آیت الله کاشانی و کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲

آيت الله كاشاني عليرغم تمامي بي مهري ها قبل از وقوع كودتا، در نامه اي خطر وقوع كودتا را به دكتر مصدق گوشزد نموده و به او پيشنهاد همكاري و اتحاد در جلوگيري از توطئه هاي دشمنان را مي دهد، متن نامه به شرح ذيل است: «حضرت نخست وزير جناب آقاي دكتر مصدق (دام اقباله) عرض مي شود اگر چه امكاناتي براي عرايضم نمانده، ولي صلاح دين و ملت براي اين خادم اسلام بالاتر از احساسات شخصي است و علي رغم غرض ورزي ها و بوق و كرناي تبليغات شما، خودتان بهتر از هر كس مي دانيد كه هم و غم من در نگهداري دولت جنابعالي است كه خودتان به بقاي آن مايل نيستيد، از تجربيات روي كار آمدن قوام و لجبازي هاي اخير، بر من مسلم است كه مي خواهيد مانند سي ام تير كذايي يك بار ديگر، ملت را تنها گذاشته و قهرمانانه برويد. حرف اينجانب را در خصوص اصرارم در عدم اجراي رفراندم نشنيديد و مرا لكه حيض كرديد. خانه ام را سنگباران و ياران و فرزندانم را زنداني فرموديد و مجلس را كه ترس داشتيد شما را ببرد، بستيد و حالا نه مجلس و نه تكيه گاهي براي ملت گذاشته ايد. زاهدي را كه من با زحمت در مجلس تحت نظر و قابل كنترل نگه داشته بودم بالطايف الحيل خارج كرديد و حالا همان طور كه واضح بود در صدد به اصطلاح كودتا است. اگر نقشه شما نيست كه مانند سي ام تير عقب نشيني كنيد و به ظاهر قهرمان زمان بمانيد و اگر حدس و نظر من صحيح نيست كه همان طور كه در آخرين ملاقاتم در «دزاشيب» به شما گفتم و به «هندرسون» هم گوشزد كردم كه آمريكا ما را در گرفتن نفت از انگليس ها كمك كرد و حالا به صورت ملي و دنياپسندي مي خواهد به دست جنابعالي اين ثروت ما را به چنگ آورد و اگر واقعا با ديپلماسي نمي خواهيد كنار برويد اين نامه من سندي است در تاريخ ملت ايران كه من شما را با وجود همه بدي هاي خصوصي تان نسبت به خودم، از وقوع حتمي يك كودتا آگاه كردم كه فردا جاي هيچ گونه عذر موجهي نباشد، اگر به راستي در اين فكر اشتباه مي كنم، با اظهار تمايل شما سيد مصطفي و ناصر خان قشقايي را براي مذاكره خدمت مي فرستم. خدا به همه رحم بفرمايد، ايام به كام باد. سيد ابوالقاسم كاشاني». پاسخي را كه دكتر مصدق در جواب نامه مرقوم داشت اين بود: «27 مرداد مرقومه حضرت آقا به وسيله آقاي حسن آقاي سالمي زيارت شد. اين جانب مستظهر به پشتيباني ملت ايران هستم. والسلام» (روحانيت و اسرار فاش نشده از نهضت ملي شدن صنعت نفت، گروهي از هواداران نهضت اسلامي ايران و اروپا، دارالفكر قم، ص 185 - براي توضيح بيشتر ر.ك: مجله تاريخ و فرهنگ معاصر، ش 6 و 7).  اين نامه به خوبي نشان مي دهد كه آيت الله كاشاني با كودتاچيان و سرلشكر زاهدي، حامي و سرسپرده دربار پهلوي به شدت مخالف بوده و از اين رو با ارسال نامه به مصدق و پيشنهاد مذاكره و همكاري در صدد خنثي سازي نقشه كودتا بوده است. اما در مورد مقصر اصلي بايد گفت كه در كودتاي 28 مرداد 1332 علل و عوامل متعددي دخيل بودند كه هر چند نقش برخي پر رنگ تر ولي نمي توان يكي را به عنوان مقصر اصلي معرفي كرد؛ كودتاي 28 مرداد علاوه بر عوامل خارجي (آمريكا و انگليس) و عوامل داخلي (دربار، نظاميان، اراذل و اوباش و...) معلول يكسري زمينه ها و شرايطي است كه رهبران نهضت ملي شدن صنعت نفت در به وجود آمدن آنها نقش داشتند. در واقع اين نهضت به نوعي تكرار تجربه مشروطه بود. در هر دو ائتلاف گروه هاي مختلف به خصوص روحانيان و روشنفكران به پيروزي انجاميد و با بروز اختلاف و تفرقه، زمينه شكست آنها فراهم شد و در هر دو مورد مداخله خارجي به عنوان مكمل به شكست كمك كرد. ائتلاف ملي گرايان با آيت الله كاشاني كه مهمترين حامي دولت ملي محسوب مي شد بعد از 30 تير 1331 ه.ش و در اوج پيروزي نهضت از هم گسست. مصدق با از دست دادن حمايت نيروهاي مذهبي، حاميان اصلي خود را از دست داد و در مقابل سيل دشمنان بي دفاع ماند. پافشاري مصدق در كسب اختيارات ويژه، آزادي حزب توده و به كارگيري سياست مداران به نام از دلايل اصلي جدايي نيروهاي مذهبي از مصدق به شمار مي ايند. در تنگنا قرار گرفتن مردم به دليل بحران اقتصادي و ضربه اقتصادي شوروي ها به نهضت از طريق بلوكه كردن طلاهاي ايران در اتحاد جماهير شوروي نيز از دلايل شكست نهضت ملي ذكر شده است. (انقلاب اسلامي، چرايي و چگونگي رخداد آن، جمعي از نويسندگان، نشر معارف، چاپ چهاردهم، 1380، ص 64). حقيقت اين است كه اگر دكتر مصدق در اثر تلقينات بدخواهان و يا غرب زدگاني كه از ديرباز روحانيت را در پيش چشم وي مزاحم و ارتجاعي ترسيم كرده بودند، پينشهاد همكاري آيت الله كاشاني را در روز 27 مرداد با نوشتن آن پاسخ يك سطري و نيشدار رد نكرده بود، تنها پخش يك پيام مشترك حتي در صبح روز كودتا كافي بود كه آن نقشه شوم را براي هميشه در نطفه خفه كند. (سياست، ديانت و آيت الله كاشاني، غضنفر ركن آبادي، تهران، مؤسسه فرهنگي دانش و انديشه معاصر، 1379، ص 55). اما متأسفانه وي حتي به درخواست دوستانش كه اصرار داشتند راديو، خبر كودتا را به مردم اعلام كند و از مردم استمداد بطلبد، توجهي نكرد و با اين كار مخالفت كرد و حتي به ارتش فرمان داد تا خيابان ها را از همه تظاهر كنندگان پاك سازند(ايران بين دو انقلاب، يراوند آبراهاميان، نشر ني، چاپ دوم، ص 344). {V حتي پس از شروع كودتا نيز سعي در مبارزه با كودتاچيان نكرد. براي آگاهي بيشتر ر.ك: - رفتارشناسي آمريكا در قبال نهضت ملي، محمد حسين جمشيدي. - حديث پيمانه، حميد پارسانيا. - نهضت روحانيون ايران، علي دواني. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه