علت وقوع جنگ صفین چه بود و نتیجه آن چه شد؟

به طور خلاصه ، بعد از جنگ  جمل،جنگ صفین دومین جنگ دوران حکومت امام علی(ع) است.  این نبرد میان امام علی(ع) و معاویه بود که در ۱۱ صفر سال ۳۷ هجری در منطقه ای به نام صفین رخ داد. معاویه و سپاه او در این جنگ، قاسطین (ستمگران) لقب گرفتند. علت نبرد این بود که  وقتی امام علی(ع) به خلافت رسید، معاویه حاکم شام بود. سال ها پیش از آن (در سال ۱۸قمری ) خلیفه دوم او را امیر دمشق کرده بودو در زمان خلیفه سوم، معاویه حاکم منطقه شام شده بود. امیرالمؤمنین(ع) تصمیم گرفت عبدالله بن عباس را حاکم شام کند؛ پس نامه ای به معاویه نوشت و در آن نامه، از او خواست تا همراه اَشراف شام به مدینه بیاید و با حضرت(ع) بیعت کند؛ اما معاویه نه تنها از بیعت سر باز زد، خونخواهی از عثمان را پیش کشید. امیرالمؤمنین(ع) در نامه فرموده بود که مردم بدون مشورت او عثمان را کشتند، ولی اکنون از روی مشورت و اجتماع، او را به خلافت انتخاب کرده اند. پس از بی نتیجه ماندن نامه ها و موعظه های امیرالمؤمنین(ع) معاویه حضرت را تهدید به جنگ کرد. و حضرت(ع) در جواب نامه معاویه نوشت: «.عِنْدِی اَلسَّیْفُ اَلَّذِی أَعْضَضْتُهُ بِجَدِّکَ وَ خَالِکَ وَ أَخِیکَ فِی مَقَامٍ وَاحِدٍ..» در نزد من همان شمشیری است که در جنگ بدر بر پیکر جدّ و دایی و برادرت زدم. بالاخره در روز چهارشنبه اول صفر سال ۳۸ هجری لشکر امیرالمؤمنین(ع) در مقابل لشکر شام صف کشیدند. لشکر حضرت ۹۰ هزار نفر و لشکر معاویه ۸۵ هزار نفر بودند. از مهمترین افراد معاویه می توان از عمرو بن عاص (که در فلسطین به سر می برد و معاویه برای استفاده از مشورت هایش از او خواست در مقابل حکومت مصر، به شام بیاید و به معاویه ملحق شود)، عبید الله بن عمر، عبدالرحمن بن خالد بن ولید، عبدالله بن عمرو بن عاص، مروان بن حکم، ولید بن عقبه، معاویه بن حدیج، ضحّاک بن قیس، بُسر بن ارطاة، شرحبیل بن سمط کندی و حبیب بن مسلمه نام برد. آغاز جنگ： روز اول ماه صفر جنگ شدیدی بین دو سپاه رخ داد، هر روز یکی از فرماندهان امام علی(ع) رهبری خط مقدم را عهده دار بود. روز نخست مالک اشتر، روز دوم هاشم بن عتبه، روز سوم عمار یاسر، روز چهارم محمد حنفیه و روز پنجم عبدالله بن عباس، فرماندهی را عهده دار بودند. به نقلی این جنگ چهارده ماه طول کشید. درباره تعداد کشته های دو سپاه اختلاف است. برخی از مورخان گفته اند： از طرفین هفتاد هزار نفر کشته شدند، که از این تعداد، چهل و پنج هزار نفر از لشکر معاویه و بیست و پنج هزار نفر از لشکر امام علی(ع) بودند. عَمّار بن یاسر و خُزَیمه بن ثابت و اویس قرنی و هاشم بن عتبه و سهل بن عمرو و.. در این جنگ از سپاه امام علی(ع) شهید شدند. در میانه جنگ لشکر کفر، آب را بر لشکر حضرت امیرالمؤمنین(ع) بستند، ولی پس از گرفتن و باز نمودن آب توسط امام(ع) لشکر حضرت مانع از رسیدن آب به لشکر معاویه نشدند. حضرت(ع) پس از شهادت تعدادی از اصحابشان یکباره با ده هزار نفر از طائفه ی ربیعه به لشکر معاویه حمله کردند و صفوف آنان را بر هم ریختند و تا قبّه معاویه رسیدند و فرمودند: ای معاویه، برای چه مردم را به کشتن می دهی؟ بیا با من مبارزه کن تا هر کدام از ما کشته شود خلافت از دیگری باشد! عمروعاص به معاویه گفت: علی با تو انصاف سخن گفت. معاویه گفت: امّا تو در این مشورت انصاف ندادی، چه اینکه هر کس به مصاف او بیرون رود به سلامت باز نگردد! از اینجا بود که معاویه عمروعاص را به اجبار به جنگ حضرت(ع) فرستاد. حضرت همین که او را شناخت شمشیر را بلند کرد تا او را به درک بفرستند، ولی عمروعاص حیله کرد و عورت خود را مکشوف ساخت! آن حضرت(ع) رو از آن بی حیا بر گردانید و آن خبیث فرار کرد. در میانه جنگ هنگامی که سپاه معاویه رو به شکست بود، قرآن بر نیزه کردند و بدین رو برخی از سپاهیان امام علی(ع) از ادامه جنگ سر باز زدند. سرانجام، داورانی برای حکمیت میان دو طرف تعیین شد و جنگ بدون نتیجه خاتمه یافت. به واسطه ماجرای حکمیت، دو سپاه از هم کناره گرفتند و معاویه توانست از مخمصه شکست رهایی یابد. امام علی(ع) پس از آن هرچقدر درصدد تشکیل سپاه برای حمله به شام برآمد، مردم کوفه و حجاز از وی چندان فرمانبرداری نکردند و گروهی به نام خوارج نیز در داخل کوفه به وجود آمدند که جنگ نهروان را به وجود آوردند. امام علی(ع) نیز پس از مدتی توسط یکی از خوارج به نام عبدالرحمان بن ملجم مرادی به شهادت رسید. منابع: ۱)نهج البلاغه، نامه۶۴ ۲)تتمة المنتهی محدث قمی، ص۲۳ ۳)بحار الانوار مجلسی، ج۴۴، ص۲۶۲ ۴)بحار الانوار مجلسی،ج۳۲،ص۵۱۲ ۵)وقعه صفین ابن مزاحم، صص۱۹۵-۴۲۹-۴۶۱-۵۵۲-۴۵۵ ۶)الکامل ابن اثیر، ج۳، ص ۴۳۶ ۷)الفتوح ابن اعثم، ج۳، ص۱۳ .

پایگاه اطلاع رسانی حوزه

مرجع:

ایجاد شده در 1401/04/17

لینک کوتاه