آداب دعا چیست ؟ آیا مکان هایی هست که دعا بهتر مستجاب شود؟ یا وضعیت بدن ؟ یا زمان دعا تاثیری در استجابت آن دارد؟؟

راجع به آداب دعا، بیشتر سخن خواهیم گفت ، اما راجع به مکان دعا نیز باید دانسته شود که دعا درمکانهایی که به نوعی تقدس پیدا کرده اند مانند خانه خدا ، مسجد الحرام ، مسجد النبی ، مسجد کوفه، حرم اهلبیت خصوصا حرم مطهر امام حسین علیه السلام و....، زودتر به هدف اجابت خواهد رسید واین به لحاظ آبروداشتن همان مکان است ومکانهایی مانند مسجد الحرام ویا مساجد دیگر، به آدمی آبرو نیز می دهد ! درمورد وضعیت بدن نیز اگر به هنگام دعا بدن طاهر ومطهر باشد بسیار متفاوت می شود، لذا درمضمون احادیث چنین آمده که خدای عالم فرموده :هرکس وضویش باطل شود ووضو نگیرد ،به من جفا کرده وهرکس وضوگرفت ونماز نخواند به من جفا کرده وهرکس ،وضو گرفت ونماز خواند ودعا نکرد ؛ به من جفا کرده وهرکس وضو گرفت ونماز خواند ودعا کرد ومن دعایش را مستجاب نکردم ، به او جفا کرده ام ولی من خدای جفا کاری نیستم! واما زمان دعا رانیز در آداب دعا کردن بیان نموده ایم: دعا نیز آدابی دارد اگر آداب دعا رعایت شود بهتر است و اگر هم رعایت نشد، ولی در هر حالی که هستیم زبانمان به دعا وذکر مشغول باشد اثر خوبی را انشاالله خواهد داشت وباید دانست که دعاهای ماثور مانند دعای توسل وزیارت عاشورا ، بیشتر از هر دعایی جواب می دهد واگر این دعاها خوانده شود بهتر است .این را هم بدان که یکی از ارکان مهم دعا ، توجه وحضور قلب، هنگام خواندن دعا است وهیچ ادبی بالاتر از احساس حضورنمی تواند نیست واین توجه به محضر الهی داشتن است که شخص را در مسیر کمال رشد می دهد!به تحقیق زیر توجه کنید: منظور از دعا چیست؟ وقتی شخصی به دعا کردن مشغول می شود در واقع ارتباط خودش را با خالق برقرار کرده است وخواسته های خودش را با او درمیا ن می گذارد وباید دانست که اگر دعا و عبادت با خلوص نیت و شرایط لازم انجام می شود، در همان لحظه به اجابت می رسد و اثر معنوی خود را بر روح و جان انسان می گذارد. و با استمرار این حالت است که آدمی به تدریج مظهر نورانیت و اسماء و صفات کمالیه حق تعالی شده، به کمال و سعادت شایسته خود می رسد، خود دعا کردن، در حقیقت، درمان عطش قلب و تسکین سوزش جان و و نیاز روح به عروج به عالم قدس اله است. امام صادق(ع)فرمود: شما را به دعا سفارش مى کنم. زیرا با هیچ عمل دیگرى همچون دعا, به خدا نزدیک نمى شوید. (کافی، ج2، 467).پس اگر دعا چنین است ، ومنظور از دعا نزدیک شدن به حق تعالی است ، هر چقدر این دعا با آداب وزیباتر انجام گیرد به هدفش زودتر می رسد ، البته اصل درخشوع وخضوع مخصوص قلب ودل است ولی خشوع وخضوع اعضاء وجوارح هنگام دعا اهمیت خاصی دارد . نه اینکه اگر شخصی بخوابدویا پاهایش را درازکند، نمی تواند دعا کند ، خیر، آن هم در درجه ای از عبادت ودعا هست ولی درجه کامل ترش دعا همراه با خشوع جسم است وخوابیدن ودراز پا بودن، با خشوع جسم به درگاه خدا نمی سازد مگر اینکه شخص به دلیلی مجبور باشد وچاره ای نداشته باشد، که دراین صورت مانعی ندارد . خودشخص از این امر ناراحت است ، ولی چون می خواهد با خدا ارتباط برقرار کند، ناچار به این حالت از جسمش است واشکالی ندارد ! در زیر بعضی از امور مربوط به دعا را آورده ایم :الف ) رعایت آداب دعا:رعایت آداب دعا در ارتباط موثر با خداوند نقش به سزایی دارد، در این قسمت بعضی ازآداب استجابت دعا که در روایات به آنها اشاره شده است را، ذکر مى کنیم. از جمله: 1.با وضو بودن 2. گفتن بسم الله الرحمن الرحیم در ابتدا 3. فرستادن صلوات حداقل 1 تا 3 بار 4. استغفار و اظهار فروتنی و دوری از حالت طلب کاری و ... .5. برآوردن حاجت نیازمندان: خدمت به بندگان الهی، به خصوص رسیدگی به وضعیت فقراء اهل ایمان، سبب تقویت ارتباط انسان با خداوند و استجابت دعا مى گردد. طبیعى است که هر قدر اعمال نیک انسان بهتر باشد لطف الهى به او بیشتر است.ب ) موانع اجابت دعا:1. گناه : یکى از عوامل مهمى که رابطه انسان با خدای متعال را ضعیف نموده و مانع اجابت دعا می شود, نافرمانى از دستورهاى خداست. حضرت على (علیه السّلام) در دعاى کمیل چنین مى فرماید: پروردگارا! گناهانى را بر من ببخش که موجب حبس و بالا نرفتن دعا مى شوند. و در جاى دیگر از همان دعا چنین مى فرماید: اى آقا و مولاى من ! به عزتت قسم ! از تو مى خواهم که بدى کردار و رفتارم موجب پوشیده شدن دعاى من از تو نشود. امام باقر(ع) در این باره فرمود: بنده حاجتى ازخدا طلب مى کند و مقرر مى شود آن حاجت در زمانى برآورده شود; پس در این فاصله, او گناهى مرتکب مى شود و در نتیجه, خداوند مى فرماید: حاجت این بنده برآورده نشود و از آن محروم شود; چون او خشم و غضب مرا برانگیخت و همین باعث محروم شدن اوست. (1)2. لقمه حرام: استفاده از درآمد حلال و پاکیزه از دیگر شرایط اجابت دعا است که امروزه بیش از هرزمان دیگر لازم است به آن توجه شود. لقمه ى حرام تا 40 روز مانع استجابت دعا مى شود. (2)3. قساوت قلب: همچنین گناهان زیاد که منجر به قساوت و سنگدلى مى شدند از عوامل دیگر عدم استجابت دعا مى باشد. امام صادق (ع) مى فرماید: خداوند دعایى که از قلب قسى برخاسته باشد اجابت نمى کند. (3)4. شتاب و عجله: امام صادق (ع) فرمود: همیشه مؤمن در خیر و آسایش است تا هنگامى که عجله نکند. در غیر این صورت ناامید مى شود و دعا را ترک مى کند. به درستى که بنده هنگامى که دعا مى کند خداوند متعال در صدد برآورده ساختن حاجت اوست تا زمانى که او عجله نکند. (4).ج ) عوامل اجابت دعا:1. معرفت به خدا:گروهى خدمت پیشواى ششم امام صادق(ع) شرفیاب شدند و پرسیدند: ما دعا و نیایش مى کنیم ولى به اجابت نمى رسد؟ آن حضرت فرمود: بدین جهت است که آن کسى را که مى خوانید, نمى شناسید. (5)رسول گرامى اسلام(ص) در مورد نقش شناخت پروردگار در اجابت دعا مى فرماید: اگر خداوند را به شایستگى معرفتش مى شناختید, با دعایتان مى توانستید کوه را از جاى بکنید... (6) 2. حضور قلب : دعا یعنى درخواست از خداى متعال براى برآورده ساختن حاجتى و طبیعى است که این ارتباط در صورتى مؤثر واقع مى شود که باطن انسان متوجه خدای متعال باشد و تضرع به پیشگاه او شکل بگیرد و انسان فقط خدا را مؤثر در امور بداند. رسول اکرم (ص) مى فرماید، بدانید که خداوند دعائى که از قلب غافل برخاسته باشد قبول نمى کند. (7)3. رعایت زمان مناسب : در همه اوقات و همه لحظات زندگى, نیایش براى ما امکان پذیر است, زیرا همیشه روزنه هایى از دیوارهاى این جهان کهنسال, بربى نهایت باز است و ما از رصدگاه این کالبد خاکى, مى توانیم آن سوى جهان را نظاره کنیم. سرودنیایش که از اعماق جان برمىآید و به خاموشى اشتیاق دارد; شاید روح انسانى درخاموشى مطلق راز دیگرى احساس مى کند; آرى لذت نیایش شبانگاهى, لذت وصف ناپذیرى دارد; شاید در آن هنگام که تاریکى مطلق فضاى پیرامون ما را در برمى گیرد, روشنایى آن دریچه اسرارآمیز, روشن تر و نمودارتر مى گردد. (8)در آیات صحیفه آسمانى و روایات توصیه شده است که هرگاه نسیم رحمت الهى وزیدن گرفت و انسان احساس کرد دلش میل به سخن گفتن با خدا دارد, نیایش کند. علاوه برآن, زمان هایى نیز در آیات و روایات به عنوان وقت هاى مناسب براى نیایش سفارش شده است; از جمله بعد از اقامه نماز, شب و روز جمعه, نیمه شب, از سحر تا طلوع آفتاب, هنگام بارش باران, هنگام تلاوت قرآن و اذان. در این لحظات امید به استجابت بیشتر است.4. پیوستگی یاد خدا: شکى نیست که انسان ها همواره نیازمند لطف هاى پروردگار هستند و زمانى نیست که از ذات اقدس خداوندى بى نیاز باشند. به همین جهت مى بایست انسان درتمامى حالات; خوشى و ناخوشى, سلامت وکسالت, همواره به یادخدا باشد.امام صادق(ع) فرمود: هرکسى که در همه حال به دعا مشغول باشد, دعاى او در هنگام گرفتارى به استجابت نزدیک تر است; چون فرشتگان در هنگام بلا مى گویند: این صداى آشنایى است; و دعاى او در آسمان در پرده و حجاب نخواهد بود; در حالى که اگر انسان تنها در گرفتاری ها پروردگار را بخواند, دعا و نیایش از اجابت دورتر است; چون فرشتگان مى گویند: این صداى ناآشنایى است.5. امید واری به خداوند: دعا کننده باید با امید و اطمینان کامل دعا کند و نه با شک و تردید و سوءظن . در دعاى ابى حمزه ثمالى چنین مى خوانیم: بارلها! مى دانم که توبراى کسى که به توامیدوار است در مقام و موضع اجابت هستى . و در اعمال بیست و هفتم رجب چنین آمده است : پروردگارا! با دعا و خواندنى از تو تقاضا و طلب مى کنم که یک فرد امیدوار تو را آنگونه دعا کرد و تو هم او را به آرزویش رساندى .6. اصرار و الحاح در دعا: یکى از عواملى که سبب استجابت دعا مى گردد اصرار در دعا مى باشد. خداى متعال بنا به دلائلى گاهى اوقات دعاى بنده خویش را سریعاً ا جابت نمى کند حال یا به علت گناهى که انجام داده و باید توبه کند و یا به علت عدم وجود شرایط لازم و نیاز به فرصت براى استجابت دعا از مجراى طبیعى و یا به جهت این که خداى متعال مى خواهد بنده اش ارتباط خود را با او بیش تر کند و به درگاه او توجه زیادتر داشته باشد بنابراین اصرار در دعا خود مى تواند عاملى در استجابت دعا محسوب شود. و خود اصرار ورزیدن در دعا موجب خوشنودى خداوند متعال است. امام باقر (ع) مى فرماید: بدرستى که خداوند متعال کراهت دارد از اصرار مردم نسبت به یکدیگر براى اداى حاجات در حالى که آن را براى خود دوست دارد. (9) و نیز مى فرماید: به خدا قسم اصرار نمى ورزد بنده مؤمن بر خداوند متعال براى حاجتى مگر این که آن را برآورده مى سازد. (10).رسول اکرم (ص) مى فرماید:خداى متعال درخواست کننده را دوست دارد. (11)بنابراین اصرار در دعا به پیشگاه الهى گذشته از اینکه موجب برآورده شدن حاجت مى شود. فى نفسه امرى مطلوب و مورد عنایت خداوند متعال مى باشد بدین جهت هیچگاه نباید از تأخیر در استجابت دعا دلگیر و نا امید شویم. پیامبر اسلام (ص) مى فرماید: خدا رحمت کند بنده اى را که از خداوند متعال حاجتى را درخواست کند و بر آن اصرار بورزد. چه حاجتش برآورده شود و چه برآورده نگردد. (12) به اجابت نرسیدن دعا هرگز نباید باعث ناامیدى از رحمت پروردگار شود; زیرا گاهى ممکن است دعاى شخص تا 20 سال به تإخیر بیافتد. (13).در برخى از موارد خداوند دعاى بنده را مستجاب نمى کند, چون دوست دارد صداى بنده خود را بشنود و همواره او را بردرخانه اش ببیند. (14)اى بسا مخلص که نالد در دعا تا رود دود خلوصش برسما // پس ملایک با خدا نالند زار کاى مجیب هر دعاى مستجاربنده مومن تضرع مى کند او نمى داند بجز تو مستند // تو عطا بیگانگان را مى دهى ازتو دارد آرزو هر مشتهىحق بفرماید: نه از خوارى اوست عین تإخیر عطا یارى اوست // خوش همى آید مرا آواز او وآن خدایا گفتن و آن راز او7. توسل به اولیای الهی: وسیله قرار دادن کسانی که می توانند میان ما و خداوند واسطه شوند، باب وسیعی دارد. هر کسی به هر مقداری که نزد خدای تعالی عزیز و آبرومند است ، می تواند وسیله انسان به درگاه الهی برای رسیدن به حاجت ها و نیازها باشد و در امر استجابت دعا وساطت نماید. برترین کسانی که از وجاهت و آبرومندی کامل نزد خداوند برخوردارند، معصومین (ع) هستند. پس از ایشان البته مقربان درگاه الهی از اهل معرفت و کمال و حتی مومنان و کسانی که اجمالا آبرومند هستند، وسیله خداوند محسوب می شوند.پیامبر اکرم(ص) فرموده است: «خداوند عزوجل مى فرماید: اى بندگان من! گرامى ترین خلق و پرفضیلت ترین آنان نزد من، محمد و برادرش على و امامان بعد از وى هستند. اینان «وسیله»ها به سوى من مى باشند. هر کس حاجتى دارد و نفعى را طالب است و یا دچار حادثه اى سخت و زیان بار گشته و برطرف شدن آن را مى خواهد، مرا به محمد و آل طاهرینش بخواند تا به نیکوترین وجه حاجت او را برآورم» (15) پس از اینکه آدم ابوالبشر مرتکب ترک اولى شد، در مقام توبه به پیشگاه خداوند عرضه داشت: پروردگارا به حق محمد(ص) از تو مى خواهم که مرا بیامرزى... (16) در کتاب ها و مدارک معتبر اهل سنت آمده است: هرگاه قحطى و خشکسالى پیش مى آمد، عمر از طریق توسّل به عباس عموى پیامبر، طلب باران مى کرد و مى گفت: به خدا سوگند! عباس وسیله به درگاه الهى و داراى قرب و منزلت نزد او است و خدایا! ما به وسیله عموى پیغمبرمان به تو روى مى آوریم، پس سیرابمان کن» (17).عثمان بن حنیف مى گوید: روزى در محضر پیامبر اکرم(ص) بودم، حضرت به شخصى که مشکل خود را به ایشان عرضه مى کرد، شیوه دعا و توسّل را چنین تعلیم فرمود: برو وضو بساز و دو رکعت نماز به جا آور و پس از آن خداوند را با این جملات بخوان: «بارخدایا! از تو درخواست مى کنم و به تو روى مى آورم به پیامبرت، پیامبر رحمت. اى محمد! من به حق تو به سوى خدایم روى آورده ام تا حاجتم برآورده شود. خدایا! پیامبرت را در مورد من شفیع قرار ده». (18).پی نویسها :(1)- بحار الانوار،ج73،ص329(2)- بحار الانوار،ج93،ص358(3)- میزان الحکمه،ج3،ص875(4)- اصول کافی،ج2،ص474(5)- بحارالانوار،ج93،ص368(6)- المیزان،ج2،ص43(7)- میزان الحکمه،حدیث5606(8)- نیایش امام حسین(ع)در عرفات،ص11(9)- میزان الحکمه،ج2،ص880(10)- میزان الحکمه،ج2،ص880(11)- میزان الحکمه،ج2،ص880(12)- میزان الحکمه،ج2،ص880(13)- کافی،ج2،ص355(14)- کافی،ج2، ص479(15)- بحارالانوار، ج 94، ص 22، ح 20(16)- مستدرک صحیحین، ج 2، ص615(17)- اسدالغابة، ج 3، ص 165(18)- مسند احمد بن حنبل، ج 4، ص 138 .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه