منظور و مفهوم دقيق صدقه دادن را بيان فرماييد؟ در چه اموري؟

صدقه و انفاق صدق به معني راستي و راستگوئي و صدقه، آن چيزي است که به منظور يافتن ثواب آخرت مي بخشند. صدقه دادن و انفاق به معناي بخشيدن مال و مانند آن در راه خير و به قصد نزديکي به خداوند است. در اهميت صدقه همين بس که رسول اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ فرمود: «بر عهده هر مسلماني است که در هر روز صدقه دهد، سؤال کردند چه کسي توان اين کار را دارد؟ آن حضرت جواب دادند: اگر در مسير راه آن چه موجب اذيت رهگذر باشد برطرف سازي صدقه است، چنان که نشان دادن راه به رهگذر، عيادت مريض، امر به معروف و نهي از منکر، و جواب دادن سلام همه صدقه مي باشند». به روزگار سلامت، شکستگان درياب که جلب خاطر مسکين بلا بگرداند چو سائل از ره ياري طلب کند چيزي بده وگرنه ستمگر به زور بستاند چنان که قرآن کريم مي فرمايد صدقه بايد تنها براي رضاي خداوند منان و بدون هيچ منّتي به مستحق عطا شود و الا براي آن ثوابي مترتب نخواهد بود: يَأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ لَا تُبْطِلُواْ صَدَقَتِکم بِالْمَنِ وَالْأَذَي کالَّذِي يُنفِقُ مَالَهُ و رِئَآءَ النَّاسِ وَلَا يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْأَخِرِ فَمَثَلُهُ کمَثَلِ صَفْوَانٍ عَلَيْهِ تُرَابٌ فَأَصَابَهُ وَابِلٌ فَتَرَکهُ صَلْدًا لَّا يَقْدِرُونَ عَلَي شَي ءٍ مِّمَّا کسَبُواْ وَاللَّهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْکفِرِينَ. آثار صدقه الف) دفع شرور: امام صادق ـ عليه السلام ـ مي فرمايد: «من تصدّق بصدقةٍ اذا اصبح دفع الله عزّوجل عنه نحس ذلک اليوم؛ هر کس در صبح صدقه اي دهد خداي عزّوجل شر و نحوست آن روز را از وي دفع نمايد». ب) درمان مرض: پيغمبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ فرموده اند: «داووا مرضاکم بالصدقة؛ بيماران خود را با دادن صدقه درمان کنيد». و نيز فرموده اند: «صدقه قضاء حتمي را از ميان مي برد». صاحب بن عباد -وزير مؤيد الدوله ديلمي که تا زمان فخرالدوله وزارت داشت - که اهل فضل و سخاوت بود، هر کس در عصرهاي ماه رمضان نزد او وارد مي شد ممکن نبود قبل از افطار بيرون رود چنان که گاهي هزار نفر هنگام افطار بر سر سفره اش بودند، صدقه و انفاق او در ماه رمضان با يازده ماه ديگر سال برابري مي کرد. آورده اند چون در زمان کودکي براي درس به مسجد مي رفت هر صبح مادرش يک دينار و يک درهم به او مي داد و سفارش مي کرد که به هر فقيري رسيد، تصدّق کند، اين کار براي صاحب بن عباد عادتي شد که هرگز ترک نکرد، وچون به وزارت رسيد از ترس آن که اين کار را فراموش کند به غلامش دستور مي داد هر شب يک دينار و يک درهم زير بالش وي بگذارد. اتفاقاً شبي خادم دستور او را فراموش کرد، چون صاحب از خواب برخاست بعد از اداي فريضه دست برد تا پول را بردارد، متوجه شد که خادم غفلت کرده است، پس به او دستور داد همه اثاث اتاق را ـ که همه از ديبا و پارچه هاي گران قيمت بود ـ به جبران فراموشي به اولين فقيري که ببيند بدهد؛ خادم آنها را از منزل بيرون برد لحظاتي بعد با سيدي نابينائي که همسرش دست او را گرفته بود روبرو شد و گفت: اين اثاث را مي پذيري؟ سيد فقير از شنيدن آن سخن بي هوش شد. او را نزد صاحب بن عباد آوردند؛ صاحب پرسيد: براي چه بي هوش شدي؟ سيد گفت: مردي آبرومندم و مدتي است تهي دست شده ام، دختري دارم که او را شوهر داده ام، اينک دو سال است از خوراک و لباس خود ذخيره مي کنم تا براي او جهيزيه تهيه کنم. ديشب همسرم مي گفت بايد براي دختر لحاف و بالش تهيه کني، هر چه خواستم او را منصرف کنم، قبول نکرد ناچار گفتم فردا دست مرا بگير و از خانه بيرون ببر تا از بين شما بيرون بروم. از اين سخنان اشک هاي صاحب بر دامنش ريخت و گفت: اجازه بده تا من تمام جهيزيه دخترت را فراهم کنم. او هم چنين براي شوهر دختر نيز شغلي داد. مورخين نقل کرده اند امام صادق ـ عليه السلام ـ شب هنگام انباني را پر از نان و گوشت و ذرت بردوش خود مي گرفتند و به خانه فقراي مدينه رفته و برايشان قسمت مي کردند. آن چنان که کسي آن حضرت را نمي شناخت، چون حضرت از دنيا رحلت فرمود ديگر کسي به در خانه فقرا نيامد فهميدند که آن شخص حضرت صادق بوده است. در بسياري از روايات، صدقه با دو اثر جذب منفعت و دفع بلا مورد تاکيد قرار گرفته است. از اين رو صدقه دادن در هر روز به ويژه براي دفع بلا و رفع گرفتاري ها به عنوان مستحب معرفي شده و از مومنان خواسته شده تا با صدقه دادن خود را بيمه کنند. شخصيت اجتماعي انسان انسان موجودي اجتماعي است. خاستگاه اجتماعي بودن انسان هر چيزي که باشد، نمي تواند اجتماع گرايي انسان را از حالت طبيعي بودن بيرون برد. به اين معنا که انسان به گونه اي آفريده شده که نمي تواند به دور از اجتماع زندگي کند. کوچک ترين واحد اجتماعي که انسان بدان نياز دارد، واحد خانواده است که ترکيبي از زن و شوهر است؛ زيرا همان گونه که قرآن تبيين کرده است، زوجيت اصل جاري در جهان است و هر موجودي در جهان به صورت جفت آفريده شده و اين خود بدان معناست که اجتماع امري طبيعي و تکويني است که از آن گريزي نيست. با اين همه انسان به سبب شرايط خاص وجودي و زيستي، به گونه اي آفريده شده که نياز با هم بودن در وي تقويت شده و نمي تواند به دور از اجتماع نه تنها به کمال برسد بلکه نمي تواند زندگي کند. از اين رو مي کوشد تا به هر شکلي شده به اجتماع پيوند بخورد. گرايش ذاتي انسان به اجتماع موجب مي شود که هرگونه واگرايي اجتماع امري ناپسند، زشت و ضدطبيعت عادي شمرده شود و کساني که از اجتماع گريزان هستند به عنوان انسان هاي بيمار و دور از شخصيت انسان طبيعي شناخته شوند. علل و عوامل دروني و بيروني موجبات واگرايي انسان از اجتماع مي شود، چنان که علل و عوامل دروني و بيروني موجب افزايش همگرايي اجتماعي شده و تمايل و گرايش افراد را به اجتماع تقويت مي کند. يکي از مهم ترين علل و عوامل همگرايي اجتماعي برآورد نيازها و پاسخ به خواسته هاي عاطفي و مادي يک ديگر است. از اين رو در جامعه پذيري بر آن تاکيد مي شود و به کودکان و نوجوانان آموزش داده مي شود تا چگونه نيازهاي عاطفي و مادي يک ديگر را برآورده ساخته و همدل و هميار و همکار يک ديگر باشند. قرآن به سبب اين که کمال انساني را در همگرايي اجتماعي مي داند و انسان را در قالب انسان اجتماع تصوير و ترسيم مي کند، علل و عوامل همگرايي را مورد توجه ويژه قرار داده و راهکارها و آموزه هاي شناختي و دستوري چندي را ارايه داده تا اين مساله تحکيم شود. اين گونه است که تعاون و همکاري در کنار احسان و انفاق و صدقه معنا و مفهوم خاصي در آموزه هاي اسلامي و قرآني يافته است. اگر انسان کامل را انسان اخلاقي بشماريم، دست يابي به انسان اخلاقي تنها در محيط اجتماع شدني است؛ بر اين اساس مجموعه آموزه هاي اسلامي و قرآني چيزي جز مکارم اخلاقي نيست و ماموريت و فلسفه بعثت همان تبيين مکارم اخلاقي و تکميل آن در جامعه به وسيله آموزش هاي شناختي و تربيتي است. از اين رو پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ مي فرمايد: «اني بعثت لاتمم مکارم الاخلاق»، براي اکمال و اتمام مکارم اخلاقي برانگيخته شده ام. انفاق در کاربردهاي قرآني، ناظر به پاسخ گويي به نيازهاي ديگران در ابعاد عاطفي و مادي است. چنان که احسان و ديگر فرمان ها و آموزه هاي دستوري نيز اين گونه مي باشد و ناظر به عمل اجتماعي انساني است. اجتماع و همگرايي در قرآن و اسلام چنان ارزشمند و با اهميت تلقي شده است که حتي مفهوم ايثار به معناي گذشت از خود براي ديگران، جايگاه خاص يافته و يکي از راه هاي دست يابي به کمال انسانيت و رسيدن به مقام عبوديت ربوبي و خلافت طولي الهي، ايثار دانسته شده است، که اين معنا در سوره انسان (دهر) به خوبي تبيين و تحليل شده و راهکارهاي دست يابي به آن از ابعاد و جهات مختلف بيان گرديده و آثار و پاداش هاي مادي و معنوي از جمله تقرب به خدا و متأله شدن براي آن ذکر شده است. صدقه يکي از علل و عوامل افزايش همگرايي اجتماعي انسان است که در قرآن به عنوان راهکاري در اين مسئله مطرح و مورد تشويق و ترغيب قرارگرفته است. در ادامه مقاله ابعاد و آثار اجتماعي و معنوي اين سنت اسلامي بر پايه تحليل قرآني تبيين مي شود. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه