پلورالیسم دینی از نظر قرآن چگونه است؟

( اکنون جاى آن دارد که از منظر درون دینى نیز مسئله حقانیت ادیان را بکاویم و منطق قرآن مجید را در این باره بررسیم . ) قرآن حقانیت طولى شرایع انبیاى الهى را مى پذیرد و همه آنها را در عصر خود اسلام به معناى واقعى کلمه یعنى دین الهى و تسلیم و عبودیت در پیشگاه خداوند یکتا مى داند اما حقانیت عرضى ادیان را نمى پذیرد . آیات قرآنى علاوه بر دلالت بر انحصار دین حق در اسلام و نفى پلورالیسم و تکثّرگرایى دینى ، به صراحت با بعضى از اصول و مبانى پلورالیسم ، مخالف است و آن را ابطال مى کند . آیاتى که در این زمینه وجود دارد ، به چند بخش تقسیم مى شود : {J . 1 امکان رسیدن به حقیقت J} آیاتى از قرآن با مبناى شکاکیت و نسبیت گرایى و عدم امکان دستیابى به حقیقت در تضاد و تقابل است و نشان مى دهد که به هیچ وجه شکاکیت و نسبیّت در دین ، مورد پذیرش نیست و رسیدن به « حقیقت » در امر دین امکان پذیر است . برخى از این آیات عبارتند از : 1 - . 1 آیاتى که شک ورزان را مورد سرزنش قرار مى دهد . 1 1 - . 2 آیاتى که ادله پیامبران را روشن و آشکار و تردید شکاکان را بى وجه معرفى مى کند . 2 براى مثال در رابطه با آشکار بودن حقیقت مى فرماید : « لا إِکْراهَ فِى الدِّینِ قَدْ تَبَیَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَىِّ » 3 « هیچ اکراهى در دین نیست به درستى که راه هدایت از گمراهى ، روشن گردید » . 4 1 - . 3 آیاتى که امر به تبعیت از علم و یقین و نهى از پیروى ظن و گمان دارد . 5 {J . 2 عدم قبول غیر اسلام J} این آیات با صراحت ، اسلام را تنها دین حق و صراط مستقیم معرفى مى کند و پیروى از دیگر ادیان را باطل دانسته ، به پیروى از اسلام دعوت مى کند : 2 - . 1 « وَ مَنْ یَبْتَغِ غَیْرَ الْإِسْلامِ دِیناً فَلَنْ یُقْبَلَ مِنْهُ وَ هُوَ فِى الآْخِرَهِ مِنَ الْخاسِرِینَ » 6 « و هرکس جز اسلام ، دینى ( - ( دیگر ) - ) جوید ، هرگز از وى پذیرفته نشود و وى در آخرت از زیانکاران است » . البته اسلام همه پیامبران الهى را راهبر به سوى « حقیقت » دانسته و دین همه را اسلام مى داند . بنابراین پیروى از پیامبران خدا ، در عصر رسالتشان ، همان اسلام است و مصداق آن در زمان رسالت حضرت ختمى مرتبت ، پیروى از آیین حضرت محمدصلى الله علیه وآله است . 7 2 - . 2 « وَ لَنْ تَرْضى عَنْکَ الْیَهُودُ وَ لاَ النَّصارى حَتَّى تَتَّبِعَ مِلَّتَهُمْ قُلْ إِنَّ هُدَى اللَّهِ هُوَ الْهُدى وَ لَئِنِ اتَّبَعْتَ أَهْواءَهُمْ بَعْدَ الَّذِى جاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ ما لَکَ مِنَ اللَّهِ مِنْ وَلِىٍّ وَ لا نَصِیرٍ » 8 « هرگز یهودیان و ترسایان از تو راضى نمى شوند ، مگر آنکه از کیش آنان پیروى کنى . بگو : در حقیقت ، تنها هدایت خداست که هدایت واقعى است و چنانچه پس از علمى که تو را حاصل شد ، از هوس هاى آنان پیروى کنى ، در برابر خدا سرور و یاورى نخواهى داشت » . 2 - . 3 « وَ قالَتِ الْیَهُودُ عُزَیْرٌ ابْنُ اللَّهِ وَ قالَتِ النَّصارى الْمَسِیحُ ابْنُ اللَّهِ ذلِکَ قَوْلُهُمْ بِأَفْواهِهِمْ یُضاهِؤُنَ قَوْلَ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ قَبْلُ قاتَلَهُمُ اللَّهُ أَنَّى یُؤْفَکُونَ » 9 « و یهود گفتند : عُزَیر ، پسر خداست و نصارا گفتند : مسیح ، پسر خدا است ! این سخنى است ( - ( باطل ) - ) که به زبان مى آورند ، و به گفتار کسانى که پیش از این کافر شده اند ، شباهت دارد . خدا آنان را بکشد چگونه ( - ( از حق ) - ) بازگردانده مى شوند ؟ ! » آیات فراوان دیگرى از این سنخ وجود دارد که خواننده گرامى را به تأمّل و تدبّر بیشتر در آنها ارجاع مى دهیم . 10 {J . 3 دین همه انسان ها J} بسیارى از آیات قرآن ، همه انسان ها را مخاطب قرار داده و به دین اسلام دعوت نموده و قرآن و پیامبر اسلام را هادى همه انسان ها معرفى کرده است . از جمله مى فرماید : « وَ ما أَرْسَلْناکَ إِلاَّ کَافَّهً لِلنَّاسِ بَشِیراً وَ نَذِیراً » 11 « و ما تو را نفرستادیم ، مگر براى همه مردم تا ( - ( آنها را به پاداش الهى ) - ) بشارت دهى و ( - ( از عذاب او ) - ) بترسانى . . . » . در جاى دیگر مى فرماید : « قُلْ یا أَیُّهَا النَّاسُ إِنِّى رَسُولُ اللَّهِ إِلَیْکُمْ جَمِیعاً » 12 « بگو : اى مردم ! من فرستاده خدا به سوى همه شما هستم » . در رابطه با همگانى بودن قرآن در موارد مختلفى مى فرماید : « إِنْ هُوَ إِلاَّ ذِکْرٌ لِلْعالَمِینَ » 13 « آن کتاب ( قرآن ) نیست ، مگر تذکرى براى همه جهانیان » . {J . 4 فراخوانى اهل کتاب به اسلام J} قرآن مجید اهل کتاب را به اسلام فراخوانده و روى گردانى از آن را کفر و حق پوشى تلقى نموده و به شدت از آن توبیخ مى کند : « اى اهل کتاب ! پیامبر ما به سوى شما آمد در حالى که بسیارى از حقایق کتاب ( - ( آسمانى ) - ) را که شما مخفى داشتید ، روشن مى سازد و از بسیارى از آنها صرف نظر مى کند . آرى از جانب خدا به سوى شما نور و کتاب آشکارى آورد . خداوند به برکت آن ، کسانى که خشنودى او را پیروى کنند ، به راه هاى سلامت هدایت مى کند و به فرمان خود ، از تاریکى ها به سوى روشنایى مى برد و آنها را به راه راست هدایت مى کند » . 14 قرآن در جاى دیگر مى فرماید : « یا اهل الْکِتابِ لِمَ تَکْفُرُونَ بِآیاتِ اللَّهِ وَ أَنْتُمْ تَشْهَدُونَ » 15 « اى اهل کتاب ! چرا به آیات خدا کافر مى شوید ، در حالى که بر درستى آن گواهید » . در این زمینه آیات فراوان دیگرى وجود دارد که بر بطلان پلورالیسم دینى ، به گونه هاى مختلف دلالت دارد و همگان را به بررسى و شناخت اسلام و پیروى از آن فرا مى خواند . 16 چکیده دیدگاه اسلام پیرامون حقانیت و اعتبار دین عبارت است از : . 1 دین حق ، تنها اسلام است . اسلام همان آیین توحیدى به معناى کامل کلمه و در همه ابعاد آن است که دین همه پیامبران الهى بوده و آنان ، همگان را به سوى آن دعوت کرده اند . بنابراین آموزه هایى چون تثلیث ، ثنویت و . . . هرگز بنیاد و اساس درستى ندارد . . 2 از نظر اسلام ، شریعت داراى کثرت طولى است یعنى ، آنچه در طول تاریخ تغییر کرده ، شریعت الهى بوده است و هر پیامبر صاحب شریعتى ، شریعت پیشین را نسخ نموده و شریعتى کامل تر ، متناسب با رشد بشر و مقتضیات زمان عرضه کرده است . بنابراین تکثّر طولى - نه عرضیشریعت وجود داشته است و با شریعت خاتم همه شرایع پیشین نقض شده و تنها دین مقبول ، توحید ناب و شریعت محمدى صلى الله علیه وآله است . ( 1 ) نحل ( 16 ) ، آیه 66 جاثیه ( 45 ) ، آیه . 32 ( 2 ) ابراهیم ( 14 ) ، آیه 9 و . 10 ( 3 ) بقره ( 2 ) ، آیه . 256 ( 4 ) جهت آگاهى بیشتر . ک : الف . محمدحسن قدردان قراملکى ، قرآن و پلورالیزم دینى ، تهران : مؤسسه فرهنگى دانش و اندیشه معاصر ب . مرکز مطالعات و پژوهش هاى فرهنگى حوزه علمیه ، پلورالیسم دینى ج . على ، ربانى گلپایگانى ، تحلیل و نقد پلورالیسم دینى د . کتاب نقد ، ش . 4 ( 5 ) اسرا ( 17 ) ، آیه 36 یونس ( 10 ) ، آیه 36 نجم ( 53 ) ، آیه . 28 ( 6 ) آل عمران ( 3 ) ، آیه . 85 ( 7 ) بنگرید : محمدحسن قدردان قراملکى ، قرآن و پلورالیزم ، ص 136 - . 117 ( 8 ) بقره ( 2 ) ، آیه . 120 ( 9 ) توبه ( 9 ) ، آیه . 30 ( 10 ) . ک : آل عمران ( 3 ) ، آیه 31 ( مباهله با مسیحیان ) توبه ( 11 ) ، آیه 31 و 32 نساء ( 4 ) ، آیه 157 و 71 مائده ( 5 ) ، آیه 51 و . 473 ( 11 ) سبأ ( 34 ) ، آیه . 28 ( 12 ) اعراف ( 7 ) ، آیه 158 ، نساء ( 4 ) ، آیه 79 حج ( 22 ) ، آیه 49 ، فرقان ( 25 ) ، آیه 1 ، انبیا ( 21 ) ، آیه . 107 ( 13 ) تکویر ( 81 ) ، آیه 27 انعام ( 6 ) ، آیه 18 و 87 و 90 ابراهیم ( 14 ) ، آیه 1 و 52 آل عمران ( 3 ) ، آیه 138 انعام ( 6 ) ، آیه 18 نساء ( 4 ) ، آیه 174 فرقان ( 25 ) ، آیه . 1 ( 14 ) مائده ( 5 ) ، آیه 16 - 15 و . 19 ( 15 ) آل عمران ( 3 ) ، آیه 7 بقره ( 2 ) ، آیه 41 آل عمران ( 3 ) ، آیه . 71 ( 16 ) بنگرید : محمدحسن قدردان قراملکى ، قرآن و پلورالیزم . .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه