همگرایی و واگرایی یعنی چه؟ توضیح دهید موانع همگرایی کشورهای خلیج فارس چیست و چگونه می توان این واگرایی را در میان کشورهای این منطقه از بین برد؟

همگرایى فرایندى است که طى آن افراد و اعضاى یک واحد اجتماعى یا سیاسى به طور داوطلبانه از اعمال اقتدار کامل خود صرف نظر مى‌کنند تا در پرتو آن بتوانند به اهداف مشترکى برسند . در مقابل واگرایى عبارت است از این‌که اعضاى یک واحد سیاسى یا اجتماعى نسبت به قبول اقتدار برتر خارج از چارچوب خود امتناع ورزند و به تبع از منافعى که از این رهگذر به دست مى‌آید چشم پوشى مى‌کنند . اهمیت همگرایى به خصوص همگرایى‌هاى منطقه‌اى مانند حوزه خلیج فارس بر کسى پوشیده نیست . با توجه به رقابت‌هاى فرهنگى ، اقتصادى و سیاسى که در جهان امروز وجود دارد ، همگرایى باعث تامین منافع و کاستن از آسیب‌ها خواهد بود . به خصوص در میان کشورهایى که داراى اشتراکات منافع هستند . با توجه به این تعریف مى‌توان گفت همگرایى در منطقه خلیج فارس اشاره به پروسه‌اى دارد که در آن کشورهاى این منطقه با گرد هم آمدن به دنبال هستند که استراتژى واحدى را دنبال کنند . این استراتژى ممکن است در مسائل سیاسى ، اقتصادى ، فرهنگى و . . . باشد . که براى تحقق آن شرایطى وجود دارد که به طور کلى مهمترین شرط آن است که در قدم نخست این کشورها توانسته باشند مسایل داخلى و چالش‌هاى درونى کشورشان را تا حدى حل نموده و به دنبال دستیابى به منافعى باشند که به تنهایى امکان دستیابى به آن را ندارند . از دیگر شرایط این امر وجود یکپارچگى نسبى میان این کشورهاست . بدین معنى که در ابعاد فرهنگى ، اقتصادى و سیاسى داراى اشتراکات نسبى باشند . پیش‌زمینه دیگر ایجاد همگرایى منطقه‌اى این است که همگرایى منطقه‌اى باید از اهداف ثانویه که قابل گفتگو و سازش است مثل همکارى‌هاى اقتصادى و فرهنگى شروع گردد تا به اهداف حیاتى که تا حدى حاد و جدال انگیز است در مراحل نهایى برسد . اما با توجه به این اهمیت و وجود نسبى شرایط مطرح شده در منطقه خلیج فارس ، این سؤال مطرح مى‌شود که براى رسیدن به این همگرایى ، کشورهاى منطقه با چه موانعى روبرو هستند ؟ در پاسخ به این پرسش که در واقع جواب‌گوى دغدغه ذهنى شما نیز مى‌تواند باشد باید گفت موانع همگرایى در این منطقه بیشتر سیاسى است تا اقتصادى و فرهنگى . که بیشترین سهم از این امر ناشى از عوامل خارج از منطقه است . کشورهاى قدرت‌مندى که همگرایى در این منطقه سد راه رسیدن به منافع‌شان خواهد بود . این عامل با نگرش‌هاى برخى حاکمان در این منطقه نیز تشدید شده بهتر عمل مى‌کند . عدم پایگاه مردمى در تعدادى از این کشورها باعث نگرانى براى حاکمان منطقه در حفظ قدرت خود بعد از همگرایى خواهد شد . این ترس که از سوى کشورهاى خارج از منطقه نیز تشدید مى‌شود ، به عنوان مانعى مهم در مسیر همگرایى منطقه‌اى در خلیج فارس است . اگرچه منافع ملى کشورهاى منطقه بدون شک در پرتو همگرایى منطقه‌اى به مراتب بالاتر خواهد بود . اما چیزى که هست اگر دولت‌ها و حاکمان منطقه بخواهند مى‌توانند تمام موانع همگرایى را برطرف سازند . چرا که مشترکات فراوانى در این منطقه وجود دارد که زمینه‌هاى همگرایى را بسیار هموار مى‌کند . از جمله دیگر موانع همگرایى در منطقه خلیج فارس ، وجود برخى اختلافات در زمینه مسائل مرزى است ، که خود بستر مناسبى را براى دخالت‌هاى فرامنطقه‌اى فراهم مى‌آورد . در منطقه خلیج فارس مى‌توان به اختلاف مرزى بحرین و قطر ، اختلاف مرزى عراق و کویت در خشکى و بخشى از دریا ، مرز دریایى و خشکى کویت و عربستان سعودى ، اختلاف امارات و ایران ، اشاره کرد که همه و همه مانع از ایجاد همگرایى پایدار در منطقه مى‌گردد . اگرچه اختلافات ارضى و مرزى در این منطقه ، میراث شوم دوران سلطه استثمارگران است که مانند استخوان لاى زخم ، مانع از التیام این زخم‌هاى سیاسى مى‌شود ، اما عدم ایجاد راه‌کار براى حل منطقى و کم‌هزینه این اختلافات باعث دورى فضاى همگرایى در منطقه مى‌شود . در کنار تمامى این عوامل واگرایى لازم است مسائلى را که باعث همگرایى بیشتر در این منطقه مى‌شود را نیز خاطر نشان کرده تا با تحلیل آن‌ها بتوان موانع همگرایى و موانع واگرایى را مناسب‌تر مورد بررسى قرار داد . . 1 منابع عظیم انرژى : منطقه خلیج فارس به عنوان بزرگ‌ترین مخزن انرژى در جهان ، نقطه قوتى در این زمینه است . 66 درصد نفت خام دنیا در اختیار شش کشور حوزه خلیج فارس قرار دارد . چهار کشور عربستان سعودى ، ایران ، عراق و کویت ، بیشترین منابع انرژى را دارا مى‌باشند . هم چنین ایران ، دومین و قطر ، سومین کشور دنیا به لحاظ دارا بودن ذخایر گاز طبیعى هستند . از آن جایى که نوع بشر ، هنوز موفق به یافتن جایگزینى مطمئن براى نفت و گاز نشده است و از طرفى ، منابع هیدروکربنى در حوزه‌هایى چون دریاى شمال و کارائیب در حال اتمام است در نتیجه ، منطقه ژئوپولیتیک خلیج فارس ، طى حداقل ربع سده آینده به علت تأمین بخش عمده‌اى از نیازهاى اقتصاد جهانى ، مورد توجه خاص قرار خواهد داشت . و این امر زمینه بسیار مناسبى است براى همگرایى بیشتر کشورهاى این منطقه که بتوانند با توجه به این منبع انرژى نقش تعیین‌کننده‌ترى در معادلات بین‌المللى داشته باشند و از آسیب‌هایى که کشورهاى منطقه را تهدید مى‌کند جلوگیرى کنند . . 2 حاکمیت اسلام در میان کشورهاى منطقه : از آن‌جا که نگرش اسلام بر این کشورهاى منطقه حاکمیت دارد و از سویى دیگر این اندیشه هماره بر هم‌گرایى و پرهیز از اختلاف‌آفرینى در درون دنیاى اسلام تأکید دارد خود مى‌تواند زمینه بسیار مناسبى را در دستیابى کشورهاى منطقه به همگرایى هرچه بیشتر فراهم کند . عوامل دیگرى نیز در این باره وجود دارد که به جهت اختصار از بیان آن صرف نظر خواهیم کرد . ولى به طور کلى مى‌توان گفت اگرچه عوامل همگرایى در منطقه خلیج فارس بسیار قوى هستند ولى به دلیل عدم همسویى‌ها در مسائل سیاسى تا کنون شاهد همگرایى قوى در میان کشورهاى منطقه نبوده‌ایم که شاید مهمترین دلیل آن نقش نیروهاى فرامنطقه‌اى در این زمینه باشد . امید است مطالب مطرح شده پاسخ‌گوى دغدغه ذهنى شما دوست گرامى بوده باشد . و اگر به صورت تخصصى‌تر راجع به موضوع مطرح شده مطالبى را دنبال هستید به منابع مکتوب بسیارى که در این زمینه به نگارش درآمده است مراجعه نمایید . .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه