از نظر احادیث و قران یک نماز کامل چه ویژگی‌هایی دارد و چگونه باید نمازگزار این ویژگی ها را در نمازش ایجاد کند؟

ویژگی های نماز کامل عبارتنداز: 1. مواظبت بر اول وقت: امری که نماز را از کیفیت بالایی برخوردار می کند و متقابلا مراعات نکردنش موجب بی خاصیتی، یا کم ارزشی نماز می شود، مواظبت بر اول وقت است. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم می فرماید: "لا یزال الشیطان ذعرا من المؤمن ما حافظ علی مواقیت الصلوات الخمس.فاذا ضیعهن اجترا علیه فادخله فی العظائم; (شیخ حر عاملی،وسائل الشیعه،ج 3،ص 81 )تا وقتی که مؤمن بر اوقات نمازهای پنج گانه، محافظت داشته باشد، شیطان از او بیمناک است، ولی هنگامی که آنها را ضایع سازد، بر او دلیر می گردد و سرانجام وی را به گناهان بزرگ می کشاند." عمار بن موسی ساباطی از امام صادق علیه السلام روایت می کند که آن جناب فرمود: هر کس نمازهای واجب را در اول وقت به جا آورد و حدود آنها را مراعات نماید، فرشته مخصوص، نماز او را به طرف آسمان بالا می برد، در حالی که سپید و پاکیزه است، و خطاب به نمازگزار گوید:خدا تو را حفظ کند، همان طور که تو مرا حفظ کردی، و من تو را به خدامی سپارم، همان طور که تو مرا به فرشته ای گرامی سپردی و هر کس آنها را بدون عذر از اول وقت تاخیر اندازد و حدود آنها را مراعات نکند، فرشته مخصوص نماز او را بالا می برد در حالی که سیاه و تاریک است و خطاب به نمازگزار گوید:خداوند تو را ضایع کند همان طور که تو مرا ضایع کردی و خداوند تو را مراعات نکند همان طور که تو مرا مراعات نکردی." (شیخ حر عاملی،وسائل الشیعه،ج 3،ص 90 )قتیبه اعشی از امام صادق علیه السلام روایت می کند که آن جناب فرمود: فضیلت اول وقت بر آخر وقت، مانند فضیلت آخرت بر دنیاست." (شیخ حر عاملی،وسائل الشیعه،ج 3)در خبر است که امیر مؤمنان علی بن ابی طالب علیه السلام در بحبوحه جنگ صفین مراقب خورشید بود.ابن عباس که از عمل امام تعجب کرده بود پرسید:این چه کار است که شما می کنید؟ آن جناب فرمود:مراقب خورشید هستم که اگر زوال محقق شود نماز بگزاریم.ابن عباس گفت:در این اوضاع و احوال که ما مشغول جنگیم شما مواظب وقت نماز هستید؟ امام فرمود:جنگ ما با این مردم برای همین نماز است. (پاورقی: بحار الانوار،ج 83،ص 23 )خط سیری مشخص وجود دارد که اعمال طیّب و صالح از آن خطّ سیر عبور می کند و به خدا نایل می گردد. و چون پیمودن هر مسیری احتیاج به قائد و راهنمایی از سنخ راهیان همان راه دارد عملی می تواند قائد و راهنمای این راه شود و اعمال سایرین را به مقصد برساند که برترین اعمال و خالص ترین آن ها باشد و آن، چیزی جز عبادت و اعمال ائمه ی اطهار علیهم السّلام نیست. از این رو خواندن نماز اوّل وقت، در واقع اقتدا کردن به امام زمان خود است*؛ زیراامام هر زمانی هر جا که باشد اوّلِ وقت، نماز می خواند در نتیجه کسی که نماز را دراوّل وقت می خواند تبعیّت از امام زمان خود کرده است. همین تبعیّت ها و پیروی ها موجب می شود که نماز امام هر عصر علیه السّلام به هنگام صعود و تقرّب به سوی خدا، امامت و قیادت نمازهای دیگر بندگان تحت زعامت و رهبری او را با حفظ مراتب بر عهده بگیرد و آن را به محضر قدس ربوبی واصل کند. پس نماز امام زمان امامِ نمازها، زکات او امامِ زکات ها، حج او امامِ حج ها و خلاصه سنّت و سیرت او امامِ سنّت ها و سیرت های پیروان راستین است. (البته این "اقتدا" به معنای اقتدای اصطلاحی در باب نماز جماعت نیست، بلکه به این معناست که چنین شخصی پیروی از امام زمان خودش کرده است وگرنه بر اثر اختلاف افق، موقعی که امام علیهم السّلام نماز می خواند در سایر مکان ها، هنوز وقت نماز داخل نشده یا گذشته است.) (ادب فنای مقربان ،آیت الله جوادی آملی،جلد: 1،صفحه: 216 ) شیخ مهدی امامی مازندرانی در موعظه هایی که به خانواده و شاگردانش داشت، می فرمود: نماز را اوّل وقت بخوانید. خداوند هر چه بخواهید به شما می دهد.اگر کار را بر نماز مقدّم بدارید مطمئن باشید از آن کار خیر نمی بینید و بهره ای نخواهید برد.آیةالله مصباح می گوید: آیةالله العظمی: بهجت از مرحوم آقای قاضی(ره) نقل می کردند که ایشان می فرمود: اگر کسی نماز واجبش را اول وقت بخواند و به مقامات عالیه نرسد مرا لعن کند!(و یا فرمودند: به صورت من تُف بیندازد)(برگی از دفتر آفتاب / باقی زاده،صفحه: 97 ) 2.حضور قلب در نماز :اگر صفتی یا حالتی بر انسان غلبه کند، آن صفت یا حالت، درهمه صحنه ها و تمام شؤون زندگی، خود را نشان داده و آدمی از آن خلاصی ندارد.کسی که در کوچه و بازار در کلاس و مدرسه، در محیط خانه و محل کار، یک سره به یاد خداست و از او غافل نیست، بدون تردید در نماز نیز حواسش راجمع کرده و از خدا غفلت نمی کند. بر خلاف کسی که در محیط خانه و محل کار، در کلاس و مدرسه، درکوچه و بازار از خدا غافل است و یک سره سرش بند مسایل مادی و روز مره زندگی دنیاست و دلش متعلق به غیر خداست بی شک، چنین کسی نمی تواند درنماز قلب خود را متوجه خدا کند، بلکه دلش دنبال همانی است که قبل ازنماز دنبال آن بود، و وجودش غرق در همان است که قبل از ورود در نماز غرق در آن بود. خدای تبارک و تعالی در وصف بندگان مؤمن خویش می فرماید: رجال لا تلهیهم تجارة و لا بیع عن ذکر الله... ; (نور(24)آیه 37. )مردانی که آنها را هیچ تجارت و معامله ای از یاد خدا باز نمی دارد" وقتی که کسب و کار آنان را از یاد خدا باز ندارد، بدون تردید هنگامی که وضومی سازند و رو به قبله می ایستند و نماز می گزارند، از خداوند غفلت نمی کنند، بر خلاف من و تو که قبل از نماز در امور روزمره زندگی غرق هستیم و وقتی هم که به نماز می ایستیم نمازمان نیز رنگ و بوی امور دنیوی دارد. اولیای خدا و بندگان مخلص حق، نماز خویش را برداشته وآن را با خود به محیط بازار می برند.در آن جا هم که هستند مشغول نمازند"خوشاآنان که دایم در نمازند." خوشا آنان که الله یارشان بیکه حمد و قل هو الله کارشان بی خوشا آنان که دایم در نمازندبهشت جاودان بازارشان بیو به فرموده خدای متعال: الذین هم علی صلوتهم دائمون ; ( معارج(7)آیه 23 ) آنان همیشه به یاد خدا هستند." ولی ما ، کسب و کار خویش را برداشته و با خود به فضای نمازمی آوریم.نماز هم که می خوانیم باز دنبال هدف گمشده خود هستیم-نعوذ بالله من شرور انفسنا و سیئات اعمالنا. یکی از عرفای بزرگ سخنی دارد که در کتاب اسرار الصلوة امام خمینی(ره) هم آمده است. آن عارف می گوید کسی که در نماز حواسش پیش غیرخدا و پیش زندگی است او چگونه به خود اجازه می دهد بگوید در پایان نماز السلام علیکم و رحمه الله، من شرمنده ام. سرّش آن است که نمازگزار با خدا مشغول مناجات است. المصلّی یناجی ربّه. پس با مردم نیست، در جمع دیگران نیست، وقتی نمازش تمام شد و مناجاتش با خدای سبحان به پایان رسید، از حضور خدا برمی گردد و در بین مردم قرار می گیرد، و چون اولین بار است که وارد جمع دیگران می شود، می گوید؛السلام علیکم.افرادی که در مجمع و مجلسی در کنار یکدیگر نشسته اند.باری ای عزیز!اگر صادقانه قصد آن داری که در نماز دلت متوجه خدا باشدو از او غافل نگردی، باید کار را قبل از نماز شروع کنی و در همه جا و همه حال به یاد خدا باشی و از او غفلت نکنی. بی شک اگر چنین توفیقی را به دست آوری، در نماز دلت متوجه خدا خواهد بود در غیر این صورت، نه. مرحوم علامه طباطبایی-قدس سره-در اواخر عمر با برکت خویش هنگامی که در بستر بیماری افتاده بود.در جواب شخصی که از آن جناب از چگونگی تحصیل حضور قلب در نماز پرسیده بود، چند بار با عنایت خاصی فرمود:مراقبه، مراقبه. مراد آن بزرگوار آن است که اگر می خواهید در نماز حواستان جمع باشد و ازخدا غافل نشوید، باید در طول شبانه روز وقتی که به کارهای دیگر اشتغال دارید اهل مراقبه باشید; زیرا اگر این حالت ملکه شما شود و چنین صفتی بر شما غلبه کند، در نماز نیز این حالت برای شما محفوظ خواهد ماند، همان طور که اگر درطول شبانه روز از خدا غافل باشید و غفلت از حق در شما رسوخ کند، در حال نماز نیز چنان خواهید بود و از آن خلاصی نخواهید داشت. علاوه بر آنچه گفته شد، یکی از اموری که در تحصیل حضور قلب در نمازتاثیر به سزایی دارد، توجه به معانی الفاظ و عبارات نماز است.همان طور که یکی از عوامل حواس پرتی در نماز ندانستن یا غافل بودن از معانی الفاظی است که نماز گزار آنها را بر زبان جاری می سازد.لذا بر همه مسلمانان لازم است، در صورتی که نمی توانند زبان عربی را-که زبان بین المللی جهاناسلام است و حتی الامکان همه باید با آن آشنا باشند-فرا بگیرند، لااقل ترجمه الفاظ نماز رادر حد متعارف بیاموزند.بی شک کسی که می داند در حال نماز چه می گوید و از خداوند چه می خواهد، در مقایسه با کسی که یک سری الفاظ را بدون فهم معانی بر زبان جاری می کند در تحصیل حضور قلب از توفیق بیشتری برخوردارخواهد بود. 3.رعایت آداب نماز: جناب شیخ رجبعلی خیاط معتقد بود که هر حرکتی خلاف ادب در محضر آفریدگار، معلول وسوسه ی شیطان است و می فرمود: شیطان را دیدم بر جایی که انسان در نماز می خاراند، بوسه می زند. (کیمیای محبت / ری شهری،صفحه: 239 ) شیخ مهدی امامی مازندرانی در وقت نماز، لباس روحانیت می پوشید و با عبا و عمّامه نماز می خواند و می ‍فرمود: لازمه ی ادب است که حداقل خدا را مساوی دیگر مردمان بدانیم و در پیشگاه خدا هم، منظّم و مؤدّب باشیم زیرا نماز، جلوه ی حضور بنده در برابر خداوند است.(جرعه ای از اقیانوس /قلی زاده ،صفحه: 119و120 ) 4. نماز در مسجد :امری که کار آیی و شرافت و فضیلت نماز را بالا می برد به جای آوردن آن- حتی الامکان- در مسجد است. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم می فرماید: نمازی که در مسجد الحرام گزارده شود، معادل صد هزار نماز است و در مسجد النبی معادل ده هزار نماز و در مسجد الاقصی معادل هزار نماز و در مسجد جامع معادل صد نماز و در مسجد محله معادل بیست و پنج نماز و در مسجد بازار معادل دوازده نمازو نمازی که شخص آن را در خانه خویش به تنهایی به جا آورد معادل یک نماز است." (بحار الانوار،ج 83،ص 380)امام صادق علیه السلام می فرماید: بر شماست که به مساجد بروید; زیرا مساجد خانه های خدا در زمین است و هر کس در حالی که پاکیزه و با وضو است وارد مساجد شود، خدا گناهانش را پاک و نام وی را در زمره زایران خویش ثبت نماید. بنابراین، در مساجد زیاد نماز بگزارید و خدا را فراوان یاد کنید." ( بحار الانوار،ج 83،ص 384 )از قول امام علی بن ابی طالب علیه السلام روایت شده که آن جناب فرمود:همسایگان مسجد، در صورتی که سالم و فارغ باشند و نمازهای واجب خود را در مسجد به جا نیاورند، نمازشان نماز نیست." ) شیخ حر عاملی،وسایل الشیعة،ج 3،ص 478 )رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در خطبه ای چنین می فرماید:هرکس که به سوی مسجدی حرکت کند، تا موقعی که به منزل خویش باز می گردد، در مقابل هر گامی ده حسنه برای او ثبت و ده سیئه از او محو و ده درجه بر درجات او افزوده می شود." ( مجلسی،بحار الانوار،ج 83،ص 368 )5.نماز جماعت: امری که به نماز امتیاز ویژه ای می بخشد و سزاوار نیست که نمازگزار از آن غفلت کند، گزاردن نماز به جماعت است.در خبری چنین آمده است: رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم از جبرئیل پرسیدند:پاداش امت من در نماز جماعت چیست؟جبرئیل پاسخ داد:"اگر نمازگزاران دو نفر باشند هر رکعت، معادل صد و پنجاه نماز است و اگر سه نفر باشند هر رکعت، معادل ششصد نماز، و اگر چهار نفرباشند هر رکعت، معادل هزار و دویست نماز و اگر پنج نفر باشند هر رکعت، معادل دو هزار و چهار صد نماز و اگر شش نفر باشند هر رکعت، معادل چهار هزارو هشت صد نماز و اگر هفت نفر باشند هر رکعت، معادل نه هزار و شش صد نمازو اگر هشت نفر باشند هر رکعت، معادل نوزده هزار و دویست نماز و اگر نه نفرباشند هر رکعت، معادل سی و شش هزار و چهار صد نماز، و اگر ده نفر باشند هررکعت، معادل هفتاد و دو هزار و هشت صد نماز و در صورتی که تعداد آنها از ده نفر تجاوز کند، اگر همه آسمان ها کاغذ و دریاها مرکب و درخت ها قلم و جن وانس نویسنده شوند، نمی توانند پاداش یک رکعت آن را بنویسند (مجلسی،بحار الانوار ،ج 88،ص 14 ) هر که قدمی به سوی نماز جماعت بردارد خدا هولهای قیامت را بر او آسان کندو او را به بهشت رساند. و در حدیث دیگر فرمود:هر که نماز صبح را به جماعت بگذارد و بنشیند به تعقیب و مشغول ذکر الهی باشد تا آفتاب طالع شود حقتعالی در جنت الفردوس هفتاد درجه به او کرامت فرماید که از هر درجه تا درجه دیگر هفتاد سال راه باشد. و هر که نماز ظهر را با جماعت به جا آورد حقتعالی در جنت عدن پنجاه درجه به او کرامت وعطا فرماید که در هر درجه پنجاه سال راه باشد بدویدن اسب تندرو.و هر که نماز عصررا به جماعت بخواند چنان باشد که هشت نفر از فرزندان اسماعیل را از بندگی آزاد کرده. کسی که نماز شام یعنی مغرب را به جماعت بخواند ثواب یک حج مبرور و یک عمره ی مقبول برای او نوشته شود.و هر که نماز خفتن یعنی عشاء را به جماعت بخواند ثواب عبادت شب قدر به او عطا فرمایند. *در بیان فضیلت و ثواب نماز جماعت در حدیثِ آمده که اگراقتدا کننده به نماز جماعت 1 نفر باشد. پاداش 150 نماز به او داده می شود.اگر اقتدا کننده 2 نفر باشد. پاداش 600 نماز داده می شود.اگر اقتدا کننده 3 نفر باشد. پاداش 1200 نماز داده می شود.اگر اقتدا کننده 4 نفر باشد. پاداش 2400 نماز داده می شود. اگر اقتدا کننده 5 نفر باشد . پاداش 4800 نماز داده می شود . اگر اقتدا کننده6 نفر باشد . پاداش 9600 نماز داده می شود. اگر اقتدا کننده 7 نفر باشد . پاداش 19200 نماز داده می شود . اگر اقتدا کننده 8 نفر باشد .پاداش 36400 نماز داده می شود . اگر اقتدا کنند گان و امام جماعت به 10 نفر رسیدند پاداش 72800 نماز داده می شود . واگر عده آنان از ده بگذرد . اگر تمام آسمان ها کاغذ و دریاها مرکب و درختها قلم و جن و انس و ملائکه نویسنده شوند. نمی توانند ثواب یک رکعت آن را بنویسند...(مستدرک الوسایل ،ج،ص 478- کاشف الاستار ، ترجمه جامع الاخبارص 117 )و نیز در خبر است که: "در زمان حکومت امام علی بن ابی طالب علیهما السلام عده ای از مسلمانان در نماز جماعت شرکت نمی کردند.آن جناب به مجرد این که متوجه قضیه شد، مردم را جمع کردو برای آنان خطبه خواند و فرمود:عده ای از مسلمانان با ما در نماز جماعت شرکت نمی کنند.این گروه باید بدانند که از این پس حق ندارند با ما هم غذا شوند و نیز حق ندارند با ما مشورت کنند و از ما زن بگیرند و همچنین حق ندارند ازبیت المال مسلمانان چیزی دریافت کنند، مگر آن که از این روش دست کشیده و باما در جماعت حاضر شوند. (مجلسی،بحار الانوار ،ج 88،ص 14 ) رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: کسی که درمسجد با مسلمانان نماز نمی گزارد، نمازش نماز نیست، مگر آن که عذری داشته باشد." (مجلسی،بحار الانوار ،ج 88،،ص 4 )فضل بن شاذان از امام علی بن موسی الرضا علیه السلام نقل می کند که آن جناب فرمود: اگر کسی بپرسد:چرا در اسلام نماز جماعت وضع شده است؟ گفته می شود:برای این که اخلاص و توحید واسلام و عبادت علنی و مشهود مطرح شود، تا بر شرق و غرب عالم حجت تمام گردد...علاوه بر این، نماز جماعت مسلمانان را در انجام نیکی ها و مراعات تقوا یاری می رساند و آنها را از گناهان بسیاری باز می دارد."(مجلسی،بحار الانوار ،ج 88،،ص 12 )حال که اهمیت و حساسیت امور یاد شده را دریافتی، لازم است تاکید کنیم:اگر می خواهی نمازت کار آیی و بازدهی لازم را داشته باشد باید تا جایی که می توانی در تحصیل شرایط مزبور بکوشی و نماز خویش را بدان ها مقرون سازی;یعنی باید-حتی الامکان-قلب خود را در نماز حاضر و در صورتی که عذری در میان نباشد، نماز را در اول وقت، آن هم در مسجد و با جماعت برگزار نمایی. موفق ومؤیدباشید. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه