(یکى از پرسش هاى فرارو این است که) فواید دین در دنیاى مدرن و براى بشر امروز چیست، و با وجود علم و تکنولوژى چه حاجت به دین است؟

چنانکه در مباحث پیشین گفته آمد نیاز به دین امرى همیشگى و جاودانى است ، نه موقت و در غیاب دانش . از طرف دیگر باید دید دنیاى مدرن ، چه ارمغانى براى بشر امروز داشته که بتواند جاى دین را پر کند ؟ آیا مى توان در « عصر اضطراب » 1 راه ثبات در زندگى و آرامش روح و روان را در فلسفه هایى جست وجو کرد که نه تنها به ثبات روحى و علمى انسان کمکى نمى کند بلکه با دامن زدن به نسبیت و شک گرایى ، آرامش انسان را بر هم مى زند و آدمى را به بحران مى کشد . آیا اینکه انسان با نیروى شگرف علمى خود ، توانسته خیلى از مجهولات طبیعى را روشن کند ، مى تواند مجهولات دینى خود را نیز حل نموده و از وجود دین بى نیاز بماند ؟ ! علامه طباطبایى در این باره نوشته است : « پیشرفت انسان در یک قسمت از معلومات ، کافى براى قسمت دیگر نبوده ، و مجهولات دیگر انسان را حل نمى کند . درست است که علوم طبیعى ، چراغى است روشن ، که بخشى از مجهولات را از تاریکى در آورده و براى انسان معلوم ساخته است ولى این چراغ براى رفع هر تاریکى سودى نمى بخشد : از فن روان شناسى حل مسائل فلکى را نمى توان توقع داشت از یک پزشک حل مشکلات یک نفر مهندس راه ، بر نمى آید و بالاخره علومى که از طبیعت بحث مى کند اصلاً از مسائل ماوراء الطبیعه و مطالب معنوى و روحى بیگانه بوده و توانایى بررسى مقاصدى که انسان با نهاد و فطرت خدادادى خود ، خواستار کشف آنها است ، ندارد . خلاصه مسأله اى که مربوط به ماوراء الطبیعه است اگر از فنون طبیعى سؤال شود جوابش سکوت است ، نه مبادرت به نفى و انکار زیرا فنى که موضوع بحث آن ماده است ، نسبت به امور غیر مادى ساکت است و فنى که در موضوعى بحث نمى کند ، حق هیچ گونه اظهار نظر مثبت و منفى را در آن ندارد » . 2 از طرف دیگر ، کاستى هاى دنیاى مدرن خیلى جدى شده و بسیارى از اندیشمندان را نگران ساخته است . 3 « ژوزوئه دوکاسترو » در این باره مى گوید : « در حالى که جهان در علم و صنعت پیشرفت کرده است ، سیاست جهان دوران توحش را مى گذارند » 4 . همو در کتاب خود به نام انسان گرسنه آمارهاى وحشتناکى از گرسنگى در جهان مدرن ارایه مى دهد . ویل دورانت نیز بر آن است که « ما اکنون از لحاظ ماشین توانگر و از نظر غایات و مقاصد فقیر هستیم » 5 و « بشر امروز بیشتر بر ماده تسلط یافته است تا بر نفس خود » 6 . استاد مطهرى در این باره مى نویسد : « یک مطلب اساسى در تمدن این است که چه چیز باید هدف تمدن و هدف بشریت و هدف اجتماع باشد . قطعاً پیامبران توانستند هدف مشخصى را عرضه بدارند و یک تمدن هدفدار به وجود آورند ، در حالى که بشر امروز هنوز نتوانسته است هدفى براى تمدن خویش عرضه بدارد . پیامبران گفتند هدف ، خدا و لایتناهى و زندگى ابدى و دائمى باید بوده باشد و در عین حال توانستند رابطه اى میان یک زندگى معقول و مرفه و متکامل و میان آن هدف برقرار کنند . ولى بشر امروز نتوانسته است یک هدف معقول و مشخص معرفى کند و در عین حال میان یک زندگى آبرومند و شرافتمندانه و پر از کار و نشاط و جوشش و تکامل و آن هدف رابطه صحیح و معقول برقرار نماید » 7 . {J بازگشت به دین J} برخى از محققان برآنند که عصر ما عصر بازنگرى و بازگشت به دین است ، زیرا دو قائمه بزرگ مادى گرى و مادى نگرى ، یعنى پوزیتیویسم ( در زمینه اندیشه و علم ) و سوسیالیسم و لیبرالیسم ( در زمینه عمل و اقتصاد و جامعه گردانى ) شکست خورده است و براى بشریت رنج دیده امروز ، مجال تأمل در معنویات و بازگشت به سنت هاى مینوى که جامع ترین مصداق آن دین است ، فراهم گردیده است . 8 {J کارکرد پایاپاى علم و دین J} از آنچه گذشت روشن مى شود که علم تنها تمدن ساز نیست و دین یکى از ارکان اساسى تمدن است . استاد مطهرى توازى علم و ایمان را این گونه ترسیم مى کند : « علم به ما روشنایى و توانایى مى بخشد و ایمان عشق و امید و گرمى ، علم ابزار مى سازد و ایمان مقصد ، علم سرعت مى دهد و ایمان جهت ، علم توانستن است و ایمان خوب خواستن ، علم مى نمایاند که چه هست و ایمان الهام مى بخشد که چه باید کرد ، علم انقلاب برون است و ایمان انقلاب درون ، علم جهان را جهان آدمى مى کند و ایمان روان را روان آدمیت مى سازد ، علم وجود انسان را به صورت افقى گسترش مى دهد و ایمان به شکل عمودى بالا مى برد ، علم طبیعت ساز است و ایمان انسان ساز . هم علم به انسان نیرو مى دهد ، هم ایمان ، اما علم نیروى منفصل مى دهد و ایمان نیروى متصل . علم زیبایى است و ایمان هم زیبایى است . علم ، زیبایى عقل است و ایمان زیبایى روح ، علم زیبایى اندیشه است و ایمان زیبایى احساس . هم علم به انسان امنیت مى بخشد و هم ایمان . علم امنیت برونى مى دهد و ایمان امنیت درونى . علم در مقابل هجوم بیمارى ها ، سیل ها ، زلزله ها ، طوفان ها ، ایمنى مى دهد و ایمان در مقابل اضطراب ها ، تنهایى ها ، احساس بى پناهى ها ، پوچ انگارى ها . علم جهان را با انسان سازگار مى کند و ایمان انسان را با خودش » . 9 نیاز انسان به علم و ایمان ، در دنیاى جدید توجه اندیشمندان را برانگیخته است . علامه اقبال لاهورى مى گوید : « بشریت امروز به سه چیز نیازمند است : تعبیرى روحانى از جهان ، آزادى روحانى فرد ، و اصولى اساسى و داراى تأثیر جهانى که تکامل اجتماع بشرى را بر مبناى روحانى توجیه کند . شک نیست که اروپاى جدید ، دستگاه هاى اندیشه اى و مثالى در این رشته ها تأسیس کرده است ، ولى تجربه نشان مى دهد که حقیقتى که از راه عقل محض به دست آید ، نمى تواند آن حرارت اعتقاد زنده اى را داشته باشد که تنها با الهام شخصى حاصل مى شود . به همین دلیل است که عقل محض چندان تأثیرى در نوع بشر نکرده ، در صورتى که دین ، پیوسته مایه ارتقاى افراد و تغییر شکل جوامع بشرى بوده . مثالى گرى اروپا هرگز به صورت عامل زنده اى در حیات آن نیامده و نتیجه آن مَنِ سرگردانى است که در میان دموکراسى هاى ناسازگار با یکدیگر به جستجوى خود مى پردازد که کار آنها منحصراً بهره کشى از درویشان به سود توانگران است . سخن مرا باور کنید که اروپاى امروز بزرگترین مانع در راه پیشرفت اخلاق بشریت است . از طرف دیگر مسلمانان مالک اندیشه ها و کمال مطلوب هایى مطلق ، مبنى بر وحیى مى باشند که چون از درونى ترین ژرفاى زندگى بیان مى شود ، به ظاهرى بودن آن رنگ باطنى مى دهد . براى فرد مسلمان شالوده روحانى زندگى ، امرى اعتقادى است و براى دفاع از این اعتقاد به آسانى جان خود را فدا مى کند » . 10 ( 1 ) . ک : فرانکلین لووان بومر ، جریان هاى بزرگ در تاریخ اندیشه غربى ، ترجمه : حسین بشیریه ، ص 805 ، مرکز بازشناسى اسلام و ایران ، چاپ اول ، . 1380 ( 2 ) سید محمدحسین طباطبایى ، فرازهایى از اسلام ، تنظیم سید مهدى آیت اللهى ، ص 8 ، قم : جهان آرا . ( 3 ) جهت آگاهى بیشتر در این زمینه بنگرید : الف . بابک احمدى ، معماى مدرنیته ، صص 39 - 41 و 237 ، تهران : نشر مرکز . ب . مارشال برمن ، تجربه مدرنیته ، ترجمه : مراد فرهادپور ، ص 136 ، چاپ دوم ، . 1380 ( 4 ) روزنامه اطلاعات ، 46 / 2 / 25 ق : شهید مطهرى ، یادداشت ها ، ج 4 ، ص . 129 ( 5 ) ویل دورانت ، لذات فلسفه ( مقدمه ) و نیز همان ، ص . 292 ق : شهید مطهرى ، یادداشت ها ، ج 4 ، ص 167 و نیز انسان و ایمان ، ص 25 ، قم : صدرا . ( 6 ) ویل دورانت ، لذات فلسفه ، ترجمه عباس زریاب ، ص 289 ، تهران : شرکت انتشارات علمى و فرهنگى ، چاپ هفدهم ، . 1384 ( 7 ) شهید مطهرى ، همان ، ص 106 و . 107 ( 8 ) فرهنگ و دین ، صفحه دوازده . ( 9 ) شهید مطهرى ، انسان و ایمان ، ص 23 و 24 ، تهران : صدرا ، چاپ یازدهم ، . 1374 ( 10 ) احیاى فکر دینى در اسلام ، ترجمه احمد آرام ، ص 203 ، ق : شهید مطهرى ، همان ، ص 24 و . 25 .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه