ملاکها یا معیارهای تشخیص اندیشمندان جناح تجددگرا یا اصلاح طلب غیر دینی یا( ضددینی) با اندیشمندان جناح دینی یا مذهبی در جنبش مشروطیت چیست؟

نهضت مشروطه عرصه تقابل و رویارویی دو جریان فکری عمده بود ؛ یکی جریان مذهبی شامل روحانیت و روشنفکران مذهبی از یکسو وجریان غیر مذهبی که شامل روشنفکران تجدد طلب و غرب زده و غیر دینی از سوی دیگر بود و هر کدام از این جریانها تلاش می نمودند در فضای بدست آمده جامعه ایرانی را به سمتی که خود صلاح می دانند رهنمون سازند و در این راستا به دلیل تفاوت دیدگاهها و مبانی فکری در برابر یکدیگر ایستادند .اگر بخواهیم بطور خلاصه به معیارهای تشخیص این دو جریان فکری بپردازیم ، می توان به این امور اشاره نمود: 1-عمده ترین تفاوت این دو جریان با یکدیگر در نوع نگاه آنها به مذهب و مفاهیم غربی بر می گردد که در واقع سایر تفاوتها نیز به این تفاوت بازگشت می نماید با این توضیح که جریان مذهبی نگاهی نقادانه به غرب و مفاهیم غربی داشته و آنها را با معیار دین می سنجید و به تعبیر دیگر دین و آموزه های دینی برای این جریان اصل محسوب می شد ولی در مقابل جریان غیر مذهبی غرب و مفاهیم غربی را به عنوان یک اصل تلقی نموده و تلاش خویش را برای گسترش مفاهیم و اندیشه های غربی بدون توجه به تفاوت ماهوی آنها با آموزه های دینی ، بکار می برد و این نگاه غیر نقادانه به غرب موجب شد که آنان بدون توجه به مبانی فکری و اجتماعی مدرنیسم و تمدن غرب ، مفاهیم و اندیشه های مدرن را در ایران مطرح کنند و انتظار داشتند که جامعه ایران با استفاده از الگوی غرب در کوتاه ترین زمان به توسعه دست یابد در حالی که جامعه ایران و غرب تفاوتهای بنیادینی با هم داشتند و در یک جمله جریان مذهبی مشروطه را در چارچوب شریعت و دین می خواستند اما در مقابل جریان غیر مذهبی مشروطه را با همان مبنای فکری غربی حاکم بر آن دنبال می نمودند .2- در حالی که جریان مذهبی به سنتها و روح مذهبی حاکم بر جامعه ایران توجه داشت ، جریان غیر مذهبی و غرب زده به سنتها و روح مذهبی جامعه ایرانی بی اعتنا بود که این یکی از عوامل اصلی بی اعتنایی مردم به این جریان به شمار می آمد چرا که در این زمان جامعه ایران کاملا مذهبی بود و هر جریان فکری بدون در نظر گرفتن این ویژگی محکوم به شکست بود. 3-جریان غیر مذهبی بر خلاف جریان مذهبی در این عصر اعتماد بیش از اندازه به دولت های غربی داشته و رویه و لایه های استعماری تمدن غرب را نادیده انگاشته بود در واقع جریان غیر مذهبی چنان شیفته و مجذوب ظاهر تمدن غرب شده بود که آنرا تنها راه رسیدن به تمدن دانسته و بر این اساس با سنتها و مذهب به مخالفت بر خاسته و آنها را مانعی برای پیشرفت کشور تلقی می نمود . و علاوه بر وابستگی فکری و عقیدتی در عمل نیز به استعمارگران وفادار و در صدد تحقق منافع آنان در ایران از طریق پیمانهای ننگین استعماری بود .4- یکی از ویژگیهای جریان مذهبی مردمی بودن این جریان بود و این جریان حمایت مردم را بهمراه داشت اما جریان غیر مذهبی بدلیل نادیده گرفتن ارزشهای حاکم بر جامعه ایران و سعی در جایگزین نمودن ارزشهای غربی با آن از حمایت توده مردم برخوردار نبوده و به محافل و مجالس خاص خود محدود می شد . برای اطلاع بیشتر به منابع زیر مراجعه شود ؛ حدیث پیمانه ، پژوهشی در انقلاب اسلامی ، حمید پارسانیا ، قم: نشر معارف ، 1376، بررسی و تحقیق در نهضت مشروطیت ایران ، رسول جعفریان ، قم: طوس ، 1369،خدمت و خیانت روشنفکران ، تهران : انتشارات خوارزمی ،ج 1 ، 1360، انقلاب اسلامی ایران ؛جمعی از نویسندگان ، قم: نشر معارف، 1384. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه