با وجود اين همه عبادت هاي سخت در اسلام آيا مي توان گفت: در اسلام عسر و حرج وجود ندارد؟

در پاسخ سؤال فوق ابتدا بايد ديد عسر و حرج به چه معناست تا معلوم گردد آيا در اسلام عبادتي كه متضمن عسر و حرج باشد، وجود دارد يا نه؟ در قاموس اللغة، حرج به مكان تنگ معنا شده، و در مقاييس اللغة به معناي سختي و دشواري آمده است. عسر نيز به معناي دشواري و شدت و در تنگنا افتادن است. در قرآن كريم حرج به سه معنا آمده است: 1. ضيق و تنگنا و ناراحتي: كِتابٌ انزلناه اليك فلا يكن في صدرك حرجٌ منه لتنذر به و ذكري للمؤمنين اين كتابي است كه بر تو نازل شده، پس نبايد از ناحيه آن ناراحتي در سينه داشته باشي تا بوسيله آن بيم دهي و تذكري است براي مؤمنان. و يا مي فرمايد: «آن كس را كه خدا بخواهد هدايت كند، سينه اش را براي (پذيرش) اسلام گشاده مي سازد و آن كسي را كه (بخاطر اعمال خلافش) بخواهد گمراه سازد، سينه اش را آنچنان تنگ مي كند كه گويا مي خواهد به آسمان بالا رود...» 2. به معني گناه: بر نابينا و افراد لنگ و بيمار گناهي نيست (كه با شما هم غذا شوند) و... 3. به معناي مشقت و سختي: و ما جعل عليكم في الدين من حرج بر شمادر دين مشقت وسختي قرار نداد. بنابراين حرج به معناي در تنگي و مشقت واقع شدن است و به اين اعتبار كه شخص گناهكار در آخرت به تنگي و مشقت مي افتد از گناه به «حرج» تعبير شده است. اما در اصطلاح عسر و حرج در افعال بر چند نوع متصور است: 1. گاهي تکليف به حدي مي رسد كه مكلف طاقت انجام آن را ندارد. چنين تكليفي هم عقلا و هم نقلا محال است، عقل تكليف ما لا يطاق را قبيح مي داند و صدور قبيح از حكيم متعال محال است و نقل هم به محال بودن چنين تكليفي دلالت دارد مانند: لا يكلف الله نفساً الا وسعها. 2- گاهي به حدي است كه مكلف طاقت انجام آن را دارد، ولي انجامش موجب اختلال نظام مي شود، چنين تكليفي هم عقلا محال است، چون تشريع احكام براي حفظ نظام بر وجه احسن است، چگونه مي شود مردم به اموري كه موجب اختلال اين نظام بشوند تكليف شوند. 3- افعالي كه مستلزم ضرر در اموال، و انفس، و نواميس و آبروي مكلف مي شوند. اين قسم هم به دليل قاعده لا ضرر و لا ضرار في الاسلام، منتفي و محال مي باشد. 4- افعالي كه انجام آنها فقط مشقت و دشواري دارد. مقصود از مواردي كه با قاعده نفي حرج، نفي مي شوند اين صورت مي باشد. حاصل آنكه اصطلاح معروف عسر و حرج به مواردي گفته مي شود كه مكلف در انجام آنها به مشقت و دشواري مي افتد. حال آيا عباداتي مانند حج، جهاد، زكوة، خمس، روزه در تابستان، وضو در زمستان و... كه سختي دارند از مصاديق عسر و حرج هستند يا نه؟ افعالي كه تصور مي شود عسر و حرج دارند و در شرع مقدس وارد شده اند بر چند قسمند: 1- افعالي مثل حج، خمس، زكوة اصلا حرجي ندارند، چون مقصود از حرج هر نوع سختي و مشتق نيست، بلكه ملاك و معيار در عسر و حرج، مشقتي است كه تحمل آن عادة ممكن نباشد، در حالي كه هيچكدام از اين اعمال چنين نيستند و عادةً انجام اينها ممکن است و مردم آنها را انجام مي دهند. البته اگر انجام اين تكاليف براي كسي كه به حدّ عسر و حرج رسيد، تكليف از او ساقط مي شود، مانند بيماري كه از گرفتن روزه منع شده و مانند كسي كه رسيدن آب به بدنش ضرر دارد، بايد براي طهارت، تيمم كند. 2- افعالي كه اگر چه واقعاً حرج ندارند، ولي شخص، آنها را به سوء اختيار خود انتخاب نموده است و شارع مقدس مردم را از انجام اسباب آن احكام برحذر داشته است. مثل قصاص و حدود و ديه كه مكلف با سوء اختيار در اين افعال افتاده و اگر قتل نفس مرتكب نمي شد، قصاص نمي گرديد و يا اگر جنايتي مرتكب نمي شد، حد يا ديه اي بر او نبود. 3ـ افعالي كه هر چند حرج دارند، ولي بخاطر منافع و مصالحي كه براي مسلمين دارد، در شريعت جعل شده اند مانند جهاد كه به وسيله آن حدود و ثغور مسلمين و عزت آنها حفظ مي شود و دين خدا محفوظ مي ماند. حاصل آنكه معيار در عسر و حرج مشقتي است كه عادةً تحمل آن ممكن نباشد و در اسلام به عبادتي كه چنين مشتقي داداشته باشد ، امر نشده است و اگر در موارد خاصي مثل جهاد، عسر و حرج باشد به علت منافع و مصالح زياد و نفعي كه براي اسلام و مسلين دارد در شريعت جعل شده است ،بنابر اين متوان گفت در اسلام عسر وحرج وجود ندارد. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه