكه با حس دروني قابل درك است البته نمود و بروز آن در خنده و تبسم ظاهر مي‎گردد؛ اما شادابي و نشاط به معناي‎تر و تازه و سرحال بودن و سر زندگي و ميل و رغبت به كار و فعاليت و تكاپوست و در واقع حالتي بيروني و ظاهري است. حاصل تلفيق شادي و نشاط و شادابي را «بهجت» مي‎گويند كه در سطوح عالي‎تر آن «سعادت» نام دارد و در مقابل شادي نشاط و شادابي؛ غم و اندوه قرار دارد و در برابر سعادت؛ شقاوت و در قبال لذت (كه محور شادي است) درد و رنج. شادي و نشاط در انسان فطري است همة انسان‎ها به طور فطري،‌طالب حالات مطلوب و مطبوع، خوشايند و شادي هستند به بيان ديگر؛ گرايش به لذت و خوشگذراني و راحت طلبي از گرايش‎هاي فطري انسان است و فطري بودن اين ميل بدين معناست كه ساختمان روح و درون انسان اين گونه آفريده شده است كه نمي‎تواند متنفر از لذت و شادي و شادابي باشد. اسلام ديني است كه گرايش‎هاي فطري و نيازهاي اساسي را نه تنها انكار نمي‎كند بلكه معارف و احكام خود را بر پاية آنها بنا مي‎نهد. اساساً از آنجا كه دين براي هدايت و سعادت انسان دو ساحتي آمده است؛ نمي‎تواند به اين ميل و گرايش فطري بي‎تفاوت باشد. نسبت شادي و نشاط با دين 1. دين به شاديها جهت مي‎بخشد: ابن سينا در يكي از كتب خود با عنوان بهجت و سعادت؛ مي‎گويد كه لذت و رنج داراي مراتب بوده و برخي از آن حسي و برخي ديگر خيالي و بعضي وهمي و عدّه‎اي مربوط به مراتب بالاتر مي‎باشند. او در ادامه مي‎گويد كه عوام بر اين باور‎ند كه لذت‎ها و شادي‎هاي حسي؛ برترين لذت‎ها‎اند. و در ابطال اين پندار تذكر مي‎دهد كه چه بسا افرادي كه براي تأمين لذت‎هاي خيالي، از مراتب حسي شادي دست مي‎كشند و خود را متحمل رنج‎ها و مشقت‎ها مي‎نمايند. در نگاه ديني، اين تفاوت مراتب شادي و نشاط؛ موجب شكل‎گيري مسائل و احكام ديني شده است. به ديگر سخن، ممنوع يا مقيد شدن برخي نشاط‎ها به سبب مزاحمتي است كه بين آن رتبه با مرتبه بالاتر و بهتر شادي و نشاط وجود دارد. خداوند متعال قرآن را براي هدايت مردم نازل فرموده تا راه درست و منافع واقعي و حقيقي را به انسان بنماياند. چرا كه گاهي انسان چيزي را بد و نامناسب مي‎پندارد؛ در حالي كه براي او بهتر است؛ و چه بسا به چيزي علاقمند باشد و آن را موجب لذت و شادي و سعادت خود بداند در حالي كه بدترين و مضرترين چيز براي اوست. دين بر اساس حكم عقل؛ شادي‎هاي پايدارتر و برتر و مرغوب‎تر را توصيه مي‎نمايد. مقتضاي عقل و فطرت انسان اين است كه در بين گزينه‎هاي مختلف شادي‎ها و لذت‎ها؛ بر اساس محاسبات، آنچه ماية شادي بادوام‎تر است را انتخاب نماييم. امام علي ـ عليه السّلام ـ در مورد لزوم ارزش‎گذاري و سبك سنگين كردن شادي‎ها و لذت‎ها مي‎فرمايند: «چقدر فرق است بين عملي كه لذتش از بين مي‎رود و عواقب خطرناك آن باقي مي‎ماند و عملي كه سختي‎هايش به پايان مي‎رسد و پاداش و لذت‎هايش مي‎ماند.» و در سخن ديگر پايداري و ناپايداري لذت‎ها و شادي‎ها را ملاكي و معياري مناسب براي انتخاب مسير در دوراهي‎هاي زندگي بر مي‎شمارند. و در كلامي ديگر شادي و فرحي را كه به اندوهي جاوداني منجر گردد را مورد مذمت قرار مي‎دهد. 2. شادي و نشاط ابزار و وسيله‎اند اسلام ضمن تأييد اين ميل فطري و جهت بخشي بدان؛ در آن متوقف نشده و نگاهي اصالي و استقلالي به آن ندارد بلكه شادي، نشاط و لذت‎ها را به عنوان وسيلة و ابزار براي اهداف عالي‎تر قلمداد نموده است. (كه با رسيدن به آن اهداف انسان به بالاترين حالت نشاط و وجد مي‎رسد). اين نكته از روايت امام رضا ـ عليه السّلام ـ فهميده مي‎شود: «كوشش كنيد تا اوقات شما چهار زمان باشد؛ زماني براي عبادت، وقتي براي تأمين معاش و ساعتي براي معاشرت با برادران مورد اعتماد... و فرصتي را هم براي تفريحات و لذايذ خود اختصاص دهيد و از شادي اين ساعات نيروي لازم براي عمل به وظايف وقت‎هاي ديگر را تأمين نماييد... با بهره‎مندي از لذايذ حلال و (شادي‎هايي) كه مروت را نمي‎شكند و در آن اسراف نيست؛ خود را از دنيا بهره‎مند سازيد و با اين امور (شادي‎هاي حلال و لذت‎هاي دنيوي) براي انجام وظايف ديني كمك بگيريد؛ چرا كه روايت شده: هر كه دنيايش را به خاطر دينش و دينش را بخاطر دنيايش ترك نمايد، از ما نمي‎باشد.» همچنين امام علي ـ عليه السّلام ـ در كلامي شيوا بيان مي‎فرمايد كه چطور متدينان واقعي ـ مانند دنياپرستان و لذت مداران ـ از شادي‎ها و تفريحات سالم دنيا بهره‎مند مي‎گردند (اما در اين امور هم هيچ گاه مرزهاي دين را در شادي‎هايشان نقض نمي‎نمايند) اما وقتي قيامت فرا مي‎رسد؛ دنيامداران و بسنده كنندگان به لذت‎ها و شادي‎هاي دنيوي انگشت حيرت به دندان مي‎گزند چرا كه مؤمنان با كوله‎باري از رضايت الهي وارد بهشت مي‎شوند و آنان به جهنم سقوط مي‎كنند.» خلاصه آنكه بعد از بيان نسبت دين با شادي، پاسخ سؤال‌ دوم نيز روشن مي‎شود كه «آيا دين شادي را تقويت مي‎كند؟». دين علاوه بر جهت بخشي انسان در تعيين «نوع شادي‎ها» و «روش اظهار شادي‎ها»؛ شادي و نشاط را در فضاي عمل به دستورات ديني به شكل ابزاري مطرح مي‎نمايد و به اين معنا مي‎توان گفت كه دين شادي را تقويت مي‎كند و آن را براي دين‎داري و انجام وظايف ديني لازم مي‎داند. در پايان به برخي از عوامل شادي بخش، اشاره مي‎گردد. برخي عوامل شادي آفرين كه در منابع ديني به آنها توصيه شده است 1. خنده و تبسم: پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ هميشه هنگام سخن گفتن تبسم مي‎نمودند و غنچه‎هاي لبخند بر لبان مباركشان شكوفا مي‎شد. و امام رضا ـ عليه السّلام ـ مؤمنان را اين چنين به خنده ترغيب مي‎نمودند: هر كس در برخورد با برادر مؤمنش تبسم (و ابراز شادي) نمايد خداوند براي او ثواب مي‎نگارد و هر كس براي او ثواب نگاشته گردد عذاب نمي‎شود. البته خنده بي‎دليل و يا به شكل قهقهه و از روي مستي و غفلت از خدا مذمت شده است. 2. شوخي: شوخ طبيعي، يكي از ويژگي‎هاي مؤمنان است و نيز رسول اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ فرموده كه: من شوخي و مزاح مي‎نمايم ولي هميشه حق مي‎گويم ( و شوخي من همراه با حق است نه دروغ و تهمت و...) 3. شاد كردن ديگران: در روايت آمده است كه: هر كس شيعه ما را شاد نمايد گويا رسول اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ را شاد نموده است. 4. استفاده از بوي خوش. 5. پوشيدن لباس‎هاي روشن و تنوع رنگ‎ها. 6. خودآرايي و محيط آرائي. 7. سفر و سياحت و بهره‎مندي از طبيعت و... سخن آخر علاوه بر احاديثي كه به صراحت بر شادي تأكيد مي‎كنند روايات بسياري وجود دارد كه شادي‎ها را به عدم غفلت از خدا و مرگ و عدم لهو و عبث بودن و ديگر معيارها؛ محدود مي‎نمايند. كه معناي ضمني اين احاديث هم پذيرش شادي مي‎باشد اما شادي با چارچوب نه شرع شادي مطلق مثل شادي با قرص‎هاي توهم‎زا، شادي و خنده با تمسخر ديگران و... . .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه