معنی دقیق آیه ۴۱ سوره یوسف چیست؟ فراموش کردن صاحب از چه کسی رخ داده است؟

در پاسخ به توضیحات زیر توجه نمایید : یا صاحِبَیِ السِّجْنِ أَمَّا أَحَدُکُما فَیَسْقِی رَبَّهُ خَمْراً وَ أَمَّا الْآخَرُ فَیُصْلَبُ فَتَأْکُلُ الطَّیْرُ مِنْ رَأْسِهِ قُضِیَ الْأَمْرُ الَّذِی فِیهِ تَسْتَفْتِیانِ (یوسف- 41) وَ قالَ لِلَّذِی ظَنَّ أَنَّهُ ناجٍ مِنْهُمَا اذْکُرْنِی عِنْدَ رَبِّکَ فَأَنْساهُ الشَّیْطانُ ذِکْرَ رَبِّهِ فَلَبِثَ فِی السِّجْنِ بِضْعَ سِنِینَ (42)41- اى دوستان زندانى من! اما یکى از شما (آزاد مى شود و) ساقى شراب براى صاحب خود خواهد شد، و اما دیگرى به دار آویخته مى شود و پرندگان از سر او مى خورند! این امرى که در باره آن از من نظر خواستید قطعى و حتمى است.42- و به آن یکى از آن دو که مى دانست رهایى مى یابد گفت: مرا نزد صاحبت (سلطان مصر) یادآورى کن، ولى شیطان یادآورى او را نزد صاحبش از خاطر وى برد و بدنبال آن چند سال در زندان باقى ماند.حضرت یوسف-ع- پس از دلالت و ارشاد دو رفیق زندانى خود و دعوت آنها به حقیقت توحید در ابعاد مختلفش به تعبیر خواب آنها پرداخت، چرا که از آغاز به همین منظور نزد او آمده بودند، و او هم قول داده بود این خوابها را تعبیر کند، ولى فرصت را غنیمت شمرد و فصل گویا و زنده اى از توحید و مبارزه با شرک براى آنها بازگو کرد.سپس رو به سوى دو رفیق زندانى کرد و چنین گفت: دوستان زندانى من! اما یکى از شما آزاد مى شود، و ساقى شراب براى ارباب خود خواهد شد (یا صاحِبَیِ السِّجْنِ أَمَّا أَحَدُکُما فَیَسْقِی رَبَّهُ خَمْراً).اما نفر دیگر به دار آویخته مى شود و آن قدر میماند که پرندگان آسمان از سر او مى خورند! (وَ أَمَّا الْآخَرُ فَیُصْلَبُ فَتَأْکُلُ الطَّیْرُ مِنْ رَأْسِهِ).گرچه با توجه به تناسب خوابهایى که آنها دیده بودند، اجمالا معلوم بود کدامیک از این دو آزاد و کدامیک به دار آویخته مى شود، اما یوسف نخواست این خبر ناگوار را صریحتر از این بیان کند لذا تحت عنوان یکى از شما دو نفر مطلب را تعقیب کرد. سپس براى تاکید گفتار خود اضافه کرد این امرى را که شما در باره آن از من سؤال کردید و استفتاء نمودید حتمى و قطعى است اشاره به اینکه این یک تعبیر خواب ساده نیست، بلکه از یک خبر غیبى که به تعلیم الهى یافته ام مایه مى گیرد، بنا بر این جاى تردید و گفتگو ندارد! (قُضِیَ الْأَمْرُ الَّذِی فِیهِ تَسْتَفْتِیانِ) در بسیارى از تفاسیر ذیل این جمله آمده است، که نفر دوم همین که این خبر ناگوار را شنید در مقام تکذیب گفتار خود بر آمد و گفت من دروغ گفتم چنین خوابى ندیده بودم شوخى مى کردم، به گمان اینکه اگر خواب خود را تکذیب کند این سرنوشت دگرگون خواهد شد، و لذا یوسف به دنبال این سخن گفت آنچه در باره آن استفتاء کردید، تغییر ناپذیر است.این احتمال نیز وجود دارد که یوسف آن چنان در تعبیر خواب خود قاطع بود که این جمله را به عنوان تاکید بیان داشت.اما در این هنگام که احساس مى کرد این دو بزودى از او جدا خواهند شد، براى اینکه روزنه اى به آزادى پیدا کند، و خود را از گناهى که به او نسبت داده بودند تبرئه نماید، به یکى از آن دو رفیق زندانى که مى دانست آزاد خواهد شد سفارش کرد که نزد مالک و صاحب اختیار خود (شاه) از من سخن بگو تا تحقیق کند و بى گناهى من ثابت گردد (وَ قالَ لِلَّذِی ظَنَّ أَنَّهُ ناجٍ مِنْهُمَا اذْکُرْنِی عِنْدَ رَبِّکَ) اما این غلام فراموشکار آن چنان که راه و رسم افراد کم ظرفیت است که چون به نعمتى برسند صاحب نعمت را بدست فراموشى مى سپارند- به کلى مساله یوسف را فراموش کرد.ولى تعبیر قرآن این است که شیطان یاد آورى از یوسف را نزد صاحبش از خاطر او برد (فَأَنْساهُ الشَّیْطانُ ذِکْرَ رَبِّهِ).و به این ترتیب، یوسف بدست فراموشى سپرده شد، و چند سال در زندان تفسیر نمونه، ج 9، ص: 414باقى ماند (فَلَبِثَ فِی السِّجْنِ بِضْعَ سِنِینَ).در اینکه ضمیر فَأَنْساهُ الشَّیْطانُ به ساقى شاه بر مى گردد یا به یوسف، در میان مفسران گفتگو است بسیارى این ضمیر را به یوسف باز گردانده اند بنا بر این معنى این جمله چنین مى شود که شیطان یاد خدا را از خاطر یوسف برد و بهمین دلیل به غیر او توسل جست.ولى با توجه به جمله قبل، که یوسف به او توصیه مى کند مرا نزد صاحب و مالکت بازگو کن ظاهر این است که ضمیر به شخص ساقى باز مى گردد، و کلمه رب در هر دو جا، یک مفهوم خواهد داشت.به علاوه جمله و ادَّکَرَ بَعْدَ أُمَّةٍ (بعد از مدتى باز یادش آمد) که در چند آیه بعد در همین داستان در باره ساقى مى خوانیم نشان مى دهد که فراموش کننده او بوده است نه یوسف.ولى بهر حال چه ضمیر به یوسف باز گردد و چه به ساقى، در این مساله شکى نیست که یوسف در اینجا براى نجات خود توسل به غیر جسته است.البته این گونه دست و پا کردن ها براى نجات از زندان و سایر مشکلات در مورد افراد عادى مساله مهمى نیست، و از قبیل توسل به اسباب طبیعى مى باشد، ولى براى افراد نمونه و کسانى که در سطح ایمان عالى و توحید قرار دارند، خالى از ایراد نمى تواند باشد، شاید به همین دلیل است که خداوند این ترک اولى را بر یوسف نبخشید و بخاطر آن چند سالى زندان او ادامه یافت.در روایتى از پیامبر ص چنین مى خوانیم که فرمود من از برادرم یوسف در شگفتم که چگونه به مخلوق، و نه به خالق، پناه برد و یارى طلبید؟ در حدیث دیگرى از امام صادق ع مى خوانیم که بعد از این داستان، جبرئیل نزد یوسف آمد و گفت چه کسى تو را زیباترین مردم قرار داد؟ گفت:پروردگار من!.گفت چه کسى مهر تو را آن چنان در دل پدر افکند؟ گفت: پروردگار من.گفت چه کسى قافله را به سراغ تو فرستاد، تا از چاه نجاتت دهند؟ گفت:پروردگار من.گفت چه کسى سنگ را (که از فراز چاه افکنده بودند) از تو دور کرد؟گفت پروردگار من:گفت چه کسى تو را از چاه رهایى بخشید؟ گفت: پروردگار من.گفت چه کسى مکر و حیله زنان مصر را از تو دور ساخت؟ گفت پروردگار من! در اینجا جبرئیل چنین گفت: پروردگارت مى گوید چه چیز سبب شد که حاجتت را بنزد مخلوق بردى، و نزد من نیاوردى؟ و به همین جهت باید چند سال در زندان بمانى . تفسیر نمونه، ج 9، ص: 411علامه طباطبایی -ره- در این باره می فرماید : چنین حرکتی از سوی حضرت یوسف، که تلاش برای اثبات بی گناهی خود است، با مقام شریف عصمت، هیچ گونه ناسازگاری ندارد.نکته دیگر این که اخلاص ورزیدن به درگاه الهی، موجب این نمی شود که نباید به اسباب ظاهری نیز توسل جست؛ چرا که از نهایت نادانی است که انسان انتظار داشته باشد همه اسباب به کلی بی فایده بوده و باید اهداف خود را بدون بهره جویی از آنها انجام دهد، بلکه اخلاص، تنها سبب می شود که انسان به سبب های دیگر، دل بستگی و اعتماد نداشته باشد؛ وانگهی، در جمله «اذکرنی عند ربک» قرینه ای وجود ندارد حاکی از این که حضرت یوسف به غیر خدا دل بستگی داشته است(علامه طباطبایی، المیزان، ج 11، ص 181، مؤسسه الاعلمی). (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، کد: 1/100116664) .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه