ما قبل از اینکه به دنیا بیایم وجود داشتیم؟ خب اگه ما وجود داشتیم یعنی روح ما وجود داشته اون وقت این چی که خدا اول جسم را آفرید، بعد روح رو درش دمید؟

- در هیچ آیه ای به صراحت گفته نشده که ابتدا بدن انسان آفریده می شود و آنگاه روح در آن دمیده می شود. چنین تعبیری تنها در مورد حضرت آدم (ع) با صراحت به کار رفته است. امّا در مورد دیگر انسانها ، آنچه به صراحت بیان شده این است که خلقتشان به صورت تدریجی و مرحله به مرحله بوده است. « یَخْلُقُکُمْ فی بُطُونِ أُمَّهاتِکُمْ خَلْقاً مِنْ بَعْدِ خَلْقٍ فی ظُلُماتٍ ثَلاث : او شما را خلق می کند در شکم مادرانتان ؛ آفرینشى بعد از آفرینش دیگر، در میان تاریکیهاى سه گانه.» (الزمر:6) ؛ نیز فرمود: « وَ لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ مِنْ سُلالَةٍ مِنْ طینٍ (12) ثُمَّ جَعَلْناهُ نُطْفَةً فی قَرارٍ مَکینٍ (13) ثُمَّ خَلَقْنَا النُّطْفَةَ عَلَقَةً فَخَلَقْنَا الْعَلَقَةَ مُضْغَةً فَخَلَقْنَا الْمُضْغَةَ عِظاماً فَکَسَوْنَا الْعِظامَ لَحْماً ثُمَّ أَنْشَأْناهُ خَلْقاً آخَرَ فَتَبارَکَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخالِقینَ (14) ثُمَّ إِنَّکُمْ بَعْدَ ذلِکَ لَمَیِّتُونَ (15) ثُمَّ إِنَّکُمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ تُبْعَثُونَ : و ما انسان را از عصاره اى از گِل آفریدیم؛ (12) سپس او را نطفه اى در قرارگاه مطمئن (رحم ) قرار دادیم؛ (13) سپس نطفه را به صورت علقه (خون بسته ) ، و علقه را به صورت مضغه (چیزى شبیه گوشت جویده شده) ، و مضغه را به صورت استخوانهایى درآوردیم؛ و بر استخوانها گوشت پوشاندیم؛ سپس آن را آفرینش تازه اى دادیم؛ پس بزرگ است خدایى که بهترین آفرینندگان است.(14) سپس شما بعد از آن مى میرید؛ (15) سپس در روز قیامت برانگیخته مى شوید.» (سوره مومنون)در این آیه ی شریفه ابتدا از خلقت اوّلین فرد نوع انسان سخن گفته شد که از گل آفریده شد و آنگاه ادامه ی نسل بشر از راه نطفه و با طیّ مراحلی پدیدار گشت. ابتدا نطفه به علقه و علقه به مضغه و مضغه به استخوان و گوشت مبدّل می شود و در این مرحله خلقتی نو در جنین ایجاد می گردد و جنین دارای روح می شود. البته قسمت اوّل این آیات را می توان به خلقت تک تک انسانها نیز مربوط دانست ؛ لکن بعد از چیدن مقدّماتی طولانی که به برخی از آنها در ادامه ی بحث اشاره خواهد شد. لذا اگر بعد از مطالعه تمام پاسخ ، دوباره به این آیات رجوع بفرمایید ، نحوه ی ارتباط مذکور را خواهید یافت. ان شاء الله 2ـ برخی حکما سابق در تفسیر آیات پیش گفته ، چنین نظر داده اند که روح آدمی قبل از بدن مادّی او در عالمی غیر مادّی وجود دارد و آنگاه که بدن او به مرحله ی خاصّی رسیده و آماده ی پذیرش روح می شود ، روح شخص بدان تعلّق می گیرد. از این نظریّه تعبیر می شود به نظریّه ی « روحانیّة الحدوث و روحانیّة البقاء بودن نفس آدمی» . طبق این نظریّه ، رابطه ی روح و بدن مثل رابطه ی پرنده و قفس تصویر می شود که مدّتی در آن اسیر می باشد. بر اساس همین نظریّه گفته شده: « مرغ باغ ملکوتم نی ام از عالم خاک ــــ چند روزی قفسی ساخته اند از بدنم. » امّا حکیم بزرگوار جناب ملاصدرا با اثبات حرکت جوهری بر این نظریّه خطّ بطلان کشیده و بیان داشت که نفس انسان در اثر حرکت جوهری خود بدن ، حاصل می شود. یعنی انسان ابتدا صورت جمادی دارد ، آنگاه تبدیل به نطفه می شود که دارای حیات نباتی است ، آنگاه در اثر حرکت جوهری شروع به ترقّی وجودی کرده به علقه و مضغه تغییر صورت می دهد و در نهایت به صورت جنین انسانی در می آید و در مرحله ای دیگر وارد حیات انسانی می شود. در این مرحله است که گفته می شود انسان دارای روح انسانی شده است. در حقیقت انسان از ابتدا دارای نفس است ؛ لکن در مرحله ی نخست ، نفسی ضعیف در حدّ نفس جمادی دارد ، بعد واجد نفس نباتی می شود و در مرحله ی سوم ، نفس حیوانی پیدا می کند و در مرحله ی چهارم ، به مرتبه نفس بشری ترقّی می کند که خداوند متعال از این مرحله با عبارت « ثُمَّ أَنْشَأْناهُ خَلْقاً آخَرَ » یاد نمود. البته بعد از این مرحله نیز نفس آدمی در یک حال نیست و مدام در حال رشد و ترقّی وجودی است.در این نظریّه ، دیگر نفس (روح) ، چیزی جدا از بدن و در قفس بدن نیست ؛ بلکه نفس و بدن مراتب بالا و پایین یک حقیقتند که انسان نام دارد. لذا انسان هیچگاه بدون بدن نبوده و نخواهد بود. حتّی هنگام مرگ نیز آنچه در دنیا باقی می ماند مادّه ی بدن است نه صورت بدن. صورت بدن انسان در عالم برزخ نیز با وی خواهد بود و شخص از بدنی غیر مادّی برخوردار خواهد گشت. البته جناب ملاصدار هم در برخی تعبیرات خود گفته است که روح قبل از بدن وجود دارد ؛ لکن نه به آن معنایی که در اذهان مردم است. منظور وی در چنین تعبیراتی این است که ، روح موجودی لازمانی است ، لذا زمان برای او معنا ندارد. بنا بر این ، با اینکه روح از حرکت جوهری خود بدن پدیدار می شود ، ولی به محض این که نمودار شد ، قبل از بدن است ، امّا نه قبل زمانی ، بلکه قبل رتبی و وجودی. یعنی روح از آن جهت که موجود مجرّد و غیر مادّی است ، در رتبه ی وجودی قبل از بدن قرار داشته برتر از آن است.3ـ طبق نظر عمیق حکما ، اوّل موجودی که خدا آفرید موجودی غیر مادّی بود به نام عقل اوّل یا روح اوّل یا نور اوّل ، این موجود نورانی مرتبه ، مرتبه در سلسله ی وجود تنزّل یافت تا به عالم ملکوت سفلی رسید ، در این مرحله او همچنان روحی واحد بود. آنگاه خداوند متعال بدن حضرت آدم (ع) را برساخت و به محض اینکه آن بدن قابلیّت ارتباط با آن روح کلّی را یافت ، روح کلّی به وی تعلّق گرفت. امّا نه به این معنا که روح ، داخل بدن وی شد ؛ چون روح هیچگاه داخل یا خارج بدن نیست. برای موجود مجرّد و غیر مادّی داخل و خارج معنی ندارد. به محض اینکه آن روح کلّی با بدن حضرت آدم (ع) ارتباط یافت ، بدن وی زنده گشته دارای روح جزئی شد ؛ و روح جزئی وی چیزی نبود غیر از همان تعلّق تدبیری روح کلّی به بدن وی. همچنین آن روح کلّی تعلّقهایی دیگر یافت نسبت به تک تک اجزاء بدن حضرت آدم (ع) ، که به واسطه ی آن تعلّقها و به تعداد آن اجزاء ، نفس جزئی برای اجزاء بدن وی نیز پیدا شد و هر ذرّه ی بدن او نیز جداگانه حیاتی یافتند ، همانگونه که سلولهای بدن ما خود دارای حیات می باشند و می توانند تا مدّتی جدا از بدن زنده بمانند. آنگاه خداوند متعال به آن تعداد از این نفوس ذرّات بدن حضرت آدم (ع) که خداوند اراده کرده بود از آنها انسانهای بعدی را بیافریند ، خطاب نمود که: « ... أَ لَسْتُ بِرَبِّکُمْ قالُوا بَلى شَهِدْنا... : آیا من پروردگار شما نیستم؟ گفتند: آری گواهی می دهیم ... ». آنگاه این ذرّات ، همراه نفوسشان از بدن آن حضرت به بدن فرزندان او منتقل گردیدند و از بدن فرزندی به بدن فرزند دیگر نقل مکان دادند ، و هر ذرّه آنگاه که به صلب فرد خاصّی می رسد ، که در علم الهی مقرار است که صاحب آن صلب ، پدر وی شود ، تبدیل به نطفه می شود و مراحل تکامل خویش را طیّ می کند و تعلّق خویش را با آن روح کلّی قویتر می سازد تا آنجا که این تعلّق (نفس) ، در قوّت وجودی به حدّ خاصّی می رسد که نفس انسانی نامیده می شود. بر همین اساس است که خداوند متعال فرمود: « هَلْ أَتى عَلَى الْإِنْسانِ حینٌ مِنَ الدَّهْرِ لَمْ یَکُنْ شَیْئاً مَذْکُوراً ؛ إِنَّا خَلَقْنَا الْإِنْسانَ مِنْ نُطْفَةٍ أَمْشاجٍ نَبْتَلیهِ فَجَعَلْناهُ سَمیعاً بَصیراً : آیا زمانى طولانى بر انسان گذشت که چیز قابل ذکرى نبود؟ ما انسان را از نطفه مختلطى آفریدیم، و او را مى آزماییم؛ (بدین جهت) او را شنوا و بینا قرار دادیم» (الإنسان:1،2) یعنی زمانی بر تک تک افراد انسان گذشته که در آن زمان شیء بوده اند ولی شیء مذکور و قابل ذکر نبوده اند ؛ یعنی چنان نبوده اند که به عنوان شخص انسانی شناخته شوند. و این مرحله ، قبل از مرحله ی نطفگی وی بوده است. چرا که شخص از زمان نطفگی هویّت خاصّی پیدا می کند و دارای اصل و نسب مشخّصی می شود ؛ تا آنجا که برخی از والدین از همین زمان برای او اسم تعیین می کنند.شواهد روایی نیز همین نظر حکما را تأیید و تقویت می کنند که ذیلاً به برخی از آنها اشاره می شود.« سُئِلَ النَّبِیُّ ص أَیْنَ کُنْتَ وَ آدَمُ فِی الْجَنَّةِ قَالَ کُنْتُ فِی صُلْبِهِ وَ هُبِطَ بِی إِلَى الْأَرْضِ فِی صُلْبِهِ وَ رَکِبْتُ السَّفِینَةَ فِی صُلْبِ نُوحٍ وَ قُذِفَ بِی فِی النَّارِ فِی صُلْبِ أَبِی إِبْرَاهِیمَ لَمْ یَلْتَقِ لِی أَبَوَانِ عَلَى سِفَاحٍ قَطُّ وَ لَمْ یَزَلِ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ یَنْقُلُنِی فِی الْأَصْلَابِ الطَّیِّبَةِ إِلَى الْأَرْحَامِ الطَّاهِرَةِ هَادِیاً مَهْدِیّاً حَتَّى أَخَذَ اللَّهُ بِالنُّبُوَّةِ عَهْدِی وَ بِالْإِسْلَامِ مِیثَاقِی وَ بَیَّنَ کُلَّ شَیْ ءٍ مِنْ صِفَتِی وَ أَثْبَتَ فِی التَّوْرَاةِ وَ الْإِنْجِیلِ ذِکْرِی وَ رَقَانِی إِلَى سَمَائِهِ وَ شَقَّ لِیَ اسْماً مِنْ أَسْمَائِهِ الْحُسْنَى أُمَّتِی الْحَمَّادُونَ فَذُو الْعَرْشِ مَحْمُودٌ وَ أَنَا مُحَمَّد : از پیغمبر (ص) سؤال شد که: شما کجا بودید آنگاه که آدم در بهشت بود؟ فرمود در پشت او بودم و مرا به زمین فرود آورد و در پشت نوح بر کشتى سوار شدم و در پشت ابراهیم به آتش افکنده شدم و هیچ پدر و مادرى بر من هرگز به زنا ملاقات نکردند و همیشه خدا مرا از اصلاب پاک به ارحام پاک نقل کرد، در طریق هدایت ، تا به نبوّت از من تعهد گرفت و پیمان اسلام از من ستاند و همه ی صفات مرا بیان کرد و در تورات و انجیل مرا یاد کرد و به آسمانش بالا برد و اسمی برایم برگرفت از اسماء حسنای خویش ؛ امّتم حمّادند (بسیار حمد کننده اند) و پروردگار عرش ، محمود است و من محمّدم.» ( أمالی الصدوق ،ص624 ) در زیارت اربعین نیز مشابه همین تعابیر در مورد امام حسین (ع) وارد شده است.« بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ أَشْهَدُ أَنَّکَ کُنْتَ نُوراً فِی الْأَصْلَابِ الشَّامِخَةِ وَ الْأَرْحَامِ الطَّاهِرَةِ لَمْ تُنَجِّسْکَ الْجَاهِلِیَّةُ بِأَنْجَاسِهَا وَ ... : پدر و مادرم به فدایت ای فرزند رسول خدا ! شهادت می دهم که تو نوری بودی در صلبهای بلند مرتبه و رحمهای پاک که عصر جاهلیّت تو را به نجاست خویش ، آلوده نساخت و ... » (تهذیب الأحکام ،ج6 ،ص113 ) همچنین امام حسین (ع) در دعایی فرمودند: « ابْتَدَأْتَنِی بِنِعْمَتِکَ قَبْلَ أَنْ أَکُونَ شَیْئاً مَذْکُوراً وَ خَلَقْتَنِی مِنَ التُّرَابِ ثُمَّ أَسْکَنْتَنِی الْأَصْلَابَ أَمْناً لِرَیْبِ الْمَنُونِ وَ اخْتِلَافِ الدُّهُورِ فَلَمْ أَزَلْ ظَاعِناً مِنْ صُلْبٍ إِلَى رَحِمٍ فِی تَقَادُمِ الْأَیَّامِ الْمَاضِیَةِ وَ الْقُرُونِ الْخَالِیَةِ لَمْ تُخْرِجْنِی لِرَأْفَتِکَ بِی وَ لُطْفِکَ لِی وَ إِحْسَانِکَ إِلَیَّ فِی دَوْلَةِ أَیَّامِ الْکَفَرَةِ الَّذِینَ نَقَضُوا عَهْدَکَ وَ کَذَّبُوا رُسُلَکَ لَکِنَّکَ أَخْرَجْتَنِی رَأْفَةً مِنْکَ وَ تَحَنُّناً عَلَیَّ لِلَّذِی سَبَقَ لِی مِنَ الْهُدَى الَّذِی یَسَّرْتَنِی وَ فِیهِ أَنْشَأْتَنِی وَ مِنْ قَبْلِ ذَلِکَ رَؤُفْتَ بِی بِجَمِیلِ صُنْعِکَ وَ سَوَابِغِ نِعْمَتِکَ فَابْتَدَعْتَ خَلْقِی مِنْ مَنِیٍّ یُمْنى ثُمَّ أَسْکَنْتَنِی فِی ظُلُماتٍ ثَلاثٍ بَیْنَ لَحْمٍ وَ جِلْدٍ وَ دَمٍ لَمْ تُشَهِّرْنِی بِخَلْقِی وَ لَمْ تَجْعَلْ إِلَیَّ شَیْئاً مِنْ أَمْرِی ثُمَّ أَخْرَجْتَنِی إِلَى الدُّنْیَا تَامّاً سَوِیّاً وَ حَفِظْتَنِی فِی الْمَهْدِ طِفْلًا صَبِیّاً وَ رَزَقْتَنِی مِنَ الْغِذَاءِ لَبَناً مَرِیئاً و ... : آغاز آفرینشم کردى به نعمت خود ، پیش از آنکه شیء قابل ذکری باشم ، مرا از خاک آفریدى و در پشت پدرها جا دادى آسوده از مرگ و میر و پیوسته از صلبى به رحمى کوچیدم در روزگاران گذشته، از مِهر و لطف و احسانت به من بود که در دولت کافرانم بیرون نیاوردى که عهد تو را شکستند و رسولانت را دروغ شمردند، و از مهربانى و توجّه خودت مرا در دوران هدایتى که آماده کردى به دنیا آوردى، و از آن پیش با من خوبی کردى و نعمت دادى و از منىّ ریخته شده [از صلب پدر ] خلقت مرا شروع کردى و مرا در سه ظلمت ، میان گوشت و پوست و خون نهادى ، و مرا به آفرینشم انگشت نما نکردى و کارم را به خودم وانگذاردى و مرا با خلقت کامل به دنیا آوردى و در گهواره ، که کودکى خُرد بودم نگهم داشتى، شیر گوارا به من روزى دادى، و ... .» (بحار الأنوار ، ج 57 ،ص372) .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه