من چند سوال دارم که عرض میکنم :۱) نحوه جمع آوری قرآن به چینش الان چگونه صورت گرفته، آیا به دست پیامبر (ص) بوده؟ پس چرا مثلا در آیه ۳ سوره مبارکه مائده الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دینَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتی وَ رَضیتُ لَکُمُ الْإِسْلامَ دیناً آورده شده در حالی که در ظاهر به سیر معنایی آیه مربوط نمی شود؟۲) چرا برخی از علما بزرگ اسلام مانند شیخ صدوق مسئله سهو الرسول را بیان کرده اند یا برخی مثل کافی از تحریف قران روایت می آورند؟ ۳) اگر کسی بگوید قرآن تحریف شده و برخی قسمت ها مانند آیاتی مانند این که قرآن تحریف نمیشود و ما حافظ آنیم یا غیره، خود قسمت هایی هستند که بعدا اضافه شده (خود تحریف باشند) چگونه به او پاسخ دهیم؟

1- نظر معروف میان شیعه و اهل سنت این است که ترتیب آیات و این که چه آیه ای در چه سوره ای ودر کدام قسمت قرار بگیرد توقیفی است یعنی در زمان پیامبر وبه دستور خود پیامبر بر اساس وحی الهی بوده در مقابل این نظر معروف برخی همچون علامه طباطبایی معتقدند کیفیت چینش آیات به اجتهاد صحابه بوده بنا بر این کیفیت چینش قرآن اجتهادی است واز جانب خدوند نیست ایشان در باره برخی از آیات از جمله همین آیه مورد سوال (آیه اکمال)معتقدند جای این آیه پس از آیه یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک (آیه تبلیغ)است که ىر ارتباط با موضوع غدیر و ولایت امیر مومنان است و اما بنا به نظر معروف که ترتیب آیات را از جانب پیامبر می دانند ممکن است این گونه پاسخ داده شود که چون این آیه در ارتباط با غدیر است و پس از آیه تبلیغ نازل شده عمدا در محل فعلی آن و نه پس از آیه ابلاغ قرار داده شده تا مورد تحریف و دست برد مغرضان واقع نشود در پایان سوالات دو مقاله در ارتباط با نظر علامه و کیفیت جمع آوری قرآن امده است که می توانید بخوانید .2- در رابطه به نظر مرحوم صدوق در سهو النبی به نظر می رسد از انجا که ایشان عالمی محدث بوده و روایات در نظر ایشان بسیار مهم بوده بر اساس برخی روایات قائل به اسهاء پیامبر بوده اند و مقصود از اسها این است که خداوند بر اساس مصلحتی پیامبر را در موضوعی خاص دچار سهو می کند در همان روایاتی که مورد استناد مرحوم صدوق است این گونه آمده است که خداوند عمدا پیامبر را دچار سو در نماز کرد تا حکم سهو در نماز را توسط پیامبر برای مردم تبیین نماید .نقل روایات تحریف نیز توسط مرحوم کلینی به این جهت است که ایشان در مقام جمع روایات بوده اند و کسی که در مقام گرد آوری روایات است نمی تواند به سلیقه شخصی خود روایاتی را که در کتب اصحاب آمده حذف کند و نیاورد حتی اگر نظرش مخالف برداشتی است که از روایت می کند چون ممکن است فرد دیگری از آن برداشت دیگر کند از باب مثال بسیاری از همین روایات تحریف را می توان حمل بر تحریف معنوی کرد و مقصود از بسیاری از روایات که می فرماید هکذا نزلت تحریف معنوی است یعنی آنچه خداوند نازل کرده وفرموده مراد از آن مثلا امیر مومنان است ودیگران آیه را تحریف کرده اند که به دیگری تفسیر کرده اند مانند آن که فردی نامه ای بنویسد و در آن ضمیری بکار ببرد و مقصودش از ضمیر فرد خاصی باشد حال اگر دیگری مقصود او را تحریف کند اشکالی ندارد که گفته شود بخدا قسم آنچه در نامه امده است این است و مرجع ضمیر ذکر شود یعنی مقصود گوینده این بوده بنا بر این نقل مرحوم کلینی این روایات را بر این اساس بوده که این روایات می تواند توجیه داشته باشد هر چند ایشان اظهار نظری نکرده درباره زمان جمع قرآن دو دیدگاه مهم وجود دارد:أ- قرآن در زمان خود پیامبر (ص) و با نظارت آن حضرت و در پرتو هدایت الاهى جمع آورى شده، هر چند خود حضرت رسول (ص) شخصاً قرآن را ننوشته، یا جمع آورى آیات را انجام نداده است.[۱]ب- قرآن بعد از رحلت پیامبر (ص) توسط برخى صحابه، جمع آورى و تدوین شده است.[۲] برخی معتقدند که جمع آوری قرآن در سه مرحله انجام شده است:۱٫ مرحله نظم و چینش آیه ها در کنار هم که شکل سوره ها را پدید آورد. این کار در زمان خود پیامبر (ص) و به دستور حضرت بوده و جای هر آیه را خود حضرت مشخص می نمودند.۲٫ جمع کردن مصحف ها و صفحات جدا جدا و یکی کردن آنها و در جلد قرار دادن آن که در زمان ابوبکر انجام شد.۳٫ جمع آوری تمام قرآن هایی که توسط کاتبان وحی نوشته شده بود و یکی کردن آنها برای جلوگیری از اختلاف قرائات که در زمان عثمان انجام شد.[۳]بسیارى از علماى شیعه، به ویژه متأخرین و محققان معاصر، معتقدند که قرآن در زمان پیامبر (ص) و با نظارت ایشان جمع آورى شده است،[۴]امّا بسیارى از اهل سنت گفتند قرآن بعد از رحلت پیامبر (ص) توسط برخى صحابه، جمع آورى و تدوین شده است و مستشرقین نیز معمولاً همین نظر را پذیرفته اند.چنان که روشن است، بنابر نظر اوّل، جمع کل قرآن به خداوند مستند بوده و پیدایش سوره ها و ترتیب آنها نیز در پرتو وحى الاهى بوده است؛ زیرا رسول اسلام (ص) طبق آیه شریفه: «ما ینطق عن الهوى ان هو الا وحى یوحى»[۵] هر چه مى فرمود، به خصوص در امور دینى، با راهنمایى وحى بوده است.کسانى که رأى دوم را پذیرفته اند، نه تنها نخواهند توانست الاهى بودن پیدایش سوره ها و ترتیب آنها را اثبات کنند، بلکه در واقع آن را نفى کرده و ذوق و سلیقه شخصى اصحاب را در این مسئله دخیل مى دانند.توضیحی در بارۀ دیدگاه اول:قرآن در زمان خود پیامبر (ص) و با نظارت آن حضرت و در پرتو هدایت الاهى جمع آورى شده، هر چند خود حضرت رسول (ص) شخصاً قرآن را ننوشته، یا جمع آورى آیات را انجام نداده است.[۶]برای اثبات این قول دلایلی ذکر شده است که در ذیل به آن اشاره می کنیم:۱٫ در مقدمه مجمع البیان، فن خامس، از سید مرتضى علم الهدى (ره) نقل مى کند که: قرآن در زمان رسول خدا (ص) به صورتى که امروز هست، تألیف شده بود. [۷]به دلیل این که: قرآن کریم در آن ایام، تعلیم مى شد و همه اش را حفظ مى کردند. و آن را به رسول خدا (ص) نشان مى دادند. و بر وى مى خواندند، و عده اى مانند عبدالله بن مسعود و ابى بن کعب و دیگران، آن را چندین بار بر پیغمبر اکرم خواندند.۲٫ حاکم در مستدرک[۸] از زید بن ثابت نقل مى کند که مى گوید: «کنا عند رسول الله علیه و آله و سلم نؤلف القرآن من الرقاع»؛ «یعنى در نزد رسول خدا (ص) بودیم و قرآن را از رقعه ها جمع مى کردیم. علامه خوئى نیز آن را در البیان،[۹] از اتقان سیوطى و مستدرک نقل کرده است .این سخن، صریح است در این که جمعى از کتاب وحى نزد آن حضرت گرد آمده و قرآن را – که در رقعه ها و پارچه ها بود – جمع و مرتب مى کرده اند. عبدالله بن عمر مى گوید: قرآن را جمع کردم و هر شب آن را مى خواندم. این خبر به آن حضرت رسید، فرمود: قرآن را در یک ماه بخوان [۱۰] این حدیث نیز دلالت به جمع شدن قرآن کریم در عصر آن حضرت دارد.۳٫ شیعه و اهل سنت بالاتفاق نقل کرده اند که رسول خدا (ص) فرموده است: (لا صلوة الا بفاتحة الکتاب) مى دانیم که سوره حمد، اولین سوره نازل شده از قرآن نیست. پس فاتحة الکتاب بودن (حمد) در زبان رسول خدا (ص) نشان مى دهد که قرآن کریم در عصر آن حضرت جمع شده و (حمد) در اول آن قرار داده شده بود.۴٫ در حدیث متواتر ثقلین ، نقل شده است که رسول خدا (ص) فرمود: (انى تارک فیکم الثقلین کتاب الله و عترتى ) پس مشکل است که آن حضرت از (کتاب الله) یک چیز درهم و برهم و غیر مرتب را در نظر گرفته باشد. پس نظرش ‍ به کتاب تألیف یافته و مرتّب شده بوده است .۵٫ در روایات آمده است: عده اى از صحابه، قرآن را در زمان رسول خدا (ص) جمع کردند که از آن جمله آنها، على بن ابیطالب (ع) سعد بن عبید، ابوالدرداء، معاذ بن جبل، ثابت بن زید بن نعمان، ابى بن کعب و زید بن ثابت بوده اند. در تاریخ قرآن تألیف ابوعبدالله زنجانى بعد از نقل این سخن در این زمینه، چند روایت از بخارى و اتفان سیوطى و از بیهقى و مناقب خوارزمى، نقل کرده است. و اینها در البیان، تألیف آیة الله خوئى، فصل «جمع القرآن» نیز مشروحاً نقل شده است. ظهور این روایات، در جمع ترتیب و تدوین قرآن کریم است که قهراً زیر نظر آن حضرت بوده است.۶٫ بالاتر از همه اینها این است که ائمه اهل بیت (ع) به این ترتیب، اعتراضى نکرده و آن را پذیرفته اند. اگر این تدوین و ترتیب در زمان رسول خدا (ص) و تحت نظر آن حضرت انجام نگرفته بود، ائمه معصومین (ع) آن را بازگو مى کردند. و لااقل مى فرمودند که: این قرآن همان است که نازل شده و لکن این ترتیب، بعد از آن حضرت بوده است .وانگهى، اهتمام بى حد رسول خدا (ص) نسبت به قرآن، مانع از این بود که این کار را انجام ندهد و از دنیا برود.[۱۱][۱]. نک: طالقانى، سید عبدالوهاب، علوم قرآن، ص ۸۳٫ [۲]. این نظر را اکثریت اهل سنت پذیرفته اند. جلالى نائینى، سید محمد رضا، تاریخ جمع قرآن کریم ، ص ۱۹ – ۵۱٫[۳]. شاکرین، حمید رضا، قرآن شناسی، ص ۱۹، دفتر نشر معارف، چاپ هفتم ، ۱۳۸۶٫[۴]. نک: طالقانى، سید عبدالوهاب، علوم قرآن، ص ۸۳؛ میلانى، سید على، التحقیق فى نفى التحریف عن القرآن الشریف، ص ۴۱ – ۴۲ و ص ۴۶؛ معرفت، محمد هادى، صیانة القرآن من التحریف، ص ۳۴٫[۵]. و از سر هوس سخن نمى گوید. این سخن بجز وحیى که وحى مى شود نیست، نجم، ۲ – ۳٫[۶]. ن.ک: طالقانى، سید عبدالوهاب، علوم قرآن، ص ۸۳٫[۷]. ان القرآن کان على عهد رسول الله (صلى الله علیه و آله) مجموعاً مؤ لفاً على ما هو علیه الآن.[۸]. مستدرک ، ج ۲، ص ۲۲۹، کتاب التفسیر.[۹]. البیان ، ص ۲۶۹ – ۲۷۳٫[۱۰]. جمعت القرآن فقرات به کل لیله فبلغ النبى (ص ) فقال اقراه فى شهر، البیان ، ص ۲۶۹ به نقل از الاتقان.[۱۱]. نک: نگاهى به قرآن، سید على اکبر قرشى، مبحث ترکیب و ترتیب سوره های قرآن. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه