آيا قانون عليت هميشه و همه جا صادق بوده و هست در تمامي عوالم اين دنيا و در تمامي کرات؟ لطفاً پاسخ را به صورت عقلي و علمي، نه بر اساس احاديث و روايات پاسخ دهيد.

با توجه به اينکه عالم دنيا عالم امکان است معناي امکان و ممکن اين است که نه اقتضاي وجود دارد و نه اقتضاي عدم، مانند ترازويي که دو کفّه دارد و فوق العاده سالم، دقيق و حساس است و به اندازه جاذبه يک اتم هم کفه ها بر يکديگر ترجيح ندارند، آيا ممکن است بدون دخالت هيچ عاملي، يعني بدون اينکه ضربه اي وارد شود يا وزنه اي گذاشته شود يا مثلا چيزي مثل مغناطيس يکي از دو کفه را به سوي خود بکشد، يکي از دو کفّه بر ديگري رجحان پيدا کند؟ اينجا عقلا رجحان امکان ندارد، چون ترجيح بلا مرجّح است که محال بودنش از بديهيات اوليه است. پس بايد عاملي وجود داشته باشد که باعث ترجيح يکي از دو کفّه بر ديگري شود، و اين عامل اصطلاحا علت ناميده شده است. ممکن، از آن جهت که خلاء ذاتي دارد، يعني ذات و ماهيت آن به گونه‌اي است که خودش نه اقتضاي وجود دارد و نه اقتضاي عدم، به عبارت ديگر ذات ممکن از آن جهت که خودش، خودش است نه ايجاب مي کند هستي را و نه ايجاب مي کند نيستي را، نيازمند به علت است. با بياني که ذکر شد اين مسئله که ممکن حدوثاً نيازمند به علت است يا حدوثاً و بقاء نيازمند به علت است، نيز روشن مي شود. زيرا ملاک نياز ممکن به علت امکان است و امکان هم ذاتي ممکن است و ذاتي شي هيچ گاه از شئ سلب نمي شود، پس اين نياز ذاتي براي هميشه در ممکن باقي است. بر همين اساس ممکن هم چنان که حدوثاً نيازمند به علت است، در بقاء هم نيازمند به علت است. روي اين حساب چون عالم دنيا عالم امکان است و هر ممکن نياز به علت دارد، پس تمام ابعاد و جوانب عالم دنيا نياز به علت دارد و نظام عالم، نظام علت و معلول است. مفهوم عليت مفهومي است که علت و معلول را با هم و يکجا در خود جاي داده است. به عبارت ديگر مفهوم عليت از امور ذات اضافه است که دو طرف لازم دارد به اين معنا که معلول را که يک طرف اضافه است نمي شود تنها بدون طرف ديگر که علت است تصور کرد، عين همين مطلب در عالم خارج و واقع جريان دارد، به اين معنا که معلول چون وجود و هستي و قوامش به علت است و از خودش چيزي ندارد هر چه دارد از علت است، وجودش بدون وجود علت هيچ و پوچ است روي اين حساب هر نقطه اي از عالم امکان را که در نظر بگيريم و روي هر نقطه که انگشت بگذاريم؛ عقل وجود علت را در آن نقطه ضروري مي داند، چون وجود معلول بدون وجود علت از نظر عقل محال و ممتنع است. بنابراين با توجه به دو بيان که ارائه شد در پاسخ پرسش فوق بايد گفت: قانون عليت يک قانون عمومي و فراگير و جهان شمول است که در تمام کرات عالم دنيا و در هميشه اين جهان و ممکنات ساري و جاري بوده و هست و خواهد بود. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه