خلقت حضرت حوا(ع) چگونه بود ؟

1ـ در بعضی اخبار آمده که حوّا از پهلو یا دنده ی آدم خلق شده ؛ برخی نیز با استناد به آیه نخست سوره نساء خواسته اند این گونه اخبار را تأیید نمایند. امّا حقیقت این است که از آیه یکم سوره نساء نمی توان به صراحت استفاده نمود که جسم حوّا از جسم آدم(ع) خلق شده است. بخصوص خلق شدن حوّا از پهلو یا دنده ی آدم ، که آیه مورد نظر هیچ اشاره ای به آن ندارد. آیه شریفه چنین است:« یا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمُ الَّذی خَلَقَکُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ وَ خَلَقَ مِنْها زَوْجَها وَ بَثَّ مِنْهُما رِجالاً کَثیراً وَ نِساءً وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذی تَسائَلُونَ بِهِ وَ الْأَرْحامَ إِنَّ اللَّهَ کانَ عَلَیْکُمْ رَقیباً. ـــــــ اى مردم! از(مخالفت) پروردگارتان بپرهیزید! همان پروردگاری که همه ی شما را از یک نفس آفرید؛ و زوج او را(نیز) از او خلق کرد؛ و از آن دو، مردان و زنان فراوانى(در روى زمین) منتشر ساخت. و از خدایى بپرهیزید که(همگى به عظمت او معترفید؛ و) هنگامى که چیزى از یکدیگر مى خواهید، نام او را مى برید! (و نیز) (از قطع رابطه با) خویشاوندان خود، پرهیز کنید! زیرا خداوند، مراقب شماست»( النساء:1)اینکه در تعبیر «خَلَقَکُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ » نفس واحده را تفسیر به آدم(ع) کرده اند تنها یکی از نظرات است. نظر دیگر این است که مراد از نفس واحده روح واحد انسانی است. یعنی خدا همه ی انسانها را از یک نوع روح آفریده است. در حکمت متعالیه نیز گفته شده که نفس انسانی قبل از تنزّل به عالم مادّه یک حقیقت واحده بیش نیست ؛ و کثرت نفوس ، ناشی از تعلّق آن نفس واحده به موادّ گوناگون است. مثل کثرت حاصل در اراده واحد انسان ، آن زمان که انسان اراده ی چندین موجود خیالی را می کند. زمانی که انسان در ذهن خود چندین موجود را باهم تخیّل می کند یک اراده بیش نمی کند ولی آن یک اراده در ذهن به صورت چندین موجود خیالی ظهور می یابد. نفس واحد انسانی نیز هنگام تعلّق گرفتن به موادّ (ابدان ) به همین صورت تکثّر می یابد.امّا نظر سوم که جامع هر دو نظر است می گوید: مراد از نفس واحده هم روح واحد انسانی است هم آدم ابوالبشر. چون در ابتدای خلقت انسان ، آدم(ع) تنها ظهور آن نفس واحده بود. بنا بر این ، همه مردم هم از نسل آدمند هم اینکه همه تنزّلات گوناگون آن نفس واحده ی غیر مادّی هستند که آدم اوّلین ظهورش بود. ــ بیان تفصیلی این مطلب را در سطوح عالی حکمت متعالیه باید جستجو نمود. لذا از تفصیل مطلب به خاطر تخصّصی بودن آن می گذریم ـــ امّا اینکه خداوند متعال فرمود: « وَ خَلَقَ مِنْها زَوْجَها » ناظر به حضرت آدم (ع) است. لکن نمی توان از این تعبیر استفاده نمود که جسم حوّا از جسم آدم(ع) خلق شده است. چون ممکن است مراد از تعبیر فوق این باشد که خدا حوّا را هم از همان نفس واحد( از جنس آدم) آفریده است. شاهد این ادّعا آیه 72 سوره النحل است. خداوند متعال در این آیه می فرماید:« وَ اللَّهُ جَعَلَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْواجا. ـــــ و خداوند براى شما از خودتان همسرانى قرار داد.» روشن است که همسران ما انسانها از خود ما آفریده نشده اند بلکه از جنس ما بوده و مثل ما انسان هستند. 2ـ اینکه حوّا از پهلوی آدم(ع) یا از یکی از دنده های او آفریده شده است برخاسته از معدودی روایات است که بزرگان شیعه آنها رها نموده ، آنها را حمل بر تقیّه کرده یا تأویل نموده اند. در مقابل این گونه روایات ، احادیث دیگری قرار دارند که خلقت حوّا را هم نظیر خلقت آدم (ع) از خاک می دانند. « روى العیاشی عن عمرو بن أبی المقدام عن أبیه قال سألت أبا جعفر ع من أی شی ء خلق الله حواء فقال أی شی ء یقولون هذا الخلق ؟ قلت یقولون إن الله خلقها من ضلع من أضلاع آدم. فقال کذبوا کان یعجزه أن یخلقها من ضلعه فقلت جعلت فداک یا ابن رسول الله من أی شی ء خلقها فقال أخبرنی أبی عن آبائی قال رسول الله ص إن الله تبارک و تعالى قبض قبضة من طین فخلطها بیمینه و کلتا یدیه یمین فخلق منها آدم و فضلت فضلة من الطین فخلق منها حواء. ــــ عیاشى روایت کرده از عمرو بن ابى المقدام از پدرش که گفت: از ابا جعفر امام باقر(ع) پرسیدم: خداوند حوّا را از چه چیزى آفرید؟ فرمودند: این مردم (اهل سنّت ) در این خصوص چه مى گویند؟ گفتم: مى گویند خداوند او را از دنده اى از دنده هاى آدم خلق نمود. پس حضرت فرمودند: دروغ گفته اند مگر او عاجز بود که حوّا را از چیزى غیر دنده آدم خلق کند؟ پس گفتم: فدایت شوم اى پسر رسول خدا (ص) پس خدا او را از چه چیزی آفرید؟ فرمودند: پدرم از پدرانش از رسول خدا (ص) مرا خبر داد که فرمودند: خداوند تبارک و تعالى مشتى از خاک را برگرفت و آن را با دست راستش ، که هر دو دست او دست راست است ، مخلوط کرد و از آن گِل آدم را آفرید و از باقیمانده گل آدم، حوّا را خلق نمود.»( النور المبین فی قصص الأنبیاء و المرسلین ،ص28) توجّه: مراد از دست خدا ، دست جلال و جمال(اسماء جلال و جمال) است که هر دو حقّ و مبارکند. دست راست را یمین می گویند چون یُمن و برکت آن بیش از دست چپ است. 3ـ به فرض که روایات مربوط به خلقت حوّا از دنده آدم (ع) درست باشند ، باز مشکلی پیش نمی آید چون می توان این گونه روایات را حمل بر مجاز نمود. عرب وقتی می خواهد ارتباط تنگاتنگ بین خود و دیگری را برساند می گوید فلانی دنده ای از دنده های من یا پاره ای از گوشت من یا عضوی از اعضای من است. مشابه این تعبیر را فارسی زبانها هم بکار می برند. این ادّعا شاهد روایی هم دارد. « عَنْ حُذَیْفَةَ بْنِ الْیَمَانِ قَالَ: بَیْنَا رَسُولُ اللَّهِ ص فِی جَبَلٍ أَظُنُّهُ حَرَى أَوْ غَیْرَهُ وَ مَعَهُ أَبُو بَکْرٍ وَ عُمَرُ وَ عُثْمَانُ وَ عَلِیٌّ ع وَ جَمَاعَةٌ مِنَ الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارِ وَ أَنَسٌ حَاضِرٌ لِهَذَا الْحَدِیثِ وَ حُذَیْفَةُ یُحَدِّثُ بِهِ إِذْ أَقْبَلَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ ع یَمْشِی عَلَى هُدُوءٍ وَ وَقَارٍ فَنَظَرَ إِلَیْهِ رَسُولُ اللَّهِ ص وَ قَالَ إِنَّ جَبْرَئِیلَ یَهْدِیهِ وَ مِیکَائِیلُ یُسَدِّدُهُ وَ هُوَ وَلَدِی وَ الطَّاهِرُ مِنْ نَفْسِی وَ ضِلْعٌ مِنْ أَضْلَاعِی هَذَا سِبْطِی وَ قُرَّةُ عَیْنِی.ازحذیفة بن یمان نقل شده که گفته است: در آن زمانی که رسول خدا(ص) به گمانم در کوه حرا یا کوه دیگرى بود و ابو بکر، عمر، عثمان، على، و گروهى از انصار با آن حضرت بودند، اَنَس هم حاضر بود و حذیفه هم گفتگو می کرد ناگاه حسن بن علی(ع) در حالى که آرام و با وقار بود وارد شد. پیامبر خدا(ص) نظری به او کرده و فرمودند: همانا جبرئیل راهنمایى اش می کند و میکائیل نگاهدارى اش می نماید. او فرزند من و نفس پاک و دنده ای از دنده های من می باشد، این کودک ، فرزند و نور چشم من است»( بحار الأنوار ، ج 43 ، ص333)روشن است که امام حسن(ع) از دنده رسول خدا خلق نشده است. امّا رسول خدا فرمودند: او دنده ای از دنده های من است ؛ یعنی رابطه من و او بسیار نزدیک است.پس اگر گفته شود که حضرت حوّا (ع) از دنده ی آدم (ع) خلق شده معنایش این نیست که دنده ای از دنده های حضرت آدم را از تنش خارج نموده و از آن همسرش را خلق نموده اند ؛ بلکه مقصود این است که حوّا چنان برای آدم (ع) عزیز بود که گویی دنده ی او و عضوی از بدن اوست. همانگونه که در زبان فارسی ، مادران ، فرزندان را جگرگوشه خطاب می کنند.حاصل سخن آنکه:حوّا خلقتی مستقلّ داشته ؛ لکن او نیز از آدم است ؛ یعنی از جنس آدم است نه از جنسی دیگر. کما اینکه خداوند فرمود: « وَ اللَّهُ جَعَلَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْواجا. ـــــ و خداوند براى شما از خودتان همسرانى قرار داد» پس همانگونه که همسر ما از خود ماست ؛ یعنی از جنس خودمان ، همسر آدم (ع) نیز از خودش بود ؛ یعنی از جنس خودش. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه