ایا انقلاب اسلامی در اینده ایران تاثیر گذار است؟

انقلاب اسلامی ایران را بی شک باید یکی از مهم ترین و تاثیر گذار ترین انقلاب های جهان دانست که آثار آن هم در درون مرزها و هم فراتر از مرزها بسیار عمیق بوده است به گونه ای که با توجه به این تحولات و دستاوردهایی که به صورت مستقیم یا غیر مستقیم از این انقلاب ناشی شده است می توان آن را انقلاب به معنای واقعی کلمه دانست. یکی از ویژگی های این تحولات و دستاوردها این است که در اکثر زمینه ها اعم از سیاسی ، فرهنگی ، اقتصادی ، اجتماعی ، علمی و ... حاصل شده است به گونه ای که شاهد یک تحول عظیم و فراگیر در کل ساختارهای کشور بوده ایم . بنابراین انقلاب اسلامی از زمان شکل گیری و پیروزی تاکنون تاثیرات و دستاوردهای مهمی داشته است که همین تاثیرات هم در وضعیت کنونی قابل مشاهده است و هم اینکه در آینده ایران تاثیرات شگرف و تعین کننده ای خواهد داشت، چرا که امروزه تصمیم گیری ها و سیاستگذاریها در سطح کلان اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی و .... فی الجمله بر اساس و در چارچوب آرمانها و ارزشهای انقلاب اسلامی در حال تدوین می باشد. پیش بینی اینکه در آینده چه وضعیتی برای انقلاب اسلامی روی خواهد داد، ما را با وضعیت های محتمل آینده حیات نظام سیاسی انقلاب اسلامی آشنا می کند و قادر است به شناسایی برخی از مسائل در راه پیشرفت انقلاب اسلامی کمک نماید. بدین ترتیب ما را در شناسایی و رفع برخی مشکلات احتمالی آینده هدایت می نماید. به منظور ارائه تحلیلی از آینده نظام سیاسی در ایران بعد از انقلاب اسلامی و پیشبینی از آن تلاش می کنیم تا برخی سناریوهای محتمل درباره انقلاب اسلامی را مطرح نموده و سپس به ارزیابی هر یک از آنان بپردازیم. پس از نقد و ارزیابی این سناریو ها با استفاده از شواهد و تجربیات تاریخی تلاش می کنیم ‌تا آینده مطلوب را ارائه نمایم .سناریو های محتمل و متغیر های دخیل بطور کلی چند سناریو درباره آینده انقلاب اسلامی می توان ترسیم نمود که ابتدا می باید هر یک از سناریو ها را طرح نموده و درباره اینکه وقوع هر یک از این سناریو ها تا چه اندازه برای آینده انقلاب اسلامی موثر است ، استدلال هایی را ارائه دهیم .این سناریو ها عبارتند از: عدول از آرمان های انقلاب اسلامی و حرکت به سوی دیگری غیر از اهداف و آرمان های انقلاب اسلامی .تضعیف نظام در برابر فشار های بین المللی ، تضعیف نظام در برابر فشار های داخلی و نهایتاً به عنوان سناریویی دیگر می توان به پیشرفت و روند رو به رشد انقلاب اسلامی در رسیدن به آرمان ها و اهداف خود اشاره نمود . 1. سناریوی عدول از آرمان ها به دلیل فرا مادی بودن آنها یکی از سناریوهایی که می توان برای تحلیل آینده انقلاب اسلامی مورد بحث و بررسی قرار داد این است که با توجه به ماهیت انقلاب اسلامی و تجلّی آن در نظام جمهوری اسلامی توجه به ابعاد فرامادی در نظام در آینده با چالش های ناشی از مولفه های ایدئولوژیکی روبروست که پیش بینی وضعیت تعدیل معیارها، تضعیف معیارها و تقویت معیارها امکان پذیر است. این سناریو معتقد است که دنیای امروزی دنیایی است که معنویات جایگاهی در عرصه اداره جامعه نداشته و به تدریج کمرنگ می شوند. بر اساس این دیدگاه همه جوامع به ناچار مسیر سکولاریسم را طی خواهند نمود (ر.ک بشیریه، 1380: 98-145) باید توجه داشت پشتوانه این استدلال، فضای شکل گرفته در غرب در برابر مسیحیت کاتولیک است و بر این اعتقاد است پس از آن حکومت های دینی تضعیف شدند بگونه ای که پس از مدتی برخی از حکومت هایی که به نام اسلام حکومت می کردند نیز به سکولاریسم روی آوردند. بنابراین بر اساس این دیدگاه حکومت های مبتنی بر دین رو به زوال است و انقلاب اسلامی ایران نیز یکی از این نوع حکومت ها است. (ر.ک بشیریه، 1380: 98-145) به علاوه با توجه به اینکه اکثریت کشور های جهان این نوع حکومت غیر دینی دارند و اهداف و آرمان های حکومت دینی دائماً در تعارض با منافع حکومت های غیر دینی است، این نوع حکومت خود به خود منزوی خواهد شد و نخواهد توانست به آرمان ها و اهداف تعین شده دست یابد.در بررسی این سناریو چند نکته را باید در نظر گرفت . اول اینکه اغلب ادیان بصورت یکسان نگریسه می شوندو تفاوت های اسلام و مسیحیت در این سناریو در نظر گرفته نشده است. به علاوه در بحث اسلام نیز تمایزی میان دیدگاه های شیعی و اهل سنت ارائه نشده و هر دو یکسان درنظر گرفته می شود دیدگاه باز و عمیق اسلام شیعی با دیدگاه مبتنی بر سلفی از اسلام و قرآ ن سنخیتی ندارد و ایرانیان شیعه اولین قرباینیان این افراطی گری سلفی هستند(nasr.2006 :30-31). برخی دولت هایی که در جهان اسلام به سوی سکولاریسم رفته اند از اصول اندیشه سیاسی غنی اسلامی برخوردار نبوده(ر.ک عنایت ،1372 :99-110) و بارها متفکران مسلمان تلاش نموده اند که انحطاط و ضعف این دولت ها را فاصله گرفته از اسلام ناب معرفی نمایند. به عبارت دیگر اگر هم برخی دولت های اسلامی وجود داشته که به سوی سکولاریسم حرکت کرده اند ، به این علت بوده که از اسلام ناب پیروی ننموده اند .باید توجه داشت که مبانی اصیل دولت شیعی در ایران را نمی توان با دیگر ساختار هاو حکومت های اسلامی دیگر معاصر که به سکولاریسم گراییدند مقایسه نمود و این دولت ویژگی هایی دارد که با دیگر دولت ها و نگاه آنان به اسلام متفاوت است و انقلاب اسلامی نیز برگرفته از مبانی اعتقادی و فرهنگی شیعه است.(ر.ک هنری لطیف پور ،1380 : 45 -75)با توجه به آنچه در باره نقش دین در شکل گیری انقلاب اسلامی گفته شد، و همچنین ماهیت انقلاب اسلامی و شرایط متفاوت آن با دیگر انقلاب ها و دیگر حکومت ها ، نمی توان نتیجه گرفت که انقلاب اسلامی محکوم به حرکت به سوی سکولاریسم است. همچنین نباید فراموش کرد که انقلاب اسلامی خود در وضعیتی اتقاق افتاد که اغلب نظریه ها و حتی برخی روشنفکران داخلی بر این باور بودند که آرمان های انقلاب اسلامی غیر قابل تحقق است و حتی مدت کوتاهی دوام نخواهد آورد .اما نه تنها چنین وضعیتی رخ نداد بلکه هر روز فرایند رشد انقلاب اسلامی وآزمودگی آن در رویارویی با مسائل و موانع تنومند تر گردید . به علاوه در برابر بحران ها و چالش های داخلی و خارجی که پیش و روی آن قرار گرفت توانست خود را مستحکم کند و بستر های تأثیر گذاری بر جامعه جهانی را ایجاد نمود.سناریوی مذکور در حقیقت معتقد است که نقش دین در جهان در حال کمرنگ شدن است. اما با توجه به مطالب گفته شده اینگونه استنباط میشود که در آینده نه تنها نقش دین کمرنگ نشده بلکه جایگاه مهمی در مناسبات جهانی دارد. انقلاب اسلامی منادی وارد کردن دین در عرصه زندگی اجتماعی بشر است و با توجه به وضعیتی که در آینده برای جهان ترسیم نمودیم ، احتمال وقوع چنین وضعیتی ضعیف خواهد بود. بنابراین پیش زمینه این سناریو که احتمال تعدیل در آرمان های انقلاب اسلامی را در اثر فشار های درونی و بیرونی وجود دارد ، براین اساس استوار که در منازعات آینده جهان نقش دین کمرنگتر خواهد شد و به سوی سکولاریسم پیش می رویم . این در حالی است که مشاهده کردیم که نه تنها نقش دین در منازعات آینده کمرنگ تر نشده بلکه پر رنگ تر نیز شده است . بنابراین سناریوی مذکور نمی تواند سناریوی قابل قبولی باشد.همچنین این سناریو ، سناریویی است که پیش از این نیز در همان ابتدای انقلاب اسلامی مطرح گردید . اما مشاهده می شود که نه تنها این سناریو محقق نشد بلکه پس از گذشت مدتی از انحراف در برخی آرمان های انقلاب اسلامی در سال های اخیر اقبال به گفتمان انقلاب بیشتر شد . بنابراین احتمال اینکه در سال های آینده انقلاب اسلامی با تعدیل آرمان ها مواجه باشد ، سناریویی دور از انتظار است.با توجه به تحولاتی که در کشو های عربی اتفاق افتاده است ، نه تنها اندیشه انقلاب اسلامی به انزوانگراییده بلکه این اندیشه رو به گسترش بوده و حتی در کشور های عربی – اسلامی نیز خواست های برقراری حکومت دینی و برقراری احکام اسلامی و رفع ممنوعیت حجاب ، در رأس خواست های مردم قرار دارد که به عنوان نمونه در تحولات اخیر می توان به تونس اشاره نمود. بدین ترتیب می توان گفت که اندیشه انقلاب اسلامی در نظام بین الملل رو به شکوفایی است و هدف نهایی آن را باید امت واحده اسلامی و ایجاد تمدن اسلامی جدید بر پایه دین و عقلانیت و علم واخلاق ، قرار دارد.(مقام معظم رهبری،26/6/90) 2- سناریوی تضعیف نظام در اثر فشار های بین المللی یکی دیگر از سناریو هایی که می توان برای آینده انقلاب ترسیم نمود این است که روندهای پیش روی انقلاب اسلامی متاثر از محیط بین المللی ناشی از تحولات جهانی شدن موجب تشدید چالش های فرهنگی- سیاسی خواهد شد و ممکن است موجب تضعیف نظام جمهوی اسلامی ایران گردد. باید توجه داشت که این سناریو نیز در همان ابتدای انقلاب اسلامی مطرح گردید و بر اساس آنچه پیشبینی می شد ، با فشار های بین المللی علیه انقلاب اسلامی ، ایران از پا در خواهدآمد و طولی نخواهد کشید که به سرعت تضعیف خواهد شد .مهمترین این فشارها از ابتدای انقلاب تا به حال عبارتند از :تهاجم نظامی به طبس(1358ش)کودتا نوژه(1359ش)محاصره و تحریم اقتصادی (تا امروز ادامه دارد و در حال افزایش است)،جنگ تحمیلی(1359-1367ش)تهدیدات نظامی بوش پسر(بعد از حمله به عراق و افغانستان) و...یکی از راهکار های فشار بر ایران ،‌جنگ تحمیلی بود که درآن اغلب کشور های جهان با حمایت های خود از صدام به دنبال محدود کردن ایدئولوژی انقلاب اسلامی بودند. اما با گذشت دوران دفاع مقدس آنچه نیتجه جنگ بود نه تنها تضعیف نظام جمهوری اسلامی نبود بلکه باعث ثبات و همبستگی در درون نظامی اسلامی گردید. در طول دوران دفاع مقدس نیز انواع تحریم ها علیه نظام جمهوری اسلامی ایران اعمال شد اما این تحریم ها در بسیاری از موارد این تحریم ها که می توانست تهدیدی برای نظام جمهوری اسلامی باشد ، تبدیل به فرصت برای نظام گردید و در بسیاری از موارد زمینه ای برای خودکفایی در داخل کشور را فراهم نمود. در مورد ایران وقتی محو انقلاب میسر نشد سبب گردید قطنامه هفتم شورای امنیت در مورد جنگ ایران و عراق در تاریخ سال 67 نسبت به قطنامه های پیشین انعطاف بیشتری داشته باشد و موضوع تجاوز و تعیین متجاوز را مد نظر قرار دهد. تجربه سه دهه انقلاب ثابت کرده که تحریم ها نه تنها نتوانسته تأثیر جدی و آسیب زایی بر روحیه انقلابی جامعه ایران وارد کند بلکه بر اساس تجربیات گذشته و به اعتراف برخی از تحلیل گران غربی با عث ایجا فرصت برای انقلاب اسلامی نیز شده است. بنابراین در صورتی که فشار های ناشی از محیط بین الملل تحریم ها باشد نخواهد توانست انقلاب را تضعیف نماید و حتی زمینه های پیشرفت را نیز فراهم خواهد نمود. (ر.ک عیوضی و هراتی،1390: 157-172)3. سناریوی تضعیف نظام در اثر منازعات سیاسی داخلی یکی دیگر از سناریو هایی که برای آینده انقلاب اسلامی می توان ترسیم نمود این است که روندهای پیش روی انقلاب اسلامی متاثر از محیط داخلی ناشی از تشدید منازعات سیاسی، تضعیف قلمرو فرهنگی، ناکارآمدی در نظام مدیریتی کشور موجب تضعیف حاکمیت نظام ولایت فقیه و ایجاد فاصله از آرمان ها و دستاوردهای انقلاب اسلامی خواهد شد.در بحث از این سناریو باید توجه داشت که منازعات داخلی در ایران موضوع تازه ای نیست و نباید فراموش نمود که در ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی شاهد منازعات گسترده ای از سوی گروه های مختلف بودیم (برخی از این موارد در سطور قبل اشاره شد). در آن روز ها نظام اسلامی با چالش های جدی در عرصه داخلی مواجه بود و هنوز نظام به تثبیت نشده بود و ناامنی های داخلی بسیار گسترده بود و با نگاهی به وقایع آن سالها میتوان دریافت که وضعیت منازعات داخلی در دوران اولیه پس از پیروزی انقلاب اسلامی بسیار شدید تر و وسیع تر از امروز بود . اما امروز بعد از گذشت سی سال وضعبت بسیار متفاوت است و منازعات داخلی چهارچوب خاص خود را دارد حتی در موادثی نظیر شرایط نظیر 18 تیر 87 و یا حوادث بعد از انتخابات ریاست جمهوری دور دهم ، در سال 1388 نیز که با حمایت های گسترده رسانه ای و مالی خارجی همراه بود و مدیریت این منازعات نشان داد که انقلاب اسلامی ایران هنوز هم از پشتوانه های مردمی برخوردار است و هر چند منازعات داخلی در کشور وجود داشته باشد که البته در هر کشوری طبیعی است اما تا کنون نتوانسته آسیب جدی به کشور وارد سازد. این وضعیت در برخی موارد نیز موجب پویایی انقلاب اسلامی نیز شده است. 4- پیشرفت انقلاب اسلامی و اعتلای آن در جهان در بررسی ویژگی هایی که انقلاب اسلامی بر اساس آن شکل گرفت می توان گفت که انقلاب اسلامی بر مبنای یک حرکت دینی و به منظور کنار نهادن طاغوت و روی کار آمدن حکومتی بوجود آمد که مبتنی بر دین و آموزه ای دینی باشد . بنابراین در صورتی که بخواهیم انقلاب اسلامی را با حرکت انبیاءالهی تشبیه نماییم می توان با استفاده از نتایج تاریخی در اینگونه حرکت ها به تحلیل آینده انقلاب اسلامی اشاره نمود. در طول تاریخ دعوت انبیاء و حرکت انقلابی آنان شاهد مشکلات فراوانی هستیم که انبیاء الهی با آن روبرو می گردند. یکی از این مشکلات برخود شدید طاغوت هر زمان با این حرکت است. هرچند دعوت انبیاء به سوی خداوند دعوتی راستیم و حاوی حقیقت است اما منافع بسیاری را به خطر می اندازد. بدین ترتیب با آن برخورد ها جدی صورت می گیرد. انقلاب اسلامی ایران نیز با استفاده از آموزه های اسلامی و با تأسی از حرکت انقلابی پیامبر اسلام صورت گرفت. پیامبر اسلام علاوه بر مشکلاتی که در دعوت به اسلام داشت پس از آنکه موفق به تشکیل حکومت در مدینه بر مبنای اسلام شد، موجبات دشمنی قریش و سران دیگر قبائل عربستان را به دنبال داشت. بنابراین حتی پس از استقرار پیامبر در مدینه و تشکیل دولت اسلامی که آرمان ها و اهداف خاصی را دنبال می نمود. ، دولت اسلامی با چالش های خارجی گسترده ای روبروگردید. این چالش ها شامل چالش های منطقه ای فرا منطقه ای می شد و پیامبر اسلام علاوه بر مسئله نفاق در درون دنیای اسلام با قبائل اطراف مدینه ، یهودیت و همچنین سران قریش که منافع آنان با گسترش اسلام به خطر می افتاد ، مواجه گردید. .(ر.ک رسول جعفریان ،1383 : 557-562) در بررسی انقلاب اسلامی نیز در صورتی که اهداف و آرمان های آن را بر مبنای تعالیم الهی و به منظور تشکیل حکومت اسلامی و اجرای احکام و حدود اسلامی بدانیم ، می توان بر مبنای تجربیات تاریخ اسلام آن را تحلیل نمود. براین اساس انقلاب اسلامی برای تحقق خود راه سختی را طی نمود تا به پیروزی رسید و از مهم ترین اهداف و آرمان های آن تحقق مبانی اسلام در جامعه اسلامی در تمامی عرصه های زندگی بود.(ر.ک عمید زنجانی ،1384، 452-500) انقلاب اسلامی با توجه به نگرش اسلامی و رویکرد دینی خود منافع بسیاری از ابرقدرت ها را به خطر می انداخت . دقیقاً همانطوری که مشرکان قریش از تبلیغ اسلام خشمگین می شدند و تلاش کردند تا با اسلام با ابزار های مختلف مقابله نمایند، انقلاب اسلامی ایران نیز برای آنان خطرناک بود و می باید با آن مقابله می نمودند. بنابران از ابتدای وقوع با استفاده از ابزار تحریم ، ابزار نظامی و و همچینی ابزار های تبلیغی و جنگ نرم به مقابله با نظام جمهوری اسلامی ایران پرداختند. (ر.ک عمید زنجانی ،1384) امروز انقلاب اسلامی با توجه به نگاه ویژه خود به مسائل جهانی و همچنین به چالش کشیدن ایدئولوژی های مادی را ، بشدت از سوی سران قدرت جهانی مورد تهدید قرار گرفته است. از تحریم های بین المللی گرفته تا تهدید به حمله نظامی و برخورد های روانی و همچنین جنگ نرم که با استفاده از رسانه های جمعی از آن استفاده می شود .البته این شرایط نیز ممکن است وضعیت دشواری را برای جامعه فرآهم نماید همانگونه که این وضعیت دشوار را برای پیامبر اسلام و جامعه اسلامی آن روز فراهم آورد . به علاوه تبلیغات سوء که از سوی دشمنان انقلاب درباره وضعیت ایران صورت می گیرد نیز ممکن است به این موضوع دامن بزند. همچنین منافقان داخلی نیز همچون زمان پیامبر با تضعیف روحیه و ایجاد موج منفی در جامعه موجب ایجاد تردید در میان افراد جامعه گردند اما در صورتی که به آرمان ها و اهداف توجه شود و در راه آنان استقامت شود ، آینده مطلوبی در انتظار انقلاب اسلامی خواهد بود. البته در این زمینه یک نکته را نباید از نظر دور داشت. و آن اینکه انقلاب اسلامی ایران بر اساس آرمان ها و اهدافی خاص شکل گرفته و این پافشاری بر آرمان ها و اهداف است که آینده مطلوبی را پیش و روی انقلاب اسلامی قرار می دهد. بنابراین در صورتی که از این آرمان ها و اهداف و همچنین اصول انقلاب اسلامی فاصله بگیریم طبعاً آینده مطلوبی نیز در انتظار انقلاب اسلامی نخواهد بود. در صورتی که آرمان ها ، اصول و اهداف اولیه انقلاب اسلامی به فراموشی سپرده شود و دنیا گرایی ، رفاه طلبی و تجمل گرایی بر اصول و اهداف اولیه انقلاب اسلامی چیره گردد، نباید انتظار داشت که انقلاب اسلامی بتواند در مقابل تهدید ها و تحریم ها و مشکلاتی که ابر قدرت ها برای آن ترسیم نموده اند ، ایستادگی نماید. بنابراین با توجه به حرکتی که انقلاب اسلامی در راستای حرکت انبیاء ترسیم نموده است، در صورتی که بر اصول و آرمان های خود پافشاری نماید و مردم نیز برای این وضعیت آمادگی لازم را داشته باشند و در این زمینه فرهنگ سازی لازم نیز صورت گیرد، انقلاب اسلامی درآینده به عنوان انقلابی فراگیر و الگویی برای دیگر ملت ها در جهات مبارزه با مستکبران جهانی خواهد بود و با توجه به فرصت های بین المللی پیش روی انقلاب اسلامی خواهدتوانست راه تعالی و پیشرفت را بپیماید.چنانکه امام راحل(ره) می فرماید:«مسئولان ما باید بدانند که انقلاب ما محدود به ایران نیست، انقلاب مردم ایران نقطه‌ی شروع انقلاب بزرگ جهان اسلام به پرچم‌‌داری حضرت حجت (ارواحنا فداه) است که خداوند بر همه‌ی مسلمانان و جهانیان منت نهد و ظهور و فرجش را در عصر حاضر قرار دهد.» (2 فروردین 68 ) انقلاب اسلامی ایران با تأسی به شعارها و اندیشه های صدر اسلام ساماندهی شده است و در صورتی که در این راه استوار بماند راه پیشرفت و تعالی را طی خواهد نمود. این انقلاب حاوی دستاوردهایی است که حفظ و حراست از آنها شعار پایدار و بادوام این انقلاب است. دست آورد ها و تجربه سه دهه از انقلاب نشان می دهد که آینده مطلوبی در انتظار انقلاب اسلامی خواهد بود. نظام سیاسی در ایران اگربر مبنای عقلانیت سعادت محور؛ اجتهاد از منابع دینی و ولایت فقیه عادل و تحقق اخلاق و معنویت به مشی خود ادامه دهد و پارامترهای قدرت و توانایی های ژئوپلتیک خودرا فرآوری کند، قطعا آینده ای روشن (هرچند پرفراز و نشیب ) را در پی خواهد داشت.چنانکه رهبر معظم انقلاب می فرماید« من به شما عرض میکنم، همچنان‌که امروز با اوّل انقلاب ما از زمین تا آسمان تفاوت کردیم - ما خیلى پیش رفتیم، ما با بیست سال پیش هم تفاوت کردیم، با ده سال پیش هم تفاوت کردیم، جلو رفتیم - مطمئناً ملّت ایران این راه افتخارآمیز را روزبه‌روز جلو خواهد رفت و ملّت ایران، همین شما جوانها به توفیق الهى، به فضل پروردگار خواهید دید آن روزى را که دشمنان مستکبر گردنکشِ ظالم پُرروى شما، در مقابل شما مجبور به خضوع و خشوع بشوند.»(بیانات در دیدار مردم قم به مناسبت سالروز قیام نوزدهم دى‌ ،۱۳۹۳/۱۰/۱۷) .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه