حديث «عُلَماءُ اُمّتي كانْبيآءِ بني اِسرائيل» كه از حضرت پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ نقل شده آيا حديثي صحيح است؟ اگر درست مي‌باشد منظور از علماي امت چيست؟

اين حديث از ناحيه سند و نيز از جهت مفهوم و دلالت قابل بحث و بررسي است: الف. سند حديث: تمام منابع روايي مانند: «عوالي اللئالي»، بحارالانوار، مستدرك الوسايل، تحرير الاحكام و... ان حديث را به صورت مرسل از پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ نقل كرده‌اند. و فاقد وسايط سندي مي‌باشد و اين نوع مراسيل حجة نيستند. براي حل مشكل سند، شايد بتوان از احاديث مشابه آن استفاده كرد كه در بحث دوم خواهد آمد. ب. دلالت حديث: ترجمه حديث اين است که: «دانشمندان امت من مانند: پيامبران بني‌اسرائيل هستند» در اين عبارت سهل و روان، از نظر دلالت مشكلي ندارد. امّا اين‌كه مراد از «علماء امت » كيانند؟ ديدگاه‌هائي ارائه شده است كه به دو ديدگاه اشاره ميشود: الف) منظور از «علماء امت» ائمه معصومين ـ عليهم السّلام ـ مي باشند. به دو دليل، يكي به دليل عموميت در تشبيه. زيرا تمام صفات و ويژگي‌هاي مخصوص به پيامبران بني‌اسرائيل مانند عصمت، ولايت تكويني و تشريعي، اجراء احكام و تبليغ دين مبين اسلام، و علوم لدني و اخذ معارف از ناحيه حق تعالي، تشكيل حكومت و... در ائمه معصومين ـ عليهم السّلام ـ هم وجود دارد مگر در مسأله وحي(تشريعي ) ، زيرا به ائمه ـ عليهم السّلام ـ وحي(تشريعي) نمي‌شد و به دليل اقتضاء مي‌توان فقط همين مورد را استثناء كرد. ولي در تمام جهات ديگر كه عرض شد، ائمه معصومين ـ عليهم السّلام ـ مثل انبياء هستند. دليل دوم بر اين‌كه منظور از «علماء امت» ائمه معصومين ـ عليهم السّلام ـ باشند احاديثي است كه مي‌رساند؛ ائمه ـ عليهم السّلام ـ علماء هستند و به آنها اطلاق علماء شده است و خود را علماء معرفي كرده‌اند مانند اين حديث شريف كه از امام صادق ـ عليه السّلام ـ نقل شده است: «يَغدوُا الناسُ علي ثلاثةِ أصنافٍ عالمٍ و مُتَعَلِّمٍ و غُثاءٍ، فَنَحْنُ العُلَماءُ وشيعَتُنا المتعلِّمون و سائرُ النّاسِ غُثآءٌ». (مردم به سه دسته شدند: دانشمند و دانشجو و خاشاك ، ما دانشمندانيم و شيعيان ما دانشجويان و مردم ديگر خاشك روي آب). در بحارالانوار آمده است كه: در بسياري از روايات از علماء تعبير به ائمه معصومين ـ عليهم السّلام ـ شده اند. و در آمجا بابي دارد تحت اين عنوان: «باب انهم ـ عليهم السّلام ـ العلماء في القرآن و شيعتهم اولوا الالباب». يا در بصائر الدرجات روايتي دارد كه حضرت علي ـ عليه السّلام ـ را عالم اين امت معرفي كرده است. عن ابي جعفر ـ عليه السّلام ـ قال عليٌّ ـ عليه السّلام ـ عالم هذه الامة و در ذيل آيه انّما يخشي الله مِنْ عِباده العُلماءُ (از ميان بندگان خدا، تنها دانشمندان از او مي‌ترسند) در سفينة البحار و تفسير برهان آمده است كه: منظور علي ـ عليه السّلام ـ است. بنابراين از جهت قواعد علمي و از جهت نقل اطلاق علماء بر ائمه معصومين ـ عليه السّلام ـ سزاوار است بگوئيم كه: منظور از «علماء امت» ائمه معصومين ـ عليهم السّلام ـ مي‌باشند. ب. احتمال دوم منظور از «علماء امت»، دانشمندان و فقيهان امت اسلامي باشند. اين احتمال را از عموميت حديث گرفته اند . و در اثبات «ولايت فقيه» از اين دست احاديث و مشابه آن استفاده كرده‌اند. بر پايه توضيحات بالا ، قدر متيقن از علماء در اين حديث ، ائمه معصومين ـ عليهم السّلام ـ مي باشند و به دليل عموميت حديث - كه علماء شيعه هم جانشينان ائمه (عليهم السّلام) مي باشند و همان وظايف را بايد انجام بدهند و بعد از ائمه معصومين (عليهم السّلام) با شرايط خاص خودش- از مصاديق اين حديث مي باشند امّا نه در عرض ائمه ـ عليهم السّلام ـ بلكه به عنوان نائب عام آنها و در طول نيابت آنها مثل انبياء بني‌اسرائيل هستند. بيان دو نكته: 1. به اين نكته بايد توجه داشت كه منظور از اين تشبيه در كيفيت و مراتب است كه بين علماء امت و انبياء بني‌اسرائيل وجود دارد. مانند ولايت و علوم لدني؛ نه در كميت و اندازه و درجات. يعني ائمه معصومين ـ عليهم السّلام ـ همان عصمت، همان امامت و همان علوم لدني كه انبياء بني‌اسرائل داشتهاندرا دارا هستند؛ امّا از جهت درجه، مراتب و افضليت، در همان موضوعات ممكن است مقام افضل و بالاتر را داشته باشند و يا علماء شيعه همان مقام مرابطون و مرزداري عقايد حقه و همان مبارزه با شرك و همان اجراي احكام الهي و همان برنامه تشكيل حكومت الهي و خلاصه همان مقام اخذ معارف الهي و تبليغ آن را كه در انبياء بني‌اسرائيل بود، دارند ولي در مقام كميت، مقام ائمه افضل است كه در روايت آمده: «علماء امتي افضل من انبياء بني‌اسرائيل» و شيخ مفيد فرموده است: «گروهي بر اين عقيده‌اند كه ائمه اطهار ـ عليهم السّلام ـ افضل و برتر از تمام انبياء و رسل به غير از حضرت محمد ـ صلي الله عليه و آله ـ هستند» و اين نظر را پسنديده است و مرحوم مجلسي در بحار بابي دارد بنام «باب انهم ـ عليهم السّلام ـ اعلم من الانبياء ـ عليهم السّلام ـ». 2. گرچه گفته شد كه سند اين حديث مرسل است و از ضعف سندي برخوردار است، ولي از آن جايي كه علماء و بزرگان از اين گونه روايت در ادله ولايت فقيه استفاده كردند، عمل علما، ضعف سند را جبران نموده است. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه